W poszukiwaniu lokalnej tożsamości warsztaty dziennikarskie Anna Śledzińska MŁODZIEŻOWA AKADEMIA KULTURY ORGANIZATOR: STOWARZYSZENIE KRZYWA KULTURY PARTNER: MIEJSKIE CENTRUM KULTURY W OSTROWCU ŚWIĘTOKRZYSKIM DZIAŁANIE WSPÓŁFINANSOWANE ZE ŚRODKÓW OTRZYMANYCH Z PROGRAMU FUNDUSZ INICJATYW OBYWATLESKICH

Tożsamość społeczna Według M. Szczepańskiego składają się na nią: ● indywidualna identyfikacja z regionem, lokalną społecznością, i kulturą (perspektywa psychologiczna); ● funkcjonujący w świadomości zbiorowej podział na: my i oni, któremu towarzyszy poczucie odrębności (perspektywa socjologiczna); ● przypisanie do przestrzeni i miejsc (perspektyw geograficzna); ● świadomość dziedzictwa kulturowego, rozumienie i odczytywanie znaczeń, symboli (perspektyw etnograficzna); ● związek zarówno indywidualny, jak i zbiorowy z dziejami danego miejsca, bohaterami, instytucjami historycznymi (perspektywa historyczna); ● wspólnota gospodarowania, kooperacja i konkurencja międzyregionalna (perspektywa ekonomiczna); ● istnienie pewnych, szczególnych dla danego obszaru form budownictwa, układu przestrzennego (perspektywa urbanistyczno – architektoniczna). Zdaniem Dzikowskiej w kształtowaniu tożsamości lokalnej (miejsca) szczególną rolę pełni zjawisko narracji, bowiem bez opowieści, nie ma jej zdaniem identyfikacji. Oprócz tego wszelkim tożsamością zbiorowym towarzyszy jej zdaniem z natury rzeczy status fikcji, bowiem opierają się one na wyobrażeniach.

Szczególnym zainteresowaniem badaczy cieszy się w przypadku tej dziedziny kategoria tożsamości kulturowej, która uznawana jest za najważniejszy rodzaj tożsamości zbiorowej. Składają się na nią : ● elementy dziedzictwa, nawet te, które uległy już całkowitej lub częściowej dezaktualizacji; ● rodzaj, proporcje i ustrukturyzowanie elementów składających się na daną kulturę; ● kontekst zewnętrzny, który tworzą kontakty z innymi kulturami, występującymi w różnym natężeniu w przeszłości i teraźniejszości. Generalnie tożsamość kulturowa ze względu na niejednoznaczność i złożoność tego pojęcia ujmowana jest jako kombinacja czynników socjologicznych, psychologicznych i kulturowych, co powoduje że czasami bardzo trudno odróżnić ją od innych rodzajów tożsamości zbiorowej, jak na przykład tożsamości etnicznej i narodowej

Tożsamość ludności miast była badana przede wszystkim w kontekście napływu do Europy Zachodniej nowej, zazwyczaj obcej etnicznie ludności, która przybywała tam zazwyczaj w poszukiwaniu lepszych warunków życia. W centrum zainteresowania stanęło zderzenie często krańcowo odmiennych kultur, procesy integracji imigrantów, lub też konflikty wynikające z odmienności. W Europie Środkowo – Wschodniej, gdzie nie zachodziły tak intensywne procesy imigracyjne, uwagę koncentrowano głównie na skutkach napływu ludności wiejskiej do miast, będącej wynikiem intensywnej industrializacji. Wraz z upływem czasu, coraz większą uwagę zaczęto przykładać do miejskiej przestrzeni, roli centrów i przedmieść, a także roli dystansów kulturowych pomiędzy poszczególnymi kategoriami mieszkańców oraz na tworzenie swego rodzaju mitologii miejsc zamieszkania i nowych tradycji. Jak się więc wydaje przedmiot zainteresowań etnologii jest więc w tym miejscu tożsamy z zainteresowaniami socjologii.

Regionalista - badacz - działacz - animator - miłośnik - kolekcjoner - folklorysta

