KONFERENCJA „Psychospołeczne aspekty pracy z osobami stosującymi przemoc w rodzinie” Rzeszów, 20.10.2014 r. Lokalna diagnoza skali zjawiska przemocy w rodzinie, metodologia oraz efekty badań na przykładzie Miasta Stalowa Wola Beata Bołoz

Lokalna diagnoza skali zjawiska przemocy w rodzinie Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, (Dz. U., 2005, Nr 180, poz. 1493, ze zm.), jak również jej zmiany wprowadzone na mocy ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. (Dz. U., 2010, Nr 125, poz. 842) zobligowały samorządy gminne do szeregu działań z zakresu profilaktyki zjawiska przemocy w rodzinie (m.in. tworzenia gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie - art. 6.2. pkt 1-4). Działania te podejmowane są również w Gminie Stalowa Wola.

Lokalna diagnoza skali zjawiska przemocy w rodzinie Gmina Stalowa Wola jest gminą miejską, obejmującą swym zasięgiem teren miasta, o powierzchni 82,5 km². Liczba mieszkańców zameldowanych na pobyt stały wg danych Urzędu Miasta na dzień 12 lipca 2011 r. wynosiła niespełna 64 tys. Stalowa Wola to jedno z najmłodszych miast w kraju, położone w północnej części województwa podkarpackiego (dawnej woj. tarnobrzeskie). Jest to miasto o charakterze przemysłowym, założone w 1937 r. na gruntach wsi Pławo, jako jeden z ośrodków Centralnego Okręgu Przemysłowego. Prawa miejskie miastu nadano tuż po zakończeniu II wojny światowej – w 1945 r.

Lokalna diagnoza skali zjawiska przemocy w rodzinie Celem projektu badawczego było określenie skali i specyfiki zjawiska przemocy domowej, rozpoznanie i zdiagnozowanie najważniejszych aspektów tego problemu, aby móc skuteczniej i efektywniej planować dalsze działania mające na celu pomoc osobom dotkniętym przemocą domową.

Lokalna diagnoza skali zjawiska przemocy w rodzinie W ramach projektu badawczego założono oraz zrealizowano (na przełomie lipca i sierpnia 2011 r.) badania ankietowe na reprezentatywnej próbie 1000 dorosłych mieszkańców (od 18 roku życia) w Gminie Stalowa Wola. Badania ankietowe miały na celu identyfikację najważniejszych problemów, takich jak: oszacowanie zakresu zjawiska przemocy domowej, rozpoznanie form stosowanej przemocy oraz środowisk zagrożonych przemocą, poznanie postaw i oczekiwań mieszkańców odnośnie sytemu profilaktyki i przeciwdziałania zjawisku (realizowanego zarówno przez instytucje publiczne, jak też organizacje pozarządowe).

Lokalna diagnoza skali zjawiska przemocy w rodzinie Analizie poddano dane statystyczne dotyczące zjawiska przemocy domowej za okres od 1 stycznia 2008 r. do 30 czerwca 2011 r., pochodzące od wybranych instytucji lokalnych (tj. Komenda Powiatowa Policji w Stalowej Woli, II Wydział Karny Sądu Rejonowego, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Stalowowolski Ośrodek Wsparcia i Interwencji Kryzysowej). Dokonano także analizy wyników badań ankietowych przeprowadzonych wśród wybranych grup zawodowych, tj. funkcjonariuszy policji pełniących obowiązki dzielnicowych na terenie miasta Stalowa Wola; zawodowych kuratorów sądowych; pracowników socjalnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej; terapeutów i opiekunów w Stalowowolskim Ośrodku Wsparcia i Interwencji Kryzysowej; psychologów i terapeutów z ośrodków i poradni leczenia uzależnień; wychowawców i opiekunów w świetlicach socjoterapeutycznych i środowiskowych oraz lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych, jak również lekarzy pogotowia ratunkowego i ratowników medycznych.

