Poznawcze komponenty i teorie osobowości Procesualne i strukturalne ujęcie systemów informacji o sobie i świecie (wiedza,przekonania, reprezentacje, standardy, strategie,kontrola, samoregulacja). Nadawanie znaczenia doświadczeniom, kontrola i planowanie Niektóre poznawcze komponenty osobowości Style poznawcze Konstrukty (G.Kelly, 1955) i schematy (H. Markus) Style kontroli (Rotter), Style atrybucji (M.Seligman)

Poznawcze teorie osobowości Teorie społecznego uczenia się (Rotter, Mischel, Bandura) zachowanie PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA Rola poznania w formowaniu zachowań i osobowości. Interakcjonizm. W miejsce determinizmu mono-kauzalnego - determinizm wzajemny czyli zwrotny BANDURA ( „Teoria Społ. Ucz. Się” .2007) Próba uporządkowania wiedzy na temat nabywania i modyfikowania ludzkich zachowań oraz psychologicznych mechanizmów kierowania własnym postępowaniem  Zamiast idei środowiskowej kontroli zachowania – fundamentalne znaczenie procesów samoregulacji Wzmocnienie osobiste vs. wzmocnienie zastępcze (obserwacyjne uczenie się) Wzmocnienie osobiste: konsekwencje zewnętrzne i wewnętrzne (samo-wzmocnienie) sytuacja osoba

Dwa podstawowe procesy, dzięki którym nabywamy nowe zachowania: uczenie się poprzez konsekwencje własnego zachowania uczenie się przez modelowanie (obserwacyjne).   O ile uczenie poprzez następstwa własnego działania zachodzi często drogą prób i błędów,uczenie się obserwacyjne (modelowanie) jest bardziej ekonomiczne, może przebiegać bez takich kosztów.

Procesy, które warunkują zachodzenie uczenia się przez obserwację i jego ekspresję w zachowaniu: uwaga, przechowywanie informacji w pamięci (w systemie wyobrażeniowym i werbalnym), przekształcanie symbolicznych reprezentacji zapamiętanego zachowania w programy własnych działań, oraz procesy motywacyjne (człowiek może nabyć nowe zachowanie przez modelowanie, ale może go nie wykonywać, gdyż np. obawia się kary)

Dzięki modelowaniu człowiek przyswaja: wiedzę o świecie społecznym, np. o normach i wartościach własnej grupy społecznej (o zasadach regulujących relacje z ludźmi różne sprawności –np, sprawności komunikacyjne, umożliwiające: - rozumienie innych i wymianę myśli dostosowanie się do oczekiwań innych wywieranie wpływu na ich postępowanie.

Późniejsze rozwojowo modelowanie - angażuje aktywność własną podmiotu. Wczesne formy modelowania – wierne, bezwiedne naśladowanie gotowych wzorców obserwowanego zachowania. Późniejsze rozwojowo modelowanie - angażuje aktywność własną podmiotu. Modelowanie abstrakcyjne: obserwator wydobywa wspólne atrybuty z różnych przykładów zachowania się, reguły, którymi będzie się w przyszłości kierował przy generowaniu własnych zachowań. odgrywa podstawową rolę w uczeniu się pojęć, reguł językowych, strategii przetwarzania informacji, operacji poznawczych, a także w nabywaniu standardów moralnych

POZNAWCZE KOMPONENTY OSOBOWOŚCI WZORCE ZACHOWAŃ- nabywane w drodze uczenia się PRZEKONANIA OSOBISTE - PRZEKONANIE o WŁASNEJ SKUTECZNOSCI OCZEKIWANIA n.t. ZWIAZKU MIĘDZY KONKRETNYM ZACHOWANIEM A JEGO WYNIKIEM KOMPETENCJE (umiejętności sprawności, ) CELE STANDARDY WEWNĘTRZNE CENIONE WARTOŚCI PREFERENCJE SPOŁECZNE

Źródło zachowań Bezpośrednią przyczyną zmiany zachowania (np. reakcji unikania) jest poznawcza reakcja jednostki - generowane przez nią oczekiwanie, a nie sam fakt wystąpienia w przeszłości określonego bodźca (co jest jedynie przyczyną dystalną takiej zmiany).

RDZENNE WŁAŚCIWOŚCI CZŁOWIEKA 1. Intencjonalność i działanie motywowane wewnętrzną aktywnością poznawczą 2. Proaktywne zaangażowanie w podjęcie i realizację działania 3. Dalekowzroczne przewidywanie (kierunek, spóność i sens) 4. Samoregulacja - kierowanie za pomocą standardów osobistych i autorefleksji. Cele wynikają z systemu wartości i poczucia tożsamości 5. Autorefleksyjność – aktywność metapoznawcza. Adekwatność oceny własnej skuteczności i kompetencji, adekwatności standardów, sensowności i dostępności celów. Analiza zewnętrznych i wewnętrznych warunków działania.

