Krzysztof J. Szmidt Szkolne inhibitory innowacyjności w edukacji: klasyfikacja i charakterystyka

Pojęcie inhibitorów twórczości (innowacyjności) Bariery Przeszkody Zapory Bloki Inhibitory – łac. Inhibeo (wstrzymuję)

Inhibitor Każdy czynnik blokujący, hamujący podjęcie procesu twórczego (innowacyjnego), ograniczający jego zasięg i przebieg lub powodujący przedwczesne jego przerwanie.

Rodzaje szkolnych inhibitorów twórczości uczniów Przeszkody związane z celami i treściami nauczania i wychowania To najbardziej ogólny rodzaj przeszkód dla twórczości uczniów, wiążący się z brakiem celów służących rozwojowi kreatywności w programach wychowania i nauczania, niedostrzeganiem przez społeczeństwo i polityków oświatowych, a także nauczycieli potrzeby budzenia i wspierania działań twórczych uczniów.

brak jest celów prokreatywnych i sugerowanych treści nauczania i wychowania do twórczości w tzw. podstawach programowych kształcenia ogólnego lub w podstawie programowej obowiązkowych przedmiotów ogólnokształcących, które są dokumentem określającym treściowy zakres kształcenia ogólnego

Dominacja wzorca człowieka oświeconego W celach wychowania dominuje wizja człowieka o orientacji zachowawczej, jednowymiarowego, odtwórcy, a nie twórcy, odbiorcy wartości i treści kultury, a nie ich kreatora.

Scjentyzm, encyklopedyzm - przeciążenie percepcyjne uczniów Nauka w szkole (Pilch, 1999), i to na każdym poziomie, przekracza wydolność percepcyjną przeciętnego ucznia. Przeładowanie programów nauczania blokuje możliwości wypoczynku i rekreacji fizycznej, nie pozwala zindywidualizować nauczania, rodzi pośpiech i pogłębia przedmiotowe traktowanie uczniów.

Przerost scjentyzmu i wiedzy deklaratywnej, któremu towarzyszy ciągle obecny encyklopedyzm, powoduje, iż w systemie nauczania, który do niedawna dominował, nie ma miejsca na zróżnicowanie programowe.

Wiedza jałowa „W praktyce szkolnej wiedzę prezentuje się jako wytwór, ukrywając proces jej powstawania. Podręczniki pełne są nazwisk ludzi – autorów dzieł sztuki i literatury, badaczy, naukowców – których trzeba podziwiać i szanować za ich osiągnięcia. Są – bądź byli – wielcy i wspaniali. Dzięki nim (...) korzystamy z żarówki i telefonu, znamy strukturę materii i kodu genetycznego, czytamy książki, oglądamy obrazy. Pomija się zaś niemal zupełnie, w jaki sposób wytwory te powstały. Nie mówi się o trudzie i wysiłku, jakim osiągnięcia te bywają okupione. Nie ma mowy o błędach, złudzeniach i pomyłkach, które towarzyszą dziejom ludzkiej myśli” (W. Kozłowski).

Waldemar Kozłowski (2004, s. 28) pyta nauczycieli: „Czy masz zwyczaj opowiadać o okolicznościach powstawania teorii i odkryć naukowych? Czy ubarwiasz wykłady anegdotami, historyjkami z życia naukowców?”.

„Wiedza jałowa umożliwia zdawanie egzaminów, ale nie ułatwia twórczości, lecz przeciwnie – zapobiega jej, godząc w kluczowy moment formułowania celów” (E. Nęcka).

2. Przeszkody związane z postawami nauczycieli i metodami nauczania Dominacja pytań nauczyciela i tłumienie myślenia pytajnego uczniów. Dominacja problemów zamkniętych - terror jedynej odpowiedzi „Sakralizacja” rywalizacji. Niechęć do metod odwołujących się do wyobraźni uczniów. Karzące funkcje oceny i krytyki wytworów i zachowań twórczych.

Jakie było najciekawsze, najbardziej intrygujące pytanie, jakie w ostatnim czasie zadał ci uczeń? Spośród ponad 300 nauczycieli tylko nieliczni potrafili odpowiedzieć na to pytanie i jako najbardziej intrygujące podają takie pytania uczniów: · Z jaką prędkością płynie krew? · Dlaczego wskazówki zegara chodzą w prawą stronę? · Ile wody muszę wypić, żeby komórki mojego ciała wiedziały, że już dosyć? · Czy Pinokio był asertywny?

Czy w niebie jest toaleta?

Jak uczą nauczyciele? Marian Śnieżyński (2001) zorganizował w latach 1994-1996 oraz 1998-1999 badania w szkołach podstawowych i ogólnokształcących, w czasie których badacze poszukiwali między innymi odpowiedzi na pytanie, jakie metody nauczania stosują nauczyciele w toku lekcji? Przeprowadzono obserwacje aż 1211 lekcji różnych przedmiotów (języka polskiego, matematyki, historii, biologii i in.). Wyniki tych obserwacji napawają trwogą pedagogów twórczości.

