mgr Marta Muraszkowska Stres i radzenie sobie mgr Marta Muraszkowska

próba zdefiniowania

Pierwsza teoria stresu psychologicznego: stres to „taka zmianę w otoczeniu, która typowo, tzn. u przeciętnej osoby wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego, które przeszkadza w normalnym sposobie reagowania” (I.L.Janis) Stres: reakcja stresowa + sytuacja stresowa 3 fazy stresu: faza zagrożenia, podczas której człowiek dostrzega oznaki niebezpieczeństwa wywołujące strach faza działania niebezpieczeństwa - człowiek spostrzega niebezpieczeństwo, którego unikniecie zależy od własnych działań obronnych lub innych ludzi faza skutków - człowiek spostrzega mniej lub bardziej długotrwałe negatywne skutki stresu.

Teoria R. Lazarusa i S. Folkman: STRES – „określona relacja miedzy osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.” Ocena pierwotna: czy dane wydarzenie jest stresujące/pozytywne/obojętne? Ocena wtórna: jeśli jest stresujące to co mogę teraz zrobić?

Objawy stresu: Psychologiczne: Napięcie psychiczne Łatwe wpadanie w lęk i przerażenie Apatia, drażliwość Problemy z koncentracją Zawężenie pola świadomości ... Fizjologiczne: Przyspieszone bicie serca Nadmierna potliwość Skurcze żołądka Drżenie Duszności Bóle na tle nerwowym (głównie w klatce piersiowej) Bezsenność ...

A przy stresie długotrwałym... Zawał serca Nadciśnienie Nadwaga / niedowaga Wrzody żołądka Uzależnienia Obniżenie odporności Depresja Zaburzenia lękowe (nerwice)

Działanie niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne jednostki) lub zbyt długotrwały. Stres umiarkowany zwiększa możliwości radzenia sobie z wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny.

RODZAJE STRESU: jednorazowy, okazjonalny chroniczny: towarzyszy nam bez przerwy, związany jest z tempem życia, pracą zawodową czy trudną sytuacją rodzinną; techniki relaksacyjne, wyjazdy, odpoczynek nie wpływają na nas pozytywnie; przyzwyczajamy się do niego i zaczynamy traktować stan podwyższonego napięcia jako normę stres pourazowy: związany z traumatycznymi, krańcowymi wydarzeniami, wykraczającymi poza codzienne doświadczenia człowieka: zagrożeniem życia, udział w kataklizmie, wojna, więzienie, nagła utrata bliskich, gwałt, bycie świadkiem wypadku; jest to stan chorobowy (PTSD- syndrom stresu pourazowego), mający określone kryteria w DSMIV

Radzenie sobie ze stresem (R Radzenie sobie ze stresem (R. Lazarus): „świadomy lub nieświadomy wysiłek, związany z zapobieganiem, eliminowaniem bądź osłabianiem stresorów albo z tolerowaniem stresorów w sposób najmniej szkodliwy” Radzenie sobie Zmiana sytuacji Kontrola emocji

Marek Aureliusz o wewnętrznym sędzi: „Odrzuć jego wyroki, a wszystko stanie się proste... Rzeczy są takie, jakimi czyni je Twoja opinia, a ta opinia mieszka w Tobie. Możesz ją odmienić, kiedy tylko zechcesz, a wówczas granice same się wygładzą i wszystko się uciszy: morze spokojne, niebo bezchmurne” ... czyli poznawcza reinterpretacja sytuacji stresowej.