Kim jest sprawca przemocy w rodzinie? Sprawcami przemocy domowej w zdecydowanej większości przypadków są mężczyźni (ok. 95% ogółu sprawców), zaś przemoc dokonywana jest przez nich głównie „pod wpływem alkoholu” (ok. 68% sprawców). Jednak traktowanie alkoholu jako bezpośredniej przyczyny przemocy jest zbytnim uproszczeniem. Alkohol jest jedynie „katalizatorem uwalniającym agresję, torującym drogę do przemocy” (zob. Badora, Czeredrecka, Marzec, 2001: s. 61). Alkohol jedynie „ułatwia” stosowanie przemocy, gdyż powoduje „psychologiczno-farmakologiczny efekt redukowania hamowania się, zmącenia osądów i osłabienia zdolności interpretacji sygnałów” pochodzących z otoczenia (Hołyst, 2009: s. 709). Także w przypadku przemocy wobec seniorów częściej agresorem jest mężczyzna, i zazwyczaj jest to dorosłe dziecko ofiary lub małżonek, będący również w podeszłym wieku. Jednak warto zauważyć, że kobiety - sprawczynie przemocy względem osób starszych stanowią tu dość duży odsetek, bowiem prawie 40% ogółu sprawców (Durda, 2006: s. 6).

Lokalna diagnoza skali zjawiska przemocy w rodzinie Badania ankietowe na temat przemocy domowej w Gminie Stalowa Wola przeprowadzono w wybranych grupach zawodowych. Włącznie zrealizowano 137 ankiet wśród pracowników lokalnych instytucji. Badania objęły: Funkcjonariuszy policji pełniących obowiązki dzielnicowych na terenie miasta (12 osób); Zawodowych kuratorów sądowych (13 kuratorów sądowych, w tym: 7 rodzinnych i 6 dla osób dorosłych); Pracowników socjalnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej (30 osób); Terapeutów oraz opiekunów hostelu w Stalowowolskim Ośrodku Wsparcia i Interwencji Kryzysowej (7 terapeutów i 4 opiekunów), Psychologów i terapeutów ośrodków i poradni leczenia uzależnień (ankiety zbiorcze z 3 ośrodków); Wychowawców i opiekunów w świetlicach socjoterapeutycznych i środowiskowych (24 wychowawców w pięciu świetlicach), Pracowników ochrony zdrowia (44 osoby), w tym: lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (19 osób), pielęgniarki środowiskowo-rodzinne (6 osób), lekarzy pogotowia ratunkowego (5 osób) i ratowników medycznych (14 osób).

Komenda Powiatowa Policji Z danych statystycznych udostępnionych przez Komendę Powiatową Policji w Stalowej Woli wynika, że w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 30 czerwca 2011 r. liczba przeprowadzonych interwencji dotyczących przemocy w rodzinie na terenie Gminy Stalowa Wola wyniosła 186, z czego 51 interwencji podjęto w 2008 r.; 35 – w 2009 r.; 72 – w 2010 r. oraz 28 – w I poł. 2011 r. Można więc przyjąć, że średnio policja interweniuje w związku z przemocą domową na terenie miasta ok. 26 razy wciągu sześciu miesięcy.

Sprawca przemocy domowej w świetle danych KPP w Stalowej Woli Jest nim niemal wyłącznie mężczyzna (97,3% ogółu sprawców), a tylko znikomy odsetek sprawców (tj. 2,7%) stanowią kobiety (należy jednocześnie dodać, że w całym analizowanym okresie policja stalowowolska nie odnotowała nieletnich sprawców przemocy domowej). Także jeśli chodzi o sprawców przemocy w rodzinie, będących pod wpływem alkoholu, ich odsetek na terenie działania KPP w Stalowej Woli niemalże nie różni się od wskaźnika ogólnopolskiego i wynosi 68,8%. Zazwyczaj, jak wskazują badani funkcjonariusze, sprawcami przemocy domowej są mężczyźni („często” lub „dość często”). Przypadki, gdzie sprawcą jest kobieta występują „sporadycznie” (tak wskazuje ponad 40% badanych funkcjonariuszy), a tylko jeden dzielnicowy (8,3%) zaznacza, iż taka sytuacja występuje „dość często”.

