Zabójca zawodowy i na zlecenie Zbigniew Lasocik: Zabójca zawodowy i na zlecenie Zakamycze 2003

Typologia zabójstw i zabójców J.H.Douglas, A.W.Burgess, A.G.Burgess, R.K.Ressler: Crime Classification Manual (*wbrew tytułowi jest poświęcona zabójstwom, podpaleniom i gwałtom) Klasyfikacja wg motywu działania sprawcy plus pomocnicze kryteria: typ ofiary i relacje między sprawcą a ofiarą: w oparciu o nie Autorzy konstruują cztery podstawowe klasy zabójstw oraz blisko 40 podklas.

Typologia zabójstw i zabójców J.H.Douglas, A.W.Burgess, A.G.Burgess, R.K.Ressler: Podstawowe klasy zabójstw: Związane z działalnością przestępczą (criminal enterprise homicide) Których przyczyną były względy osobiste (personal cause homicide) Seksualne (sexual homicide) Których przyczyną były względy grupowe (group cause homicide)

Zabójstwo na zlecenie Zabójstwo na zlecenie (contract killing, third party killing) zalicza się do zabójstw związanych z działalnością przestępczą: istotą takiego zabójstwa jest fakt, że sprawca działa na zlecenie innej osoby a między nim a sprawcą nie istnieje relacja, która uzasadniałaby dokonanie zabójstwa. > brak relacji między sprawcą i ofiarą: element konstytutywny zabójstwa na zlecenie; > dodatkowo: zabójstwo na zlecenie jest postrzegane jako jedna z form działalności przestępczej podejmowanej w celu osiągnięcia korzyści.  

Zabójstwo na zlecenie Contract killing to zabójstwo na zlecenie w czystej postaci; Inne, które mogą być pośrednio zaliczone do kategorii zabójstw na zlecenie: - zabójstwa popełniane w ramach gangów - zabójstwa związane z porwaniem - zabójstwa związane z obrotem narkotykami  

Zabójca zawodowy? Autorzy używają też (choć tylko raz!) pojęcia professional killer („zabójca zawodowy”) w kontekście szczególnie doświadczonych sprawców zabójstw na zlecenie   (por. E. Sutherland: przestępca zawodowy)

Przestępca zawodowy Pojęcie przestępcy zawodowego: - tradycyjne rozumienie pojęcia odnosi się do osób, których zachowania kryminalne są motywowane chęcią zysku, charakteryzują się wysokim stopniem umiejętności technicznych oraz brakiem agresji i przemocy (pierwsze pogłębione studium przestępczości zawodowej: E.Sutherland, praca z lat 30. XX w na temat złodziei zawodowych (kanon literatury kryminologicznej)

Typologia zabójstw c.d. W tworzeniu klasyfikacji kryminolodzy posługują się dwoma kryteriami: motywem działania sprawcy i charakterystyką ofiary **  Z p.w. liczby ofiar wyróżnia się - zabójstwa pojedyncze - zabójstwa wielokrotne

Zabójstwo pojedyncze zabójstwo pojedyncze (single homicide): -najbardziej typowy przypadek bezprawnego pozbawienia życia innej osoby -działanie sprawcy lub kilku sprawców jest najczęściej efektem chwilowego impulsu motywowanego odwetem, strachem lub chęcią zysku  

Zabójstwo wielokrotne zabójstwo wielokrotne (multiple homicide) > gdy ofiar jest więcej (autorzy nie precyzują ile) a motyw czynu i relacja sprawcy i ofiary bardziej skomplikowana > może przybrać formę zabójstwa seryjnego (serial murder) lub zabójstwa rozproszonego (spree murder)  

Zabójstwo seryjne Zabójstwo seryjne: > ciąg powiązanych ze sobą zdarzeń (zabójstw), w których giną co najmniej 3 ofiary > cecha charakterystyczna: występowanie okresów emocjonalnego lub psychicznego spokoju, atak ze braku aktywności kryminalnej sprawcy (cooling-off period) trwających kilka dni, miesięcy lub lat >niektórzy autorzy podkreślają brak wcześniejszych związków sprawcy i ofiary i fakt, że pewne cechy ofiary mogą mieć wartość symboliczną i stanowić motywację do działania

