Zdrowie i światowe trendy w ochronie zdrowia

Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW Zdrowie uważane jest za wartość indywidualną i społeczną, postrzeganą przy uwzględnianiu różnych czynników determinujących jego stan w literaturze funkcjonuje wiele definicji zdrowia, a jej wybór zależy od celu i zakresu podejmowanych badań Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Różne definicje pojęcia zdrowie Definicja wg Hipokratesa (460-377 p.n.e.) – „ojca medycyny europejskiej”: Zdrowie – dobre samopoczucie, choroba – złe samopoczucie; zależą od równowagi między tym, co nas otacza a nami Zewnętrzna równowaga między człowiekiem a środowiskiem pozwala na stworzenie równowagi wewnętrznej Definicja ta funkcjonowała do połowy XVII w., tj. do powstania filozofii kartezjanskiej Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Różne definicje pojęcia zdrowie Definicja wg Kartezjusza (1596 – 1650) – twórcy „mechanistycznego widzenia świata i człowieka”: organizm człowieka to wielka, skomplikowana, precyzyjna maszyna biologiczna; stan choroby rodzi konieczność naprawienia uszkodzonej części Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Upowszechnienie teorii Kartezjusza Efekty: rozwój nauk ścisłych postęp techniczny w medycynie stworzenie podstaw naukowych, medycznych i biomedycznych do określenia pojęcia zdrowia uwzględnienie czynników społecznych jako jednego z warunków zdrowia Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Różne definicje pojęcia zdrowie WHO (1946 r.): „Zdrowie – to kompletny, fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan, a nie tylko brak choroby lub kalectwa” WHO (1984 r.): „Zdrowie to obszar, w którym jednostka lub grupa jest zdolna – z jednej strony - spełniać swoje aspiracje i zaspokajać potrzeby, a z drugiej – zmienić otoczenie lub radzić sobie z otaczającym środowiskiem” Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW Definicje zdrowia Wskazują na wielowymiarowy charakter zdrowia, podkreślając wzajemnie zależne od siebie aspekty fizyczne, psychologiczne i społeczne Ujęcie dynamiczne: zdrowie należy traktować jako proces, przystosowujący organizm do konkretnych warunków biogeograficznych i społeczno-bytowych, pozwalające człowiekowi na optymalne funkcjonowanie przez maksymalnie długi czas Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Różne definicje pojęcia zdrowie Zdrowie to zdolność do normalnego funkcjonowania organizmu, mając na względzie wszystkie jego organy i funkcje Zdrowie to zdolność do adaptacji w zmieniającym się środowisku Zdrowie to pewien potencjał fizyczny i psychiczny, dający możliwość rozwijania aktywności Zdrowie to wyraz równowagi i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych człowieka Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

„Globalna koncepcja zdrowia” Wg M. Lalonda (1974) – stan zdrowia kształtują 4 płaszczyzny: 1) biologia człowieka (cechy wrodzone, dojrzewanie, starzenie się) 2) środowisko człowieka (socjalne, fizyczne i psychiczne) 3) styl życia (wzorce konsumpcji, czynniki ryzyka) 4) system organizacji i opieki zdrowotnej Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Koncepcje pomiaru zdrowia Tradycyjne mierniki – pozytywne i negatywne Mierniki matematyczne – poszukujące funkcji zmiennych charakteryzujących bezpośrednio nieobserwowalny stan zdrowia (np. przeciętne trwanie życia) Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Zdrowie społeczeństwa - mierniki Podstawowe znaczenie przy ocenie zdrowotności społeczeństwa mają mierniki: pozytywne negatywne Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW Mierniki pozytywne Odnoszą się do cech mierzalnych, charakteryzujących każdego człowieka i dotyczą następujących cech; 1) budowy fizycznej ciała (porównanie z normą, ustaloną w wyniku badań epidemiologicznych) 2) czynności ciała – pomiar w dużych populacjach umożliwia ocenę