Komenda Powiatowa Policji Jak wynika z wypowiedzi funkcjonariuszy dzielnicowych, zdecydowana większość z nich nigdy nie zetknęła się z przypadkami przemocy w rodzinie, której sprawcą był małoletni czy osoba starsza. Tylko nieliczni ankietowani wskazywali te osoby jako sprawców przemocy domowej, lecz jako „rzadkie” lub „sporadyczne” przypadki. Wszyscy badani funkcjonariusze policji (100%) wskazywali, że najważniejszym problemem współwystępującym z przemocą domową w ich rejonie służbowym jest nadużywanie alkoholu (wszyscy ten czynnik wymienili na pierwszym miejscu). ¾ badanych policjantów (75,0%) wskazywało na problem bezrobocia w rodzinach uwikłanych w przemoc (w tym ponad połowa badanych, tj. 58,3% - wymieniała go na drugim miejscu). Zaś trzecim w hierarchii ważności negatywnym zjawiskiem jest problem demoralizacji nieletnich w takich rodzinach (53,8% ogółu badanych). Z pozostałych, choć już rzadko wymienianych zjawisk należy także wskazać: ubóstwo rodzin (16,7%), niechęć do nauki i trudności szkolnych nieletnich (8,3%) oraz przestępczość dorosłych członków rodziny (8,3%). 

Komenda Powiatowa Policji Postulowane sposoby rozwiązania problemu przemocy w rodzinie Dzielnicowi proponują głównie prawno-karne rozwiązania dyscyplinujące sprawcę przemocy oraz niemal równie często wskazują instytucje specjalizujące się w pomocy rodzinom, a już rzadziej wskazują konkretne formy pomocy (jak np. pomoc terapeutyczna poszkodowanym, oddziaływania korekcyjno-edukacyjne wobec sprawcy, schronienie w hotelu itp.). Jak dowodzą wyniki przeprowadzonej ankiety funkcjonariusze dzielnicowi najwyżej oceniają „rozwiązanie” problemu przemocy domowej poprzez umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym. Ta forma „pomocy” rodzinie uzyskała w ocenie dzielnicowych średnią ocenę wynoszącą: 4,2. Kolejnym dość wysoko ocenianym przez badanych rozwiązaniem jest eksmisja sprawcy z zajmowanego wspólnie z rodziną mieszkania (średnia: 3,7), jak również poddanie go terapii odwykowej w sytuacji, gdy nadużywa alkoholu (średnia: 3,3) oraz sądowy zakaz zbliżania się do poszkodowanego (średnia: 3,1). Warto zauważyć, iż są to głównie prawno-karne rozwiązania i skierowane wyłącznie na sprawcę przemocy. Natomiast inne możliwości zakładające oddziaływania tzw. „pomocowe”, czy to wobec osób poszkodowanych (np. pomoc psychologiczna, terapeutyczna), czy też sprawców (program korekcyjno- edukacyjny) otrzymały już niższe wskaźniki średnich ocen (poniżej oceny „3”).

Sąd Rejonowy, Kuratorzy Sądowi Dane sprawozdawcze Z danych Sądu Rejonowego w Stalowej Woli wynika, że w analizowanym okresie (tj. od d. 1 stycznia 2008 r. do dn. 30 czerwca 2011 r.) rozpoznano 65 spraw z art. 207 K.k. (przestępstwo znęcania się nad osobą zależną). Wśród ogółu sprawców przemocy domowej dominowali mężczyźni, a tylko w jednym przypadku sprawcą przemocy była kobieta. Sprawcą przemocy domowej na terenie miasta Stalowa Wola w świetle danych Sądu Rejonowego jest niemal wyłącznie mężczyzna, zaś osoby poszkodowane to w większości przypadków kobiety, i już znacznie rzadziej mężczyźni (co czwarty poszkodowany) bądź małoletni (średnio co szósta ofiara przemocy).

Sąd Rejonowy, Kuratorzy Sądowi - rodzaje podejmowanych działań W większości przypadków wobec sprawców przemocy domowej orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem (prawie 2/3 rozpoznanych spraw w analizowanym okresie). Zawieszając wykonanie orzeczonej kary najczęściej poddawano sprawcę przemocy pod dozór kuratora sądowego (prawie 60% sprawców). Wobec średnio co siódmego sprawcy przemocy domowej orzeczono karę ograniczenia wolności, a częściej niż co siódmego sprawcę skazano na karę pozbawienia wolności (bezwzględną). Zawieszając warunkowo karę pozbawienia wolności i poddając sprawcę próbie w warunkach wolnościowych sąd nakłada na skazanego określone obowiązki.