Aleksander Patkowski (ur. 4 marca 1890 w Ożarowie, zm. 22 marca 1942 w obozie Auschwitz-Birkenau) – społecznik, podróżnik i pedagog. Zwany "ojcem regionalizmu polskiego". Od najmłodszych lat był silnie związany z Ziemią Sandomierską. W latach 1899– 1904 ukończył progimnazjum w Sandomierzu, a następnie gimnazjum w Warszawie. Studiował polonistykę i łacinę we Lwowie oraz anglistykę w Krakowie. Po studiach wrócił do Sandomierza. Już we wczesnej młodości przejawiał zamiłowania krajoznawcze. Często organizował piesze wycieczki po różnych okolicach kraju, podróżował też poza jego granice. Podczas studiów klasycystycznych w Sandomierzu brał udział w przedstawieniach teatralnych i odczytach literackich. Był współtwórcą prywatnego gimnazjum w Sandomierzu w 1915, do 1928 wykładał tam naukę o Polsce współczesnej. Uczniami Patkowskiego w sandomierskim gimnazjum byli m.in. Adam Bień, Franciszek Kamiński. W 1922 zorganizował kurs krajoznawczy dla nauczycieli szkół podstawowych, którego inicjatywa zaowocował powołaniem przez niego Powszechnego Uniwersytetu Regionalnego im. Stanisława Konarskiego. Korespondował ze Stefanem Żeromskim, który potem przedstawił go jako Przełęckiego w dramacie "Uciekła mi przepióreczka". W 1923 wyjeżdża do Warszawy, gdzie zostaje jednym z dyrektorów Towarzystwa Urządzeń Szkolnych i Laboratoryjnych, a następnie radcą Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W 1935 został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury. 12 stycznia 1941 aresztowany przez gestapo. Z Pawiaka przewieziony do obozu w Oświęcimiu, gdzie zmarł 22 marca 1942. Pozostawił po sobie wiele publikacji. Do najważniejszych należy książka "Sandomierskie - Góry Świętokrzyskie", praca "Pamiętnik świętokrzyski", publikacja "Ruch regionalistyczny w Europie".Jego imieniem nazwana jest nagroda przyznawana przez Muzeum Okręgowe w Sandomierzu za osiągnięcia w pracy na rzecz środowiska lokalnego.

Edmund Massalski (ur. 19 listopada 1886 w Michałowie - obecnie dzielnica Starachowic - zm. 27 marca 1975) – pedagog, działacz społeczny, krajoznawca i popularyzator turystyki związany z Kielcami. Uczęszczał do gimnazjum męskiego w Kielcach, z którego został wydalony pod zarzutem działalności patriotycznej. W latach 1906-1911 studiował geografię i biologię na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Brał udział w pracach zespołu gromadzącego dla Komisji Fizjograficznej PTK informacje o przyrodzie świętokrzyskiej i potrzebach jej ochrony. W 1912 r. został nauczycielem geografii w gimnazjum żeńskim w Kielcach. Pracą pedagogiczną w kieleckich szkołach średnich zajmował się przez kolejne 40 lat. Od 1924 r. pełnił funkcję komendanta Kieleckiej Chorągwi Harcerzy i pozostawał nim do 1939 r. Był prezesem oddziału, a później okręgu PTK w Kielcach, przewodniczącym Rady Miejskiej Kielc, a także od 1925 r. członkiem delegatury Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Członek Szarych Szeregów, w czasie II wojny światowej prowadził tajne nauczanie. W latach 1952-1969 był przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody, a w latach 1952-1961 dyrektorem Muzeum Świętokrzyskiego. Pisał artykuły krajoznawcze. Przez kilka lat był redaktorem naczelnym i wydawcą Gazety Kieleckiej. Był założycielem i prezesem Kieleckiego Towarzystwa Naukowego. Zajmował się także fotografią, a jego prace przedstawiające przyrodę (głównie florę i krajobrazy świętokrzyskie) były wystawiane m.in. w Warszawie. Był również autorem przewodnika „Góry Świętokrzyskie” (1967) oraz opracowania „Obrazy roślinności Krainy Gór Świętokrzyskich” (1962). W 1958 r. Edmund Massalski został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Od 1983 r. jego imię nosi główny, Główny Szlak Świętokrzyski prowadzący z miejscowości Kuźniaki poprzez Pasmo Masłowskie i Łysogóry do Gołoszyc.