Zabójstwo rozproszone > jeden sprawca zabija co najmniej cztery osoby w różnych miejscach i krótkich okresach czasu > w odróżnieniu od zabójstwa seryjnego, ofiary są jakoś ze sobą związane (np. członkowie tej samej rodziny) a przerwy między zdarzeniami nie mają charakteru psychicznego wyciszenia (cooling-off period)

Pojęcie zabójstwa masowego Zabójstwo masowe: - wg def. w USA obejmuje zabicie czterech lub więcej osób w jednym miejscu w ramach jednego zdarzenia np. samobójczy atak terrorystyczny, zabójstwo przez grupę Mansona w domu Polańskiego, snajper strzelający z dachu do osób na ulicy, zabójcy grup dzieci w szkole

Casus: James Holmes W dniu 19/20 lipca 2012 r. w Denver na premierze filmu „Mroczny Rycerz powstaje” James Holmes - 24 letni doktorant neurobiologii University of Colorado, ubrany w maskę p-gazowa, hełm i uzbrojony w dwa pistolety Glock, strzelę Remington i karabin szturmowy AR-15 otwiera ogień do ludzi i detonuje pojemniki z gazem łzawiącym. Bilans: zabija 12 osób a rani 58.

Typologia sprawców seryjnych Robert K. Ressler (FBI)

Podstawy typologii Robert K.Ressler, Anna Burges i John Douglas (1986): Sexual Homicide: Patterns and Motives „Nic by nie dało mówienie policjantowi, że ma szukać "osobowości psychotycznej", jeżeli ten oficer nie przeszedł przeszkolenia psychologicznego. (...) Zamiast więc określać, że miejsce popełnienia przestępstwa wskazywało cechy działania osobowości psychotycznej, zaczęliśmy tłumaczyć, że konkretne miejsce zbrodni było "zorganizowane", jak i sam przestępca, natomiast inny zabójca był "niezorganizowany", jeżeli było widać cechy zaburzenia umysłowego”

Typologia sprawców seryjnych Ressler i współpracownicy (1986): kryterium podziału: stopień „zorganizowania” sprawców (miejsca zdarzenia) badania interdyscyplinarne, grupa 36 zabójców dwa podstawowe typy przestępcy: - zorganizowany - niezorganizowany (zdezorganizowany)

Cechy typologii/klasyfikacji Resslera i współpracowników -dychotomiczna (mogą występować typy mieszane) - nie ma charakteru ściśle klinicznego - daje podstawy do pełnego opisu zachowania sprawców (oparty na realiach praktyki śledczej) - wiąże się ściśle z naukowymi charakterystykami zabójców seksualnych

praktyczne znaczenie typologii sprawców według stopnia ich zorganizowania uwidacznia się przede wszystkim w procesie profilowania (aspekt wykrywczy) > tzw. typowanie sylwetki pychologicznej (portretu psychologicznego) nieznanego sprawcy przestępstwa

Podstawowa charakterystyka sprawca zorganizowany - planuje zbrodnię (wybiera miejsce, ofiarę, chce kontrolować sytuację) -w klasyfikacji psychiatrycznej odpowiada osobowości zaburzonej (psychopatycznej).   sprawca niezorganizowany - nie planuje zabójstwa, działa w sposób niekontrolowany (zabija na "swoim" terenie, nie interesuje się rozgłosem) - odpowiada w klasyfikacji klinicznej osobowości psychotycznej.

Sprawca zorganizowany (1) - osoba dostosowana społecznie, nowoczesna w stylu życia, towarzyska, otwarta, wzbudzająca sympatię - dobrze ubrany, nosi modne garnitury, dba o wygląd; jego "prospołeczna" natura jest w rzeczywistości fasadą. - jest aktorem, potrafi odgrywać dowolną rolę, umiejętnie udaje uczucia, płacze prawdziwymi łzami, wywołuje współczucie (aby manipulować ludźmi). - ma osobowość "kameleona", bez trudu przystosowuje się do otoczenia. - łatwość wypowiadania się, umiejętność nawiązywania dobrego kontaktu interpersonalnego (używa jej do manipulowania ludźmi) - jest kobieciarzem, umawia się z wieloma kobietami, ma wiele partnerek seksualnych, chętnie chwali się podbojami erotycznymi.