Sąd Rejonowy, Kuratorzy Sądowi rodzaje podejmowanych działań W analizowanym okresie, na sprawców przemocy domowej na terenie miasta Stalowa Wola sąd najczęściej nakładał obowiązek powstrzymywania się od nadużywania alkoholu (wobec ponad 60% sprawców) oraz powstrzymywania się od wszczynania awantur domowych (wobec ponad połowy nich). Średnio czterech na dziesięciu skazanych zobowiązano także do poprawnego odnoszenia się do pokrzywdzonych (ponad 38%). Natomiast pozostałe obowiązki (np. zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego, podjęcie leczenia odwykowego, uczestnictwa w programie korekcyjno-edukacyjnym) orzekano w nielicznych przypadkach.

Sąd Rejonowy, Kuratorzy Sądowi rodzaje podejmowanych działań Jak dowodzą powyższe dane, orzeczenia Sądu Rejonowego w Stalowej Woli wobec sprawców znęcania się nad osobą najbliższą lub inną osobą zależną (art. 207 K.k.) zawierają najczęściej karę pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania, poddanie sprawcy próbie z zastosowaniem dozoru kuratorskiego i nałożeniu nań określonych obowiązków w okresie tejże próby. Tak więc resocjalizacja sprawcy zazwyczaj przebiega w jego dotychczasowym środowisku, pod dozorem kuratorskim.

Sąd Rejonowy, Kuratorzy Sądowi Kim jest sprawca? Sprawcą przemocy domowej w nadzorowanych i dozorowanych przez kuratorów sądowych rodzinach jest mężczyzna („często” i „dość często”). Natomiast kobiety w „roli” agresora występują „sporadycznie” lub „rzadko” (jedynie co szósty kurator sądowy nie zetknął się z taką sytuacją, w odróżnieniu od co drugiego funkcjonariusza dzielnicowego). Znacznie większy odsetek kuratorów sądowych niż funkcjonariuszy dzielnicowych dostrzega jako sprawców przemocy małoletnich poniżej 13 roku życia (wprawdzie w „sporadycznych” przypadkach) oraz nieletnich w wieku 13-18 lat (ze stosowaniem przemocy względem członków rodziny przez tę grupę nieletnich nie zetknął się jedynie co czwarty kurator i aż ¾ funkcjonariuszy dzielnicowych). Kuratorzy sądowi częściej także stykają się w swej praktyce zawodowej ze stosowaniem przemocy przez osoby starsze (ponad połowa badanych – choć w „rzadkich” i „sporadycznych” przypadkach).

Sąd Rejonowy, Kuratorzy Sądowi proponowane sposoby oddziaływań pomocy sprawcy i jego rodzinie Większość kuratorów sądowych proponuje nadzorowanym i dozorowanym rodzinom podjęcie działań prawno-karnych wobec sprawców przemocy domowej. Zdecydowana większość badanych kuratorów (84,6%) wskazuje, że wszczęcie postępowania karnego i ustanowienie dozoru kuratorskiego wobec sprawcy przemocy w rodzinie jest skutecznym rozwiązaniem, jeśli chodzi o powstrzymywanie przemocy domowej. Stosunkowo najwyżej kuratorzy oceniają rozwiązanie polegające na eksmitowaniu sprawcy ze wspólnego mieszkania (średnia ocena: 4,5) oraz udzieleniu pomocy psychologicznej bądź terapeutycznej ofiarom przemocy (średnia ocena: 4,1). Dość wysoko (średnia: 3,8) - choć niżej niż funkcjonariusze dzielnicowi – kuratorzy oceniają także umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym. Najniższe noty otrzymały natomiast takie rozwiązania/formy pomocy, jak: udzielenie pomocy finansowej rodzinie (średnia: 2,3) oraz schronienie w hostelu udzielone ofiarom przemocy (średnia: 2,8).

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Wśród ogółu zarejestrowanych przez MOPS przypadków przemocy domowej w analizowanym okresie (tj. w latach 2008-2010) liczba poszkodowanych osób wyniosła – 392. Wśród ogółu przypadków przemocy w rodzinie zarejestrowanych przez MOPS w latach 2008- 2010, odnotowano 166 sprawców. Szczegółowe dane dowodzą, że sprawcą przemocy domowej jest w zdecydowanej większości przypadków mężczyzna (90,4%) oraz, że sprawca zazwyczaj znęca się nad rodziną, będąc w stanie po spożyciu alkoholu (71,1% przypadków).