Fot. Jan Siudowski

Sylwester Kowalczewski (ur. 21.12.1902 r., zm. 4.05.1975 r. w Kielcach) - pedagog, badacz, znawca regionu, wybitny krajoznawca, autor wielu ciekawych publikacji o tematyce regionalnej. Jeden z aktywnych twórców regionalizmu krajoznawczego. Był nauczycielem szkół powszechnych w Bodzentynie, Oblęgorku i Kielcach. Do wybuchu wojny uczył geografii w szkole powszechnej im. M. Konopnickiej w Kielcach. W latach 1933-1945 pełnił funkcję kustosza Muzeum Świętokrzyskiego. Był jednym z pionierów krajoznawstwa polskiego. Aktywny działacz Związku Nauczycielstwa Polskiego, Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi im. Mikołaja Kopernika, Ligi Ochrony Przyrody. Do Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego wstąpił w 1921 roku. Jako pierwszy Kielczanin uzyskał uprawnienia przewodnika terenowego, po ukończeniu w 1931 roku warszawskiego kursu dla przewodników krajoznawczych prowadzonego przez Aleksandra Janowskiego. Po wojnie aktywnie włączył się w działalność organizacyjną Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a później Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Po zakończeniu wojny prof. S. Kowalczewski pracował na stanowisku kierownika Szkoły Powszechnej im. Marii Konopnickiej w Kielcach i w murach jego szkoły odbyło się 22 stycznia 1946 r. pierwsze protokołowane zebranie działaczy PTK reaktywujących  Kielecki Oddział PTK. Aktywnie uczestniczył w tworzeniu Świętokrzyskiego Parku Narodowego, rezerwatów i pomników przyrody. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz wieloma odznaczeniami Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Jest autorem przewodnika turystycznego "Góry Świętokrzyskie" i wielu innych publikacji o tematyce regionalnej. W 1983 roku szlak turystyczny koloru czerwonego, prowadzący z Chęcin do Kielc, otrzymał imię Sylwestra Kowalczewskiego. Jego imieniem nazwano też rezerwat skalno- florystyczny na Górze Zelejowej koło Chęcin.

Świętokrzyskie to region pięknej przyrody, niezwykłych na skalę europejską geostanowisk, zabytków techniki, wyjątkowych budowli i wielu sławnych postaci. Dla uczczenia każdej z tych grup stworzono w naszym województwie szlaki tematyczne – każdy jest oznakowany i opisany, a odwiedzającym region daje możliwość pełniejszego i ciekawszego zwiedzania. Najnowszą i największą zarazem trasą w województwie jest Świętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny, w skład którego wchodzi ponad 20 wyjątkowych geostanowisk, które obrazują prahistorię regionu i całego kontynentu. W miejscach takich jak Kamieniołom Zachełmie, Rezerwaty Wietrznia czy Kadzielnia oraz Jaskinia Raj zajrzymy do początków życia na ziemi, zobaczymy miliony lat odciśnięte w skałach. Dzięki przewodnikom i informacjom każdy zwiedzający opuści szlak bogatszy o wiele faktów i ciekawostek. Z historią można spotkać się również na Szlaku Budowli Obronnych wiodącym trasą Sandomierz - Lipnik - Klimontów - Ujazd - Iwaniska - Staszów - Szydłów - Chmielnik - Jędrzejów - Sobków - Chęciny - Kielce – Bodzentyn. W każdej z tych miejscowości znajduje się budowla – większa lub mniejsza, w lepszym lub gorszym stanie, która kilka wieków temu była niezwykle ważna dla obrony świętokrzyskich miejscowości, a nawet obrony całego państwa.

Kilkaset lat temu budowle, które nie służyły obronie, powstawały z drewna. W naszym regionie pozostało ich wiele, a aby podkreślić ich wyjątkowość stworzony został Szlak Architektury Drewnianej. Znajdują się na nim obiekty w takich miejscowościach jak Gliniany, Ruda Kościelna, Opatów, Łoniów, Niekrasow, Zborówek, Busko Zdrój, Chotelek Zielony, Chmielnik, Jędrzejów, Mnichów, Nagłowice i Kossów. Tereny obecnego województwa świętokrzyskiego należały niegdyś do Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Mnóstwo pozostałości wielkich kuźni i nie tylko można znaleźć na Szlaku Zabytków Techniki, na którym znajdują się takie miejscowości jak Stara Kuźnica, Końskie, Maleniec, Sielpia Wielka, Bobrza, Samsonów, Skarżysko-Kamienna, Starachowice, Brody i Nietulisko. W naszym województwie nie brakuje również „bardziej romantycznych" tras. Do takich należy Świętokrzyski Szlak Literacki, w którym znajdują się Skarżysko-Kamienna, Suchedniów, Oblęgorek, Strawczyn, Kielce, Domaszowice, Leszczyny, Ciekoty, Święta Katarzyna i Bieliny. Z tymi miejscowościami związane były takiej postacie jak Henryk Sienkiewicz, Stefan Żeromski, Bolesław Prus, Leopold Staff, Gustaw Herling Grudziński, Walery Przyborowski, Edmund Niziurski czy Adolf Dygasiński. W muzeach utworzonych w niektórych z tych miejscowości znajdziemy pamiątki po wielkich twórcach, dowiemy się, jak tworzyli i jaki ślad zostawili w swoich pracach o Świętokrzyskim.

Gdzie szukać informacji?

Źródła: www.mediateka.com.pl, www.wrota-swietokrzyskie.pl, www.forum.sandomierskie.pl, „Tożsamość i jej rodzaje” M. Baranowska