Samoregulacja. Poznawcze i emocjonalne komponenty i mechanizmy samoregulacji 1. Przewidywana kontrola wysiłku 2. Ocena zaangażowania w działanie a system wartości 3. Poczucie specyficznej samoskuteczności. Emocje związane z Ja. 4.Autorefleksja nad adekwatnością własnych ocen, standardów celów Mechanizmy autoregulacji: 1. Czynniki wewnętrzne: Motywacja immanentna i osobiste standardy 2. Czynniki zewnętrzne: Oczekiwanie wzmocnień, standardy społeczne

Samoregulacja w ujęciu społ.-pozn. Przewidywane czynniki motywujące: -Poczucie skuteczności -Wartość (+,-) rezultatu -Koszty (wysilek, rezygnacje) -Emocje w trakcie działania -Uczucia po zakończeniu (radość, smutek, duma p.winy, wstyd) Cele przewidywanie Oczekiwane rezultaty działanie Wnioskowanie po działaniu Spostrzegane przyczyny sukcesy i porażki Wzmacnianie poczucia samoskuteczności

Funkcje autoregulacji 1.Formułowanie wewnętrznych standardów i celów 2. Planowanie i monitorowanie działań i samoobserwacja 3.Wzmacnianie za pomocą samoaprobaty i samokrytyki oraz realnych wyników i reakcji wzmacniających (przerwa, relaks) 4.Ocena własnych działań z punktu widzenia standardów (tzn. poznawczych reprezentacji pożądanych rezultatów) i samoskuteczności  

Dysfunkcjonalne mechanizmy zachowania Koncentracja na sobie Oczekiwanie porażki lęk Wycofanie = brak sukcesu Porażka = potwierdzenie przekonań self osob.Samowie-dza (pozn.afektywna, realna, idealna, cele)Procesy intrapsych.Strategie interperson.Potwierdz. Stosunki społeczneNarcystycznaWielkościowość ukryty lęk bezwartościowościEksternalizuje porazki Zniekaształca wspomnieniaWewn. Atryb, sukcesów Dominacja Przesadna Samoprezentacja Nieufnosc, podejrzliwosć Afilicja wobec osób o wysokim statusiezależnaSłaba,Lek przed odrzuceniem

Waltera Mischela (1971) koncepcja poznawczo-społecznego uczenia się Teaza: O zachowaniu i osobowości nie decydują stałe cechy, a społecznie nabyte właściwości poznawcze Elementy strukturalne osobowości 1.Kompetencje - wyuczone zdolności wykorzystywania informacji w celu osiągania celów 2.Cele - bliskie i dalekie nadają aktywności kierunek 3.Strategie kodowania informacji – sposoby interpretacji i kategoryzowania własnych doświadczeń, budowania osobistych „teorii” na temat świata i siebie. 4.Oczekiwania- przewidywane skutki własnych działań i zdarzeń („jeżeli...to”). 5. Systemy samoregulacji (cele, standardy, plany korygowane na bieżąco) Każdy ma taki indywidualny system ale wszyscu są intencjonalni, dązą do realizacji własnych celów

Mischel -dalszy rozwój koncepcji (Mischel, Shoda,1995). Przez rozwinięcie ww koncepcji o uczucia i emocje, towarzyszące im zmienne fizjologiczne oraz wartości Mischel i Shoda tworzą poznawczo-afektywny system osobowości. W interakcji systemu z sytuacją aktywizują się indywidualne mechanizmy, co nadaje zachowaniu względną stałość. Charakterystyczny dla człowieka w określonym typie sytuacji wzorzec zachowania (tzw. podpis behawioralny) różni ludzi między sobą. W pewnych warunkach o zachowaniu mogą decydować cechy(!) Niektóre cechy (np. zdolność do odraczania gratyfikcji u dzieci przedszkolnych) mogą być podstawą prognozowania tolerowania frustracji w przyszłości (stałość osobowości). Jednostki posiadają charakterystyczne dla nich wzorce relacji sytuacja zachowanie (behavioral signatures)Shoda i Mischel (Pervin,john, 2002 s.477)

Osobowość jako system samoregulacji wg Carolyn Morf (2006) (por Osobowość jako system samoregulacji wg Carolyn Morf (2006) (por. Mischel & Shoda) OSOBOWOŚĆ: unikalny wzorzec współdziałania intra- i inter- personalnych mechanizmów samoregulacyjnych stosowanych w celu budowania i podtrzymywania pożądanego self SELF- spójny, zorganizowany (connectionist-like meaning) system poznawczo-afektywnych reprezentacji, aktywowanych w dynamicznych procesach samoregulacyjnych, których jednostka używa w celu zbudowania i podtrzymania pożądanej psychologicznej koncepcji siebie

Komponenty samoregulacji Samowiedza-poznawczo-afektwna, jawna i niejawna reprezentacja self (self jako przedmiot wg Jamesa). Obejmuje Ja idealne, cele, motywacje Ja, samoocenę. Intrapersonalne procesy samoregulacji – poznawcze, emocjonalne mechanizmy i operacje służące opracowaniu informacji i wspomnień w sposób zgodny z motywami self Interpersonalne strategie= zachowania za pomocą których człowiek aktywnie oddziałuje na otoczenie spoleczne, by podtrzymywali jego obraz siebie Procesy i strateie mogą przebiegac na poziomie automatycznym lub intencjonalnie inicjowanym. Stosunki społeczne=Efekt samoregulacji, transakcje zwrotnie wzmacniające samowiedzę. Relacje z ludźmi staję się czescią tożsamości własnej i przypisywanej osobom znaczącym.

Kontekst społeczny samowiedza System self Interpersonalne procesy regulacyjne Intrapersonalne procesy regulacyjne Stosunki społeczne (self-defining)

Przykłady Osobowość narcystyczna Samowiedza- Jawna wielkościowość, niejawny lęk przed bezwartościowością. Intrapersonalne procesy samoregulacji- Eksternalizacja porażki, unieważnianie. Nadmierna atrybycje sukcesu self. Zniekształcenia wspomnień Interpersonalne strategie- Poniża innych, gdy zagrażają, dominuje, manipuluje. Przesadna samoprezentacja Stosunki społeczne (samopotwierdzające) – nieufność i podejrzliwość wobec innych, zbliżanie się i podziw wobec ludzi o wysokim statusie społecznym.