Sprawca zorganizowany (2) - jest nieodpowiedzialny, obojętne jest mu dobro społeczne. -jest patologicznym kłamcą, składa obietnice, których nie dotrzymuje - znany z gwałtownego usposobienia - obrażony lub nastraszony reaguje gwałtownie, - uzewnętrznia swój gniew i długo przechowuje urazy -nie znosi krytyki. - jest amoralny, nie ma poczucia winy, nie odczuwa wyrzutów sumienia - wini innych za swoje problemy.

Sprawca zorganizowany (3) - odporny na resocjalizację - w konstelacji rodziny jest pierwszym synem. - w dzieciństwie był poddawany niespójnym i niekonsekwentnym oddziaływaniom wychowawczym. - incydent fizycznego lub seksualnego nadużycia przez matkę, ojca lub osobę sprawującą opiekę. - kolekcjonuje pornografię i wydawnictwami opisujące z jednej strony brutalne przestępstwa (szczególnie na tle seksualnym ), a z drugiej metody i techniki śledcze (miejsce zbrodni może być podobne do opisywanych) - jest metodyczny i przebiegły, planuje zbrodnie, wybiera precyzyjnie ofiary i miejsce zdarzenia!

Sprawca zorganizowany (4) - może posiadać zestaw narzędzi zbrodni (do obezwładniania ofiar) -wybiera takie ofiary, nad którymi może dominować. - może wybrać ofiarę, która przypomina znaczącą postać kobiecą w jego życiu, o podobnym wyglądzie stylu życia, zajęciu. - przyspieszają zbrodnię: kłopoty z pieniędzmi, pracą, konflikty z kobietami -przed zabójstwem przeżywa podniecenie albo przygnębienie -miejsce zbrodni, ślady, jakie zostawia, stanowią często odbicie kontrolowanego szału, sterowanej wściekłości i pasji -przed śmiercią ofiar dopuszcza się wobec nich aktów przemocy, gwałtów, tortur, agresji. - może komunikować się z władzami, policją

Sprawca zorganizowany (5) -kolekcjonuje "trofea" swoich ofiar - po zabójstwie przemieszcza ciało ofiary, ukrywa je -może zdobywać wiadomości o zbrodni i sprawie (zdarza się, że angażuje się osobiście w śledztwo, np. przez poszukiwanie ciała) -po przestępstwie śledzi w mediach wiadomości na temat swojej zbrodni - zagrożony, może zmienić miejsce pracy i zamieszkania

Przykład seryjnego zabójcy zorganizowanego Gerrard John Shaeffer , oficer policji, stanu Floryda - oskarżony o zamordowanie 35 kobiet - utrzymywał on kontakty z kobietami, miał stałą pracę - zbierał "trofea" po ofiarach - czytywał pornografię i w zbrodniach realizował własne, sadystyczne fantazje (…)

„Wyróżniki” zabójców seksualnych U zabójców na tle seksualnym - bez względu na stopień ich zorganizowania - występują trzy ważne zaburzenia w okresie dzieciństwa, które mogą być ważnym wskaźnikiem prognostycznym: - okrucieństwo w stosunku do zwierząt - podpalenia (pożary, które powodują duże szkody) - moczenie się nocne

Sprawca niezorganizowany (1) -nastawiony aspołecznie, odrzuca społeczność, ze strony której doznał również odrzucenia - samotniki, odludek izolujący się od społeczeństwa. -chętnie prowadzi nocny tryb życia, np. chętnie odwiedza cmentarze -nie ma bliskich przyjaciół, mieszka samotnie, albo ze znaczącymi w jego życiu, starszymi kobietami ( krewnymi lub takimi, od których jest życiowo zależny) - ma niskie aspiracje, sprawia ogólnie niekorzystne wrażenie; nie dba o wygląd i higienę osobistą - znajomi uważają go za "nienormalnego", dziwacznego

