Natalia Cieślak Karolina Rusiecka AFRYKA Natalia Cieślak Karolina Rusiecka

Nazwa kontynentu Nazwa „Afryka” pochodzi z łaciny i oznacza „ziemia Afrów”. Nazwa ta jako nazwa kontynentu leżącego na południe od Morza Śródziemnego pojawiła się po raz pierwszy w dziele De chorographia autorstwa Pomponiusza Meli z 41 roku naszej ery. Wcześniej określano nią rzymską prowincję na tym kontynencie. Ten wówczas nazywano „Libia”.

Położenie Afryka jest to kontynent rozciągający się po obydwu stronach równika, w większości na półkuli wschodniej. Od Europy oddziela ją Morze Śródziemne, a od Azji Kanał Sueski i Morze Czerwone. Zachodnie wybrzeża Afryki oblewa Ocean Atlantycki, a wschodnie - Ocean Indyjski.

Kontynent afrykański ma powierzchnię 30,3 mln km², co sprawia, iż jest on drugim co do wielkości, po Eurazji, kontynentem świata. Jego największa rozciągłość południkowa wynosi około 8 000 km, równoleżnikowa natomiast - około 7 500 km.

Ukształtowanie Afryki Afryka jest kontynentem o znacznym stopniu zwartości, średnia odległość od morza wynosi tu 679 km, maksymalnie- ok. 1830 km. Linia brzegowa, o łącznej długości 30,5 tys. km, jest słabo rozwinięta. Na wschodzie leży jedyny większy Półwysep Somalijski (ok. 850 tys. km2) i jedyna większa wyspa - Madagaskar (587 tys. km2). Inne wyspy, skupiające się w archipelagach (Wyspy Kanaryjskie, Zielonego Przylądka, Maskareny, Komory, Seszele), są znacznie mniejsze. Łącznie wyspy zajmują tylko 2,1% powierzchni Afryki. Największe zatoki afrykańskie (Gwinejska na zachodzie, Wielka Syrta na północy) są szerokie i niezbyt głęboko wcięte.

Rzeźba Afryka jest kontynentem wyżynnym, o średniej wysokości 658 m n.p.m. Ponad 3/4 powierzchni kontynentu leży pomiędzy 300 a 2000 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem Afryki jest szczyt Kibo (5895 m n.p.m.) w masywie wulkanicznym Kilimandżaro w Afryce Wschodniej (Tanzania), najniższy punkt (depresja jeziora Assal 173 m p.p.m.) znajduje się w zapadlisku Afar w północno-wschodniej części kontynentu (Dżibuti). Głównym rysem ukształtowania pionowego Afryki jest występowanie wielu rozległych kotlin, oddzielonych od siebie progami wyżynnymi. Największe z nich to kotliny: Kalahari na południu, Konga, Czadu-Bodele i Górnego Nilu w środkowej części kontynentu, Środkowego Nigru i Zachodniosaharyjska na zachodzie oraz Północnosaharyjska i Libijska na północy.

Budowa geologiczna Prawie cały obszar kontynentu wchodzi w obręb prekambryjskiej platformy krystalicznej. Na wschodzie rozcięta jest ona systemem rowów tektonicznych, stanowiących żywą strefę ryftową (ryft), utworzoną w erze kenozoicznej. Niewielki, południowy skrawek lądu afrykańskiego zajmuje fałdowy hercyński orogen Gór Przylądkowych. Północno-zachodnia część kontynentu (góry Atlas) należy do euroazjatyckiego pasa fałdowań alpejskich.

Klimat Afryka znajduje się w strefach klimatów gorących, bardzo gorących oraz lokalnie umiarkowanych. Na kontynencie występuje znaczne zróżnicowanie warunków klimatycznych. Położenie po obu stronach równika powoduje, iż teoretycznie północ oraz południe mają identyczny klimat. Jednakże rozciągłość południkowa na północy sprawia, że wewnątrz Sahary tworzy się klimat kontynentalny. Dzięki zwartej linii brzegowej duże znaczenie mają prądy morskie.

Roślinność Roślinność Afryki uwarunkowana jest przede wszystkim strefowością klimatyczną. Obszary śródziemnomorskie (północne wybrzeża Afryki i góry Atlas) porastają zimozielone lasy i zarośla typu makia, strefę równikową wiecznie zielone lasy tropikalne, przechodzące na wyższych stanowiskach w równikowe lasy górskie. Podstawową formacją strefy podrównikowej są sawanny, znaczne obszary zajmują też suche widne lasy. Nad rzekami rosną lasy galeriowe. W strefie zwrotnikowej przeważają formacje pustynne i półpustynne. W strefie podzwrotnikowej występuje na północy gł. roślinność twardolistna. Na południu pojawiają się również formacje stepowe.

