Dr hab. inż. Jerzy Cieślik Uniwersytet Rolniczy w Krakowie „Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.” Projekt opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Formy i miejsca sprzedaży bezpośredniej. Systemy organizacji sprzedaży bezpośredniej w warunkach krajowych. Dr hab. inż. Jerzy Cieślik Uniwersytet Rolniczy w Krakowie CDR Oddział w Krakowie 1

Treść referatu: 1. Globalizacja obrotu środkami żywnościowymi i jej implikacje 2. Uwarunkowania sprzedaży bezpośredniej 3. Formy sprzedaży bezpośredniej

Schemat agrobiznesu AGROBIZNES KONSUMENT ŻYWNOŚCI Banki Handel Usługi produkcyjne Gospodarstwa rolne Produkcja środków produkcji dla przemysłu spożywczego Produkcja środków produkcji dla rolnictwa Przemysł spożywczy Obsługa produkcyjna KONSUMENT ŻYWNOŚCI Źródło: Opracowanie własne.

Rys. Ogniwa łańcucha żywnościowego Źródło: Opracowanie własne

Dominująca rola korporacji transnarodowych w poszczególnych ogniwach łańcucha żywnościowego 11 KTN dostarcza 81% światowej chemii rolnej, 24 KTN kontrolują ponad połowę sprzedaży nasion, 4 KTN przemysłu piwowarskiego posiadają 51% udziału w sprzedaży piwa na świecie, 6 KTN – 85% światowego handlu zbożem, 3 KTN – 80% handlu bananów, 3 KTN obejmują ponad 80% światowego handlu kakao Źródło: P. Chechelski. Konferencja. Kraków 2013

Dwie główne strategie postępowania dostępne dla rolników:

(m.in. sprzedaż bezpośrednia) albo masowa produkcja po możliwie niskich kosztach, (bariery – zasoby czynników produkcji w rolnictwie) albo wykorzystywanie nisz rynkowych i podnoszenie wartości produkcji (m.in. sprzedaż bezpośrednia)

Kontekst makroekonomiczny sprzedaży bezpośredniej Wolny rynek z jego mechanizmem pro efektywnościowej selekcji, jest dobry dla silnych producentów

Silni ekonomicznie rolnicy są w stanie obniżać koszty i przystosowywać się elastycznie do coraz to większych wymagań odbiorców produktów rolniczych

Rys. Skala globalizacji ogniw łańcucha żywnościowego Handel żywnością Przemysł spożywczy Przemysł Środków produkcji Zaawansowanie globalizacji Rolnictwo Źródło: P. Chechelski. Ewolucja łańcucha żywnościowego. Konferencja. Kraków 2013

Trudności w monitorowaniu łańcucha żywności prowadzą do obniżenia poziomu bezpieczeństwa żywnościowego

Konsekwencje zmian w łańcuchu żywnościowym: Wydłużenie drogi pomiędzy polem a stołem Wzrost liczby ogniw pośrednich w łańcuchu żywnościowym Wydłużenie kanałów dystrybucyjnych poprzez większą liczbę pośredników

Rosnąca wymiana handlowa surowcami i produktami żywnościowymi w skali globalnej (konsumpcja produktami egzotycznymi z różnych obszarów) Wydłużenie okresu przydatności do spożycia środków żywnościowych poprzez postęp technologiczny

Silna konkurencja na rynku jako czynnik sprzyjający wprowadzaniu na rynek żywności niepełnowartościowej

Duże sieci sklepów z żywnością nie są w stanie zapewnić odpowiednich cech świeżości wielu produktów przeznaczonych do spożycia (owoce warzywa etc.)

Definicja sprzedaży bezpośredniej wynika głównie z krajowych regulacji prawnych państw Wspólnoty Europejskiej, choć jej normy formalno-prawne są wspólne dla wszystkich państw członkowskich

Odnoszą się one do szczegółowych rozwiązań obowiązujących w danym kraju i dotyczące:

statusu prawnego podmiotu stanowiącego gospodarstwo rolne (rolnik jednozawodowy, gospodarstwo pomocnicze); prawa o rzemiośle - dla przetwórstwa produktów rolnych; prawa podatkowego prawa sanitarnego, dotyczącego żywności. bezpieczeństwa żywności

definicja Powszechnie za sprzedaż bezpośrednią uznaje się zbyt produktów rolnych od producenta do konsumenta, bez udziału ogniw pośrednich.

Za sprzedaż taką uznaje się także sprzedaż do tzw Za sprzedaż taką uznaje się także sprzedaż do tzw. instytucjonalnego konsumenta: szpitala, hotelu, jednostki wojskowej

Przyjmuje się także, że sprzedażą bezpośrednią jest zbyt produktu przez rolnika do odbiorcy finalnego, w tym (kontrowersyjnie) do hurtowni, giełd, chłodni i zakładów przetwórczych, jednak wówczas gdy ich współwłaścicielami są rolnicy

Produkcja rolna, prowadzona według standardów ekologicznych, niemal w całości w krajach "UE 15" zbywana jest w drodze sprzedaży bezpośredniej

Najkrótszym kanałem dystrybucji jest marketing bezpośredni, gdy producent sprzedaje swój produkt bezpośrednio finalnemu odbiorcy