Sprawca niezorganizowany (2) -seksualnie niesprawny, brak prawidłowych doświadczeń seksualnych z płcią przeciwną, gdyż są one dla niego zbyt trudne - silnie uwikłany w zachowania autoerotyczne i substytuty seksu (masturbacja, pornografia, podglądactwo, fantazje sadomasochistyczne, kradzieże fetyszystyczne, eksbihicjonizm i inne (służą do rekompensacji braków w zakresie relacji interpersonalnych) -w dzieciństwie był poddawany surowej dyscyplinie wychowawczej -w hierarchii rodziny niska pozycja, najczęściej jest młodszym bratem

Sprawca niezorganizowany (3) brak mu pomysłowości i sprytu sprawcy zorganizowanego - chowa urazy, nie potrafi uzewnętrzniać negatywnych emocji (złości i strachu) -raczej stroni od alkoholu (także w czasie popełniania zabójstwa) -wykazuje silny niepokój podczas dokonywania zbrodni -napaść jest spontaniczna, popełnia zabójstwo w akcie szału, atak jest błyskawiczny i zmierzający do natychmiastowego uciszenia ofiary - zachowanie charakteryzuje nagła przemoc i szybkie następstwo śmierci ofiary, ciosy i cięcia mają charakter niekontrolowany - miejsce zdarzenia jest zwykle nieporządne, zabałaganione, obficie zalane krwią, zwykle widocznych jest dużo śladów, ślady krwi są na ciele ofiary i sprawcy

Sprawca niezorganizowany (4) narzędzie zbrodni przypadkowe, pozostawione na miejscu zdarzenia -ciało ofiary zwykle pozostawione na miejscu zbrodni -może dojść do "depersonalizacji" ofiary (poturbowanie i uszkodzenie twarzy) -sprawca może dokonywać pośmiertnych uszkodzeń ciała ofiary (na szyi, udach, brzuchu, piersiach, pośladkach, narządach płciowych, niekiedy sprawca rozkawałkowuje zwłoki) - przypadki mutylacji (okaleczenia) ciała oraz incydenty ludożerstwa.

Sprawca niezorganizowany (5) sprawca często dokonuje czynów seksualnych po śmierci ofiary ze zwłokami (masturbacja na/ przy ciele ofiary i jej ubraniu, "ozdabianie" okolic płciowych rysunkami, wstążkami, itp., wkładanie przedmiotów do otworów waginalnych i analnych, przypadki ejakulacji do ran kłutych i wycinanie narządów płciowych; nie ma penetracji ciała ofiary penisem) -ciało ofiary może być ułożone w jakąś szczególną pozycję dla wyrażenia jakiegoś symbolicznego celu (np. poniżenia ofiary) - na miejscu zdarzenia i na ciele ofiary mogą być pozostawione ślady o charakterze rytualnym (sprawca wyraża jakiś rodzaj psychoseksualnej potrzeby)

Sprawca niezorganizowany (6) zabójca często zabiera "pamiątki" zbrodni (części ubrania ofiary, rzeczy należące do niej, nawet części ciała; służą do przywoływania wspomnień i ożywiania sadystyczno- seksualnych fantazji) -zdarza się, że odnosi "pamiątki" na miejsce zbrodni lub do grobu ofiary (przejaw nieprawidłowej uczuciowości: rzekomego poczucia winy, uwielbienia dla ofiary itd.) -po dokonaniu zabójstwa często szczególne zachowania, odmienne od zwykłych (np. odurzanie się alkoholem / narkotykami, przejawy gorliwości religijnej itp.) - nieznacznie zainteresowany rozgłosem czynu w mediach i postępami śledztwa

Przykład seryjnego zabójcy niezorganizowanego Herbert Mullin - cierpiał z powodu swojej małej atrakcyjności fizycznej - nigdy nie miał bliskiej osoby -w szkole średniej zapadł na ciężką postać schizofrenii paranoidalnej - utrzymaniem zajmowali się rodzice -mieszkał samotnie -twierdził, ze rozkazy zabijania przesyłał mu telepatycznie ojciec (..) -oskarżony o 13 zabójstw -w trakcie procesu zachowywał się tak agresywnie i nieobliczalnie, że cały czas musiał być skuty kajdankami.