Gleby Gleby Afryki cechują się - poza wulkanicznymi andosolami i aluwialnymi madami - niskim stopniem żyzności. W strefie równikowej występują czerwonożółte tropikalne gleby ferralitowe, w strefie podrównikowej gł. typem gleb są czerwonobure gleby sawann i gleby piaszczyste, strefa zwrotnikowa jest domeną gleb pustynnych, podzwrotnikowa - brunatnoczerwonych gleb śródziemnomorskich (terra rosa).

Świat zwierząt Świat zwierzęcy Afryki jest bardzo bogaty i różnorodny. Lasy równikowe zamieszkują liczne gatunki małp (m.in. goryle i koczkodany), antylopy karłowate, okapi, hipopotamy, liczne ptaki (np. papugi), gady (m.in.: pytony, kobry, mamby, krokodyle) i płazy (żaby latające). Na granicy lasu i sawanny żyją m.in. szympanse, na sawannach liczne parzystokopytne: różne gatunki antylop, bawoły, zebry, nosorożce i żyrafy, a także największy ssak lądowy - słoń afrykański. Z drapieżników mieszkańcami sawann są m.in.: lwy, hieny i lamparty. Wśród ptaków występują np.:strusie afrykańskie, sekretarze, trzewikodzioby, turaki.

Nad brzegami rzek i jezior żyją wielotysięczne kolonie flamingów, pelikanów i czapli. Spośród owadów najbardziej znana jest mucha tse-tse. Świat zwierzęcy pustyń jest znacznie uboższy. Żyją tu m.in.: gazele, hieny pręgowane, szakale złociste. Licznie reprezentowane są gryzonie. Bogaty jest świat gadów. Spośród gatunków typowych dla strefy podzwrotnikowej wymienić należy: daniele, dziki, mangusty, magoty na północy oraz zebry górskie i antylopy przylądkowe na południu. Większość obszaru, poza północną częścią kontynentu, należącą do krainy palearktycznej, tworzy krainę etiopską.

Stosunki wodne 51% obszaru Afryki należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego, 18% do zlewiska Oceanu Indyjskiego, ponad 31% stanowią obszary bezodpływowe. Najdłuższymi rzekami są: Nil (6671 km), Kongo (4320 km), Niger (4160 km), Zambezi (2660 km). Największe dorzecze (3691 tys. km2) ma Kongo, rzeka ta niesie również najwięcej wody, odprowadzając do oceanu 42 tys. m3 /s. Najgęstsza sieć rzeczna cechuje Afrykę Środkową. Wiele rzek afrykańskich ma charakter okresowy. Wielkie obszary Sahary i część kotliny Kalahari charakteryzują się występowaniem tylko cieków epizodycznych.

Największe jeziora występują w Afryce Wschodniej i mają genezę tektoniczną. Należą do nich Jeziora: Wiktorii (ok. 63 tys. km2), Tanganika (33 tys. km2), Malawi (23 tys. km2). W północnej części Afryki Środkowej leży bezodpływowe jezioro Czad o powierzchni wahającej się od 7 do 26 tys. km2.

Ludność Afrykę zamieszkuje 723 mln osób (1995), co stanowi 12,7% ludności świata. Kontynent cechuje się wysokim wskaźnikiem przyrostu naturalnego (28‰). Największy przyrost naturalny występuje w Afryce Zachodniej (33‰), najmniejszy (23‰) w Afryce Południowej. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 24 osoby/km2 (1995), przy czym rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne, wiele obszarów (np. większość Sahary, część kotliny Kalahari) jest praktycznie nie zaludniona (poniżej 1 osoby/km2).

Bogactwa naturalne Afryka jest kontynentem o wielkich, jeszcze nie do końca rozpoznanych zasobach naturalnych. Wśród surowców energetycznych występują m.in.: bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego (Afryka Północna, wybrzeże Zatoki Gwinejskiej). Mniejszą rolę pełnią złoża węgla kamiennego (Afryka Południowa i Środkowa). Z rud metali eksploatuje się gł.: żelazo, miedź, cynk i ołów, cynę, mangan i nikiel. Afryka Południowa i Środkowa słynie z diamentów, złóż złota i platyny.