ISMERI EUROPA Pracownicy w starszym wieku w UE: Wpływ kryzysu, wyzwania oraz działania podejmowane przez PSZ Przegląd i najważniejsze wyniki studium wyjściowego WARSZTATY KRAJOWE Kraków, 20 października 2011 r.

European Job Mobility Laboratory 2 20-Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Obecna sytuacja Europejskie rynki pracy charakteryzują się niskim poziomem zatrudnienia starszych pracowników (55-64). Stopa zatrudnienia w grupie wiekowej mieści się w przedziale najbardziej aktywnych pracowników (25-49), lecz dla starszych grup stopa gwałtowanie spada Razem Mężczyźni Kobiety % Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory 3 20-Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Obecna sytuacja Stopy zatrudnienia pracowników w wieku w UE, USA i Japonii są bardzo zbliżone (w 75-80%) Lecz stopa zatrudnienia starszych pracowników w UE jest znacznie niższa – różnica pomiędzy najbardziej aktywnymi a starszymi pracownikami jest dwukrotnie większa Dane ze 2010 rok: To oznacza, że potencjalna siła robocza UE nie jest w pełni wykorzystywana, co zmniejsza potencjał wzrostu i sprawia, że coraz mniejsza liczba pracowników pracuje na rzecz wciąż rosnących potrzeb społecznych starzejącej się populacji. UE-27USAJaponia ,675,179, ,360,365,2 Różnica 31,314,814,7 Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory 4 20-Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Obecna sytuacja Europejska demografia zmienia strukturę populacji i siły roboczej Obecne prognozy Eurostat mówią, że: –Populacja UE w wieku produkcyjnym do roku 2050 spadnie o ok. 37 mln (czyli 11%) –Wskaźnik liczby osób w wieku emerytalnym w stosunku do populacji w wieku produkcyjnym niemalże podwoi się z obecnego poziomu 26% do ponad 50% do roku 2050 –Udział starszych pracowników w populacji w wieku produkcyjnym będzie większy niż kiedykolwiek przedtem (22% w 2030 w por. do 18% dzisiaj) –W 10 państwach członkowskich przynajmniej jedna na cztery osoby z populacji w wieku produkcyjnym będzie mieć lat przed 2050: Bułgaria, Niemcy, Estonia, Grecja, Hiszpania, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja (maks. 28% na Łotwie) Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory 5 20-Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Obecna sytuacja Ogólna stopa zatrudnienia w UE dla starszych pracowników (46,3%) w sposób maksymalny uwidacznia istotne różnice pomiędzy poszczególnymi krajami –Szwecja ze stopą zatrudnienia na poziomie 70,5% znajduje się daleko z przodu - 12 punktów procentowych przed którymkolwiek innym państwem członkowskim UE –Niemcy, Dania, Zjednoczone Królestwo, Cypr i Finlandia mają wskaźniki na poziomie 56% i 58%, co nadal plasuje je za USA i Japonią –Estonia, Holandia i Irlandia to kolejne kraje, które osiągają cel 50% ustalony w Sztokholmie (razem 9 krajów, w roku 2009 było ich 11, lecz Łotwa i Litwa wypadły z tej grupy) –Stopy poniżej 40% są we Francji, Luksemburgu i Belgii –A poniżej 35% w Słowenii, na Węgrzech, w Polsce i na Malcie Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory 6 20-Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Obecna sytuacja Stopa zatrudnienia starszych pracowników w poszczególnych krajach, 2010 Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory 7 20-Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Obecna sytuacja W ujęciu ogólnym niskie stopy zatrudnienia starszych pracowników zbieżne są z niskimi wskaźnikami dla najbardziej aktywnych pracowników, lecz nie zawsze – np. Słowenia ma wysoki wskaźnik dla najbardziej aktywnych zawodowo osób, lecz bardzo niski dla starszych pracowników -> największa różnica pomiędzy tymi dwoma wskaźnikami Płeć jest istotnym czynnikiem – we wszystkich grupach wiekowych stopy zatrudnienia dla kobiet są zasadniczo niższe niż dla mężczyzn –Obecna różnica wynosi 12,5 punktów procentowych dla najbardziej aktywnych zawodowo pracowników i 16 punktów procentowych w przypadku starszych pracowników –W ostatnim 10-leciu różnica ta znacznie się zmniejszyła, lecz jedynie do grupy wiekowej Powyżej tej granicy nie nastąpiła żadna zmiana. Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory 8 20-Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Obecna sytuacja Różnica w stopach zatrudnienia w podziale na płeć dla poszczególnych grup wiekowych w roku 2000 i 2010 Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory 9 20-Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Rosną stopy zatrudnienia starszych pracowników Od roku 1997 stopa zatrudnienia starszych pracowników wzrosła o 10 punktów procentowych (36,2%  46,3%) Pomimo dużej liczby zwolnień w związku z kryzysem stopy zatrudnienia starszych pracowników nadal rosły, a dla pozostałych grup wiekowych spadały W UE w latach –Ogólne wskaźniki zatrudnienia odnotowały spadek we wszystkich grupach wiekowych z wyjątkiem grupy –Spadły przeważnie wśród kobiet – wzrosły w grupie wiekowej 50-64, w przypadku mężczyzn tylko w grupie wiekowej –Najbardziej dotknięte zostały grupy młodsze – wskaźnik zatrudnienia dla osób w wieku spadł prawie o 5 punktów procentowych Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Rosną stopy zatrudnienia starszych pracowników Zmiany stopy zatrudnienia w UE w poszczególnych grupach wiekowych i dla płci w okresie kryzysu ( ) Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Rosną stopy zatrudnienia starszych pracowników W ujęciu ogólnym (mężczyźni i kobiety) w okresie kryzysu starsi pracownicy osiągnęli lepszy wynik niż najbardziej aktywna zawodowo grupa wiekowa we wszystkich krajach, za wyjątkiem 3 państw członkowskich (Łotwa, Malta i Rumunia) W 15 państwach członkowskich stopy zatrudnienia dla grupy wiekowej odnotowały wzrost, w tym w 4 najludniejszych krajach (Niemcy, Francja, Włochy i Polska) Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Lecz tu pojawia się paradoks W oparciu o stopy zatrudnienia: –W ostatnim 10-leciu sytuacja starszych pracowników uległa stopniowej poprawie, bardziej w przypadku kobiet niż mężczyzn –Przetrwali kryzys, osiągając wyniki lepsze niż pozostałe grupy wiekowe. Gdzie zatem leży problem? Dotyczy to tych spośród starszych pracowników, którzy tracą pracę –Jest bardziej prawdopodobne, że staną się osobami długotrwale bezrobotnymi lub przejdą w stan dezaktywizacji –Zwiększone stopy zatrudnienia wynikają z faktu, że ludzie dłużej pracują i później przechodzą na emeryturę –Lecz dla starszych pracowników, którzy nie mają pracy, prognozy nie są dobre… a tymczasem Europa potrzebuje ich pracy i składek Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Długotrwałe bezrobocie Stopa bezrobocia wśród starszych pracowników (6,9%) jest niższa niż w przypadku osób najbardziej aktywnych zawodowo (8,9%) i znacznie niższa niż wskaźnik dla osób młodych (20,9%) Z kolei starsi pracownicy prawdopodobnie będą osobami na długotrwałym bezrobociu – więcej niż połowa bezrobotnych w wieku poszukuje pracy dłużej niż rok: –W 2010 roku około 55% bezrobotnych w wieku było długotrwale bezrobotnymi (ponad 12 miesięcy) w porównaniu do 41% w przypadku grupy osób najbardziej aktywnych zawodowo –Ponad 30% starszych bezrobotnych poszukuje pracy przynajmniej przez 2 lata, a 17-18% przez ponad 4 lata. –Ekstremalna sytuacja w niektórych krajach – w Belgii 80% starszych bezrobotnych to osoby długotrwale bezrobotne, w Portugalii i na Słowacji wskaźnik ten jest też powyżej 70% Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Dezaktywacja Co więcej, informacje te pokazują tylko jedną stronę medalu –Wśród starszych pracowników, którzy byli bezrobotni w roku 2009, prawie połowa (46%) w roku 2010 stała się nieaktywna zawodowo i dlatego też zaprzestała poszukiwania pracy, w porównaniu do 23% wśród najbardziej aktywnych zawodowo –Prawdopodobieństwo dezaktywacji zawodowej jest największe wśród starszych kobiet (51%) i osób starszych o niskich kwalifikacjach (50%) –Dla niektórych będzie to stanowić element planowanego przejścia na emeryturę, lecz innych małe szanse znalezienia pracy zniechęciły do tego stopnia, że opuszczają rynek pracy znacznie wcześniej niżby tego chcieli –Tego rodzaju opuszczenie rynku ułatwiane jest dzięki ciągłej możliwości skorzystania z wcześniejszego przejścia na emeryturę i przedłużonemu uprawnieniu do zasiłków dla bezrobotnych bez jakiegokolwiek obowiązku poszukiwania pracy Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Starsi pracownicy zmagają się z problemem powrotu do pracy Wskaźniki ponownego zatrudnienia mierzą stosunek osób bezrobotnych lub dezaktywowanych w jednym roku, a które powróciły do pracy w roku następnym W przypadku tych, którzy byli: –Bezrobotni - prawie jedna trzecia osób najbardziej aktywnych zawodowo (31%) znalazła zatrudnienie w następnym roku, a jedynie jedna na siedem osób spośród starszych pracowników (14%) –Dezaktywowani (osoby inne niż na emeryturze) – prawie jedna na pięć z osób najbardziej aktywnych znalazła ponowne zatrudnienie, a jedynie jedna na dwadzieścia spośród starszych osób –Na emeryturze – niskie wskaźniki ponownego zatrudnienia nie są niespodzianką niezależnie od wieku – 7% w przypadku osób najbardziej aktywnych, 3% w przypadku osób starszych Kobiety i osoby o niskich kwalifikacjach w wieku mają najmniejsze szanse na powrót do pracy. Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Starsi pracownicy zmagają się z problemem powrotu do pracy Wskaźniki ponownego zatrudnienia w podziale na status na rynku pracy i poszczególne grupy wiekowe, UE-27, % 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Dezaktywowani (osoby inne niż na emeryturze)Na emeryturzeBezrobotni Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Wyzwania Jest oczywiste, że pomimo tendencji do dłuższego okresu aktywności zawodowej niż poprzednio, szczególnie wśród kobiet, starsi pracownicy, którzy stracą pracę, mają ogromne trudności z ponownym jej znalezieniem i są często skazani na długotrwały brak zatrudnienia lub nawet zaprzestają poszukiwania pracy Kryzys spowolnił lecz nie zatrzymał tendencji do dłuższej aktywności zawodowej i zwiększył trudności związane z ponownym znalezieniem pracy. Jednak w ujęciu ogólnym miało to mniejszy wpływ na starszych pracowników niż na młodszych Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Wyzwania Reformy, jakie państwa członkowskie wprowadziły w celu dostosowania systemów opieki społecznej i systemów emerytalnych do potrzeb starzejącego się społeczeństwa oraz w celu zmniejszenia możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, prawdopodobnie przyczyniły się do wydłużonej aktywności zawodowej osób i rosnących stóp zatrudnienia starszych pracowników Lecz stopy zatrudnienia starszych pracowników w UE nadal pozostają daleko w tyle za stopami u głównych konkurentów w większości krajów Europy nie stać na marnowanie potencjalnej siły roboczej i umiejętności starszych osób, które nie mają pracy Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Wyzwania Powody, dla których starsi pracownicy zmagają się problemem znalezienia pracy, są złożone i obejmują: –Przestarzałe umiejętności –Brak doświadczenia w poszukiwaniu pracy i samoprezentacji –Problemy zdrowotne (osobiste postrzeganie i ryzyka dostrzegane przez pracodawców) –Stosunkowo kosztowne zatrudnienie (wysokie oczekiwania ze strony wykwalifikowanych osób i postrzeganie ich jako posiadających nadmierne kwalifikacje) –Brak odpowiednich stanowisk (elastyczne godziny zatrudnienia w niepełnym wymiarze jako etap przejściowy przed emeryturą) Przeciwdziałanie tym problemom wymaga bezpośredniej współpracy zarówno ze starszymi pracownikami, jak i pracodawcami Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Wyzwania W niektórych krajach funkcjonują programy subsydiów, których celem jest albo utrzymanie miejsc pracy starszych pracowników, albo zachęcanie pracodawców do ich zatrudniania (np. zwolnienia z płacenia składek na ubezpieczenie społeczne) Istnieje kilka programów bezpośrednio nakierowanych na poprawę zatrudnienia wśród starszych pracowników Zasadniczo osoby starsze mają prawo uczestniczyć w każdym spośród stałych programów dotyczących rynku pracy i dostępnych w każdym kraju, lecz wysoki odsetek osób długotrwale bezrobotnych i dezaktywowanych zawodowo wskazuje, że programy te nie są skuteczne Choć istnieje wiele programów specjalnie przygotowanych dla młodych ludzi, jest bardzo niewiele programów opracowanych dla określonych potrzeb starszych pracowników Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011

European Job Mobility Laboratory Oct-2011 National Workshop - Krakow ISMERI EUROPA Tematy do dyskusji Aktywne polityki rynku pracy powinny bardziej skupiać się na szkoleniach i umiejętnościach, które mogą pomóc starszym pracownikom w sprostaniu potrzebom pracodawcy lub zostaniu drobnymi przedsiębiorcami czy osobami prowadzącymi indywidualną działalność Oprócz standardowych narzędzi aktywacyjnych stosowanych na rynku pracy, działania takie, jak wsparcie zdrowotne i psychologiczne oraz doradztwo zawodowe mogą być przydatne Na problem należy również spojrzeć od strony popytu na rynku pracy: –wspierając pracodawców przy dostosowywaniu warunków pracy (tj. miejsce pracy, niepełny wymiar pracy, elastyczny czas pracy) –ceniąc nieformalną wiedzę starszych pracowników jako istotny atut dla firm –angażując starszych pracowników w działania kadrowe i szkolenia, by pomóc pracodawcom odzyskać poniesione koszty, zanim pracownik odejdzie na emeryturę Warsztaty Krajowe - Kraków 20 paź 2011