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej - działania podejmowane wobec rodzin dotkniętych przemocą W działaniach skierowanych wobec rodzin dotkniętych przemocą domową MOPS w Stalowej Woli podjął dwukrotnie więcej oddziaływań w stosunku do osób poszkodowanych niż wobec sprawców przemocy. Średnia liczba działań MOPS w latach 2008-2010 przypadająca na jedną osobę poszkodowaną wyniosła – 2,1, natomiast wobec sprawców – 1,1. Także i różnorodność działań skierowanych wobec ofiar przemocy domowej jest większa niż wobec sprawców.

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej - działania podejmowane wobec sprawców Wobec sprawców przemocy domowej najczęściej podejmowano działania o charakterze prawno- karnym. Do KPP zgłoszono bowiem co piątego sprawcę przemocy domowej (20,5%), zaś do sądu skierowano sprawę w odniesieniu do prawie co piątego sprawcy (18,1%). Kolejna grupa oddziaływań Ośrodka wobec sprawców przemocy domowej związana była problemem nadużywania alkoholu przez te osoby. Prawie co piątego sprawcę (18,1%) motywowano do pojęcia lub kontynuowania leczenia odwykowego, a co szóstego (16,9%) zgłoszono do Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej - działania podejmowane wobec sprawców Spośród innych działań MOPS skoncentrowanych na sprawcy przemocy należy wskazać: współpracę z kuratorem sądowym (wobec co siódmego sprawcy), motywowanie do udziału w programie korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc (wobec co dziewiątego sprawcy) oraz konsultacje psychologiczne (wobec co dziesiątego sprawcy). Tylko co czwarty pracownik socjalny wskazuje kobietę jako sprawcę przemocy w rodzinie (głównie w sporadycznych przypadkach), podczas gdy, aż ¾ badanych (tj. 73,4%) ma zdanie odmienne. Warto zauważyć, że nikt z badanych nie zetknął się z sytuacją, w której sprawcą przemocy byłby małoletni do 13 roku życia, zaś pozostałe (wyróżnione ze względu wiek) kategorie osób, a więc „starsi” nieletni oraz osoby starsze bardzo rzadko postrzegane są jako sprawcy przemocy domowej, przy czym, jeśli pracownicy socjalni mają do czynienia z takimi sytuacjami, to jedynie „sporadycznie”.

Stalowowolski Ośrodek Wsparcia i Interwencji Kryzysowej Z danych statystycznych udostępnionych przez SOWiIK (z zakresu pracy Ośrodka Wsparcia) wynika, że w okresie od 1 stycznia 2008 r. do dn. 30 czerwca 2011 r. wynika, że w ramach programu korekcyjno-edukacyjnego dla sprawców przemocy udział w co najmniej jednej konsultacji wzięło 87 osób, w grupie dla sprawców uczestniczyło 48 osób, zaś 27 osób ukończyło cykl półroczny. Pracownicy SOWiIK, podobnie jak inne badane grupy pracowników lokalnych instytucji, najczęściej stykają się z przypadkami przemocy domowej, gdzie sprawcą jest głównie mężczyzna (81,8% wskazań odpowiedzi „często”). Kobiety, jeśli są sprawcami przemocy w rodzinie to zazwyczaj „rzadko” (72,7% wskazań), podobnie jak małoletni w wieku13-18 lat czy osoby starsze (po 60 roku życia) – choć te dwie ostatnie grupy wskazywał już wyraźnie mniejszy odsetek badanych. Natomiast tylko 27,3% ankietowanych zetknęło się z sytuacją, gdzie sprawcą przemocy domowej był małoletni w wieku poniżej 13 lat (większość badanych nie miała do czynienia z takimi przypadkami).