występowania częstości banalnych schorzeń 3) składu tkanek i płynów ustrojowych pozwalających na określenie częstości występowania określonych ryzyk chorobowych Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW Mierniki negatywne Ich zastosowanie pozwala na ocenę częstości występowania chorób i ich następstw Występują w postaci: - współczynników natężenia - współczynników struktury - współczynników dynamiki Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Współczynniki natężenia Wyrażone są jako iloraz liczby zdarzeń jednostkowych i liczby osób narażonych na oddziaływanie niekorzystnych zdarzeń Należą do nich: - współczynniki zachorowalności (zapadalności) - współczynniki chorobowości - współczynniki umieralności Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Współczynniki zachorowalności i chorobowości Stosowane są dla określenia rozpowszechniania chorób w danej populacji Istotne jest jednoznaczne zdefiniowanie jednostki statystycznej: osoby chore lub zdarzenia chorobowe Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Współczynniki zachorowalności (zapadalności) Wykorzystuje się najczęściej do oceny rozpowszechniania chorób o szybkim przebiegu, tzw. chorób ostrych oraz oceny epidemiologicznej w zakresie chorób przewlekłych Wartość współczynnika określa liczbę nowych zachorowań, które wystąpiły w danym czasie w stosunku do liczby osób narażonych na ryzyko zachorowania Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Współczynniki chorobowości Stosowane są do oceny rozpowszechniania chorób w populacji Wyrażają liczbę osób, które były chore w danym czasie lub liczbę przypadków zachorowań w stosunku do liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania Wyróżniamy: współczynniki chorobowości punktowej (dla bardzo krótkiego okresu) i okresowej (dla dłuższego okresu, do oceny rozpowszechniania chorób przewlekłych) Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Współczynniki umieralności Gwarantują pomiar zgonów Rozróżniamy: - współczynnik umieralności ogólnej – liczba zgonów w danej populacji w stosunku do przeciętnej liczby populacji narażonej na ryzyko zgonu - szczegółowe współczynniki umieralności – obliczane wg wieku, płci lub przyczyny - wskaźniki umieralności proporcjonalnej – wyrażają liczę zgonów z określonej przyczyny w stosunku do ogólnej liczby zgonów - wskaźnik śmiertelności – odzwierciedlający ciężkość schorzenia powodującego zgon; wyrażający stosunek liczby zgonów z powodu danej choroby do liczby chorych na tę chorobę Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Współczynnik umieralności niemowląt (WHO) liczba zgonów niemowląt w danym okresie odniesiona do liczby urodzeń żywych w tym okresie podstawowy miernik stanu zdrowia populacji, bowiem na umieralność niemowląt wpływają czynniki demograficzne, medyczne, środowiskowe, społeczno-ekonomiczne oraz jakość i dostępność opieki zdrowotnej Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Syntetyczne mierniki stanu zdrowia To obiektywne mierniki stanu zdrowia, które powinny łączyć w sobie wiele różnych aspektów (poza zdrowotnymi) i mieć szerokie zastosowanie Podstawowy miernik stanu zdrowia – przeciętne dalsze trwanie życia od urodzenia Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Syntetyczne mierniki stanu zdrowia (2) Wywodzące się z analizy jakości życia: - DALE (Disability Adjusted Life Expectancy) – dalsze przewidywane życie bez ułomności (w zdrowiu) - QALYs (Quality Adjusted Life Years) – jakość dodatkowych lat życia Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW Podstawowe wskaźniki kondycji zdrowotnej społeczeństwa – przykładowe poziomy w wybranych krajach Średnia długość życia (mężczyźni / kobiety) Zgony niemowląt na 1 000 żywych urodzeń Zachorowalność na gruźlicę/ AIDS na 100 000 mieszkańców Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW Średnia długość życia Kraje Mężczyźni 