Kontrola emocji: techniki relaksacyjne: świadome oddychanie, muzyka relaksacyjna, „terapia” zapachami, światłem aktywność fizyczna – działanie na wielu płaszczyznach! kontakt z naturą wizualizacje relaksacyjne (ulubione miejsca) wizualizacje „oswajające” sytuację stresową (w stanie głębokiego relaksu wyobrażamy sobie, krok po kroku, co się może wydarzyć i jak na to zareagujemy) treningi relaksacyjne (Jacobsona i Schultza) prywatne afirmacje

Znaczenie zasobów osobistych Co powoduje, że jedni ludzie świetnie sobie radzą z trudnościami życia, wychodząc z nich często silniejsi i bardziej odporni a inni popadają w rozpacz, nałogi, bezsilność? Zasoby osobiste: czynniki mogące pośredniczyć w konfrontacji ze światem, sprzyjają lepszemu radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi, wspomagają zdrowie jednostki (fizyczne i psychiczne) i poprawiają jej jakość życia.

Wsparcie społeczne - zasoby dostarczane jednostce przez interakcję z innymi ludźmi Emocjonalne Informacyjne Instrumentalne Duchowe Badania nad umieralnością: najdłużej żyją osoby mające bliski kontakt z przyjaciółmi i rodziną oraz stan cywilny (niezależnie od ich płci wieku oraz... jakości tych relacji). Małżeństwo chroni mężczyzn przed przedwczesną śmiercią. W przypadku chorób może być skuteczniejsze niż terapie farmakologiczne. Wspomaga szybszy powrót do zdrowia, obniża ogólny poziom napięcia emocjonalnego w chorobie (i w życiu!).

Poziom samooceny Pozostaje w ścisłym związku z przewidywaniem zakresu swoich możliwości Podwyższona samoocena sprzyja podejmowaniu działań adekwatnych do możliwości, redukuje lęk, niepokój, pozwala korzystnie interpretować porażki Niska samoocena powoduje podejmowanie zadań poniżej możliwości, unikanie sytuacji stresowych oraz interpretację porażek jako świadczących o ogólnej, niskiej wartości Samoocena i wsparcie społeczne to najważniejsze czynniki determinujące radzenie sobie ze stresem.

Poczucie koherencji: stałe, choć dynamiczne przekonanie człowieka, że: bodźce napływające w ciągu życia ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego są (i będą) uporządkowane, spójne i jasne (poczucie zrozumiałości); zaskoczenie czymś będzie tymczasowe dostępne są zasoby, które pozwolą sprostać wymaganiom stawianym przez życie (zaradność); w przypadku niepowodzeń sprawy przybiorą na tyle pomyślny obrót na ile można wnioskować z sensownych przesłanek a konsekwencje dadzą się znieść napotykane wymagania są wyzwaniem wartym wysiłku i zaangażowania (sensowność)

Poczucie skuteczności - subiektywne oczekiwanie danej osoby, że w określonych okolicznościach uda jej się zachować w określony sposób, osiągnąć cel, efektywnie przeprowadzić daną czynność Przekonanie o sprawowaniu osobistej kontroli – możliwości wpływu na zdarzenia, kształtowania swojego losu czy kontrolowania reakcji. Najbardziej stresująca: bezradność.

Optymizm!

Czynniki pomagające skutecznie radzić sobie ze światem: ekspresja emocji doświadczenia z radzeniem sobie konstruktywne sposoby radzenia sobie ze stresem zdrowy tryb życia racjonalne, realistyczne myślenie duchowość, wiara osobowość – odporna (zaangażowanie, poczucie kontroli, stres jako wyzwanie) orientacja prospołeczna poczucie koherencji (zrozumiałość, sterowalność, sensowność - poczucie wartości życia, wola życia) inteligencja, wiedza wysoki status socjoekonomiczny

Czynniki utrudniające radzenie sobie zachowania ryzykowne (np. palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu) brak wiary w Siłę Wyższą osobowość typu A i typu C (wiążąca się z ryzykiem choroby nowotworowej) orientacja egocentryczna (silna koncentracja na sobie) niskie poczucie koherencji niski poziom wiedzy i inteligencji niski status socjoekonomiczny osamotnienie niewiara w swoje możliwości i negatywna samoocena pesymizm poczucie braku kontroli tłumienie emocji bezradność wynikająca z braku doświadczeń nieadaptacyjne sposoby radzenia sobie ze stresem (np. nadużywanie środków psychoaktywnych)