Rys. Typowy łańcuch marketingowy/kanał Podmioty skupujące Przemysł spożywczy Rolnik Eksport/Import Logistyka zaopatrzenia surowcowego Logistyka marketingowa Hurt różnych szczebli Detaliści Konsumenci

Metody dystrybucji bezpośredniej produktów rolnych

Sprzedaż bezpośrednia może dać szczególne korzyści wtedy, gdy: !!! jest ograniczona liczba skoncentrowanych przestrzennie potencjalnych nabywców, przedmiotem obrotu są towary, które szybko tracą walory jakościowe

Innym sposobem na zwiększanie wartości dodanej w rolnictwie jest przejmowanie niektórych funkcji przetwórstwa rolno-spożywczego, jak i przejmowanie dystrybucji

Przejmowanie funkcji przetwórstwa rolno- spożywczego przez rolników skutkuje nie tylko dodawaniem wartości swojej produkcji, ale stanowi też element aktywizacji terenu poprzez zatrudnianie w swoich mikro przedsiębiorstwach miejscowych pracowników

Rolnicy powinni się starać sprzedawać nie tylko produkty rolne nie przetworzone, ale właśnie produkty przetworzone sprzedawane w miejscu ich wytworzenia po cenach detalicznych, a nie hurtowych

Rys. Formy sprzedaży bezpośredniej produktów rolnych

1. Sprzedaż na targowisku rolnym - istniejącym lub reaktywowanym przez samorządy gminne po okresie zamarcia tej formy sprzedaży, dni tygodnia i godziny są tu stałe lub sprzedaż odbywa się codziennie, przy czym sprzedającym może być rolnik użytkownik gospodarstwa lub grupa (zespół) rolników wspólnie wynajmujących miejsce na targu

2. Sprzedaż „u drzwi” - jest zazwyczaj uboczną działalnością gospodarstwa rolnego, dostarczającą producentowi dodatkowego dochodu. Ze sprzedażą tego typu jest związane niewielkie ryzyko, gdyż nie sprzedane produkty można dystrybuować poprzez normalne kanały. Produktami w sprzedaży „przy drzwiach” są najczęściej jajka, mleko, drób, owoce, warzywa i ziemniaki. Atutami są uzyskiwane wyższe ceny, do 50% wyższe w stosunku do cen hurtowych

3. Sprzedaż na poboczu drogi - dotyczy zwykle produktów sezonowych, w tym zwłaszcza owoców i warzyw; jest to forma nie wymagająca angażowania dużego kapitału, jednak warunki sanitarne, a zwłaszcza bezpieczeństwa sprzedaży są zdecydowanie niekorzystne

4. Sprzedaż „pod drzwi " gdy towar o zwykle znanym asortymencie i wielkości dostarczany jest do znanych, często stałych konsumentów periodycznie lub incydentalnie

5. Sklep lub stragan prowadzony przy gospodarstwie - wówczas konieczny jest szeroki asortyment produktów, właściwie przygotowanych i eksponowanych; jest to warunek trudny do spełnienia przez jedno gospodarstwo, dlatego też często forma ta wiąże się z udziałem w małym zespole marketingowym (lub spółce) handlowej, organizowanej wraz z sąsiadami

6. Sklep samodzielny poza gospodarstwem np. w mieście lub stoisko w domu handlowym o atrakcyjnej lokalizacji; wiąże się to z organizacją samodzielnego przedsięwzięcia gospodarczego o charakterze podmiotu gospodarczego lub spółki

7. Wyszynk, bar, winiarnia, - raczej nieznany w Polsce, a dość popularny np. w Austrii, w Niemczech. Wówczas zazwyczaj przy gospodarstwie rolnym prowadzona jest półhurtowa sprzedaż wina połączona z wyszynkiem wina, a także win owocowych, nalewek i winiaków własnej produkcji;

8. Sprzedaż w formie "zbieraj sam„ - stosowana głównie jako pomocnicza forma sprzedaży po zebraniu głównego plonu lub części plonu wcześniej zbywalnego po wyższej cenie; stosuje się ją przy zbiorze owoców miękkich, zwłaszcza truskawek, owoców pestkowych, jabłek, gruszek, śliw;

9. Sprzedaż przez Internet -realizowany w różnych formach, w tym poprzez indywidualny dowóz lub wysyłka do konsumenta, czy też jedynie przyjmowanie zamówień drogą elektroniczną i indywidualny odbiór większych partii towaru przez klienta

10. Sprzedaż sąsiedzka tj. "od rolnika do rolnika„ - może dotyczyć zarówno produktów roślinnych np. zbóż, siana jak też zwierząt hodowlanych, czy też produktów na potrzeby gospodarstwa domowego, których rolnik sam nie produkuje, lecz nabywa u sąsiada (ziemniaki, warzywa, miód, drób). Z tej formy sprzedaży korzystają także sąsiedzi, którzy zaniechali produkcje rolną lub produkcja ta została zekstensyfikowana lub zmarginalizowana

Literatura: własne opracowania „Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.” Projekt opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Literatura: własne opracowania Chechelski P. Ewolucja łańcucha żywnościowego. Konferencja nt. Przemysł spożywczy – otoczenie rynkowe, inwestycje, ekspansja zagraniczna. Kraków 2013.