1998 - 1999 2001 - 2002 Kobiety Francja 74,7 74,8 82,2 79,5 Niemcy 74,5 75,6 80,5 81,3 Polska 68,8 70,4 2007 – 71,0 77,5 78,8 2007 – 79,7 Rosja 59,9 58,8 72,4 71,9 Szwecja 77,1 77,7 81,9 82,1 USA 73,6 73,9 79,2 Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Średnia długość życia w Polsce „nadumieralność” mężczyzn w stosunku do kobiet – efekt: krótsza długość ich życia różnice w długości życia mieszkańców miast i wsi (różne tendencje dla K i M) zróżnicowanie regionalne (woj. łódzkie i Śląsk a podkarpackie) Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Zgony niemowląt na 1 000 urodzeń Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Zachorowalność na gruźlicę w 2004 r Kraj Liczba nowych zachorowań na 100 000 ludności Szwecja 4,3 USA 4,7 Niemcy 8,2 Francja 12,0 Polska 29,0 Chiny 101,0 Rosja 115,0 Rumunia 146,0 Indie 168,0 Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Umieralność z powodu określonych przyczyn Standaryzowane wskaźniki zgonów: - z wszystkich przyczyn - z powodu chorób układu krążenia - z powodu nowotworów */ Zgony z powodu nowotworów złośliwych: - całkowita liczba zgonów - liczba zgonu osób poniżej 70 roku życia - % umierających poniżej 70 roku życia Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Mierniki oceny opieki zdrowotnej (aspekt medyczny) Liczba osób przypadających na 1 lekarza lub liczba lekarzy/ stomatologów na 100 000 mieszkańców Liczba łóżek szpitalnych na 10 000 mieszkańców i średni czas hospitalizacji Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Liczba mieszkańców przypadających na 1 lekarza Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Trendy w lecznictwie zamkniętym Kraj Rok Łóżka szpitalne na 100 tys. ludności Średni czas hospitalizacji w dniach Francja 1995 89 6 (1997) 2004 78 b.d. Niemcy 97 13 2003 87 11 USA 41 5 2001 36 Polska 1995 55 11 2003 49 8 Rosja 1994 119 17 1998 14 Chiny 24 15 23 b.d. Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Łóżka szpitalne na 10 000 ludności Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Średni czas hospitalizacji 1 pacjenta Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Światowe trendy w zakresie kondycji zdrowotnej społeczeństw Rosnąca przeciętna długość życia, spadek umieralności noworodków, zmniejszenie przyrostu naturalnego – starzenie się społeczeństw Spadek zachorowalności na większość chorób zakaźnych, w tym gruźlicę Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Mierniki opieki zdrowotnej (aspekt ekonomiczny) Wysokość nakładów na opiekę zdrowotną: - wyrażonych w USD, wg PPP - liczonych jako % PKB Udział nakładów prywatnych w wydatkach na ochronę zdrowia (%) Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW Wydatki na ochronę zdrowia, na 1 osobę, w USD, wg PPP w latach 1998 - 2004 Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Wydatki na ochronę zdrowia jako % PKB w latach 1998 - 2004 Kraj 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Francja 9,3 9,4 9,7 10,1 10,0 Niemcy 10,6 10,8 10,9 11,1 Polska 6,0 5,9 5,7 6,6 6,5 6,4 Rosja 5,6 5,8 5,3 Szwecja 8,3 8,4 8,8 9,2 9,5 USA 13,1 13,3 14,0 14,7 15,2 15,3 Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Wydatki na ochronę zdrowia jako % PKB w latach 1998 - 2004 Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Wydatki na ochronę zdrowia jako % PKB w latach 1970 - 2004 Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Wydatki prywatne jako % wydatków na ochronę zdrowia Kraj 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Francja 24,0 24,2 24,1 23,9 23,7 23,5 Niemcy 21,4 21,5 21,6 21,8 21,9 Polska 34,6 28,9 30,0 28,1 28,8 30,1 Rosja 42,0 42,2 43,9 41,2 40,6 41,0 40,2 Szwecja 14,2 14,3 15,1 14,9 14,8 14,6 USA 55,7 56,2 56,0 55,2 55,4 55,3 Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW

Wydatki prywatne jako % wydatków na ochronę zdrowia Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania UW