1)     W liceach ogólnokształcących dominują metody podające: wykład (31% lekcji w I etapie badań i 27,7% lekcji w II etapie badań); praca z tekstem (odpowiednio: 34,1% i 11,1%). 2)     Metody aktywizujące i pobudzające do samodzielnego oraz twórczego myślenia stosowano niezmiernie rzadko: dyskusja (30% lekcji w I etapie badań i tylko 3,7% w II etapie), prace laboratoryjne (odpowiednio: 11,2% oraz 0%), burza mózgów (0,9% lekcji). 3)     W starszych klasach szkoły podstawowej dominuje pogadanka, która występowała w większości lekcji (69,4%) oraz metoda ćwiczeniowa (27% i 22,9%). Sporadycznie nauczyciele stosowali takie metody, jak burza mózgów (3,5%), metody ekspresyjne (4,9%), gry dydaktyczne (2,0%), metody sytuacyjne (2,0%).

Idea Killers Wśród często wypowiadanych przez nauczycieli „morderców pomysłów” znajdują się takie, jak: ·       Nie tak. Źle. ·       Aleś wymyślił! ·       Nie kombinuj. ·       Pospiesz się. ·       To nie na temat. ·       Teraz nie jest pora na dyskusję.

Krytyka... Krytyka ...Krytyka Oceny szkolne, zwłaszcza za wytwory twórczości (prace plastyczne, literackie techniczne, projekty działań itp.), są bardzo subiektywne. Nauczyciele sugerują się przy ocenie tych wytworów własnymi upodobaniami i preferencjami estetycznymi, często słabo sprecyzowanymi i nie uświadamianymi, a co gorsza – często także nie ujawniają tych upodobań uczniom.

·         Krytyka wytworów lub zachowań twórczych uczniów, zwłaszcza negatywna i nie uzasadniona wyraźnymi kryteriami, powoduje zamęt w głowach uczniów, którzy nie wiedzą, jakie są standardy poprawności wykonania i mają poczucie krzywdy. Efektem jest często niechęć do jakichkolwiek zadań twórczych, nie mających jasno sprecyzowanych kryteriów oceny i ucieczka od twórczości.

Tymczasem ... ·         W 1927 roku H.M. Warner z wytwórni filmowej Warner Brothers spytał: „Kto do diabła chce słuchać, jak aktorzy mówią?”. ·         Albert Einstein w 1932 roku powiedział, że „nic nie wskazuje na to, aby kiedykolwiek udało się otrzymać energię jądrową”. ·         Sir Richard Wooley, brytyjski astronom, w 1956 roku oświadczył, że „podróżne kosmiczne są kompletną bzdurą”. ·         Frank Sinatra w 1957 roku oznajmił: „Rock and roll brzmi sztucznie. Jest śpiewany, pisany i grany przez matołów”. ·         Ken Olson, dyrektor generalny firmy DEC, w 1977 roku powiedział: „Nie widzę powodów, żeby każdy miał posiadać w domu komputer”. ·         Bill Gates w 1981 roku powiedział: „640 kb powinno każdemu wystarczyć”.

·         Słynny kompozytor Felix Mendelssohn-Bartholdy twierdził, iż IX symfonia d-moll L. Van Beethovena to „muzyka napisana na Wielki Wtorek przez pijanego”.

3. Przeszkody związane z postawami uczniów Brak nastawienia badawczego i lęk przed nowością – neofobia (obawa przed nieznanym). Niecierpliwe dążenie do jakiegokolwiek wyniku. Kopiowanie wzorów i ściąganie z twórczości innych

Zasada inżyniera Mamonia „Ja jestem umysł ścisły. Mnie się podobają melodie, które już raz słyszałem. Po prostu. To... Poprzez... No reminiscencję. No jakże może podobać mi się piosenka, którą pierwszy raz słyszę”.

Problem poważny: Jak rozwijać postawy twórcze, których istotę stanowi zamiłowanie do nowości, wśród uczniów, którym „podobają się melodie, które są dobrze znane”?

Inne bariery Trwoga przed arcydziełem. Płytka błyskotliwość i niekonstruktywna oryginalność. Nacisk grupowy i konformizm. Paul Cezanne - Mont St.Victoire, kopia Łukasz Zawada – POSA w Zakopanem

4. Przeszkody związane z bazą lokalową i wyposażeniem placówek oświatowych Brak warsztatów twórczości: pracowni, sprzętu i urządzeń sprzyjających tworzeniu. Przestarzałe pomoce dydaktyczne lub ich brak.

Refleksja na koniec Badania biograficzne Victora i Mildred Goertzelów (1962/2004), obejmujące ponad 700 wybitnych twórców tej miary, co Louis Armstrong, Pablo Picasso, Andy Warhol, Bill Gates i in. dowiodły, iż zaledwie 20% spośród nich było dobrymi uczniami. Jak wytłumaczyć ten fakt?