Placówki leczenia uzależnień Badania ankietowe przeprowadzono w 3 placówkach, tj.: w Wojewódzkim Ośrodku Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia, w Poradni Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia od Alkoholu oraz w Poradni Profilaktyki i Terapii Uzależnień MONAR. Odsetek sprawców przemocy domowej wśród uczestników terapii uzależnień jest znacznie wyższy niż ofiar. Średnio stanowią oni czterech na dziesięciu pacjentów wśród ogółu uczestników terapii ośrodków leczenia uzależnień (średnia – 38%, zob. wykres 18). Terapeuci WOTUoAiW oraz PTUiWoA wskazują, iż jest to nawet co drugi pacjent (50% ogółu uczestników terapii), jedynie psycholog z ośrodka Monar szacuje, iż jest to jedynie co szósty pacjent Poradni (ok. 15%).  

Placówki leczenia uzależnień W roli sprawcy przemocy domowej ankietowani terapeuci i psycholodzy postrzegają przede wszystkim mężczyznę (100%). Pozostali członkowie rodziny, a więc kobiety, małoletni oraz osoby starsze jeśli są sprawcami przemocy to „rzadko” lub „sporadycznie”. Opinie terapeutów i psychologów z ośrodków leczenia uzależnień nie różnią się więc w tej kwestii od opinii pozostałych badanych grup zawodowych. Wśród działań zorientowanych na sprawców przemocy domowej terapeuci i psychologowie koncentrują się wokół działań mających na celu powstrzymanie agresora przed stosowaniem przemocy poprzez „redukcję” jego skłonności do zachowań agresywnych. Dlatego też w dwóch ośrodkach sprawcy kierowani są do uczestnictwa w programie korekcyjno-edukacyjnym (realizowanym w SOWiIK) lub też w samym Ośrodku realizuje się dla takich osób grupy terapeutyczne czy warsztaty radzenia sobie ze złością. Jednak, jak zaznaczali terapeuci z WOTUoAiW programy te powinny być „prowadzane po zakończeniu podstawowego programu terapii uzależnienia”. Dlatego też istotną formą pomocy rodzinie dotkniętej przemocą domową pozostaje prowadzona w ośrodkach terapia uzależnień (indywidualna lub grupowa) oraz edukacja i poradnictwo.

Świetlice socjoterapeutyczne i środowiskowe Na terenie gminy Stalowa Wola funkcjonuje pięć świetlic (dwie socjoterapeutyczne i trzy środowiskowe): Badania ankietowe objęły wychowawców i opiekunów podopiecznych świetlic socjoterapeutycznych i środowiskowych. Włącznie przebadano 24 pracowników w pięciu placówkach. Podopieczni świetlic socjoterapeutycznych i środowiskowych to najczęściej dzieci i młodzież z rodzin dysfunkcyjnych, w których obserwuje się liczne problemy społeczne (jak np. alkoholizm, bezrobocie, ubóstwo, przewlekłe choroby, niepełnosprawność, przemoc w rodzinie, bezradność czy niewydolność wychowawczą).

Świetlice socjoterapeutyczne i środowiskowe Wychowawcy i opiekunowie w świetlicach, podobnie jak pracownicy innych instytucji, jako sprawcę przemocy domowej postrzegają głównie mężczyznę. W ich ocenie jest on „często” (58,3%) lub „dość często” (37,5%) agresorem. Jednocześnie należy zauważyć, że badani w tej grupie częściej niż pracownicy innych instytucji postrzegają w roli sprawców przemocy domowej kobiety oraz małoletnich w wieku powyżej 13 roku życia. Średnio co piąty ankietowany (20,8%) wskazuje, że kobieta jest „dość często” agresorem w rodzinie, natomiast, że jest nim także małoletni w wieku 13-18 lat – utrzymuje średnio co szósty wychowawca (16,7%).

Podstawowa Opieka Zdrowotna i Szpitalny Oddział Ratunkowy Badania dowodzą, że większość pracowników ochrony zdrowia (tj. ok. 70% ogółu) zetknęło się w swej praktyce zawodowej z przypadkami stosowania przemocy domowej wobec kobiety (nieco częściej lekarze niż pielęgniarki i ratownicy medyczni). Co czwarty respondent (tj. 25%) wskazuje na przemoc stosowaną wobec osób starszych, niedołężnych lub niepełnosprawnych (identyczny odsetek wskazań w obu grupach). Co piąty pracownik ochrony zdrowia (20,4%) miał do czynienia z przypadkami przemocy stosowanej wobec mężczyzny, i tyle samo badanych – wobec małoletniego w wieku 13-18 lat. Najrzadziej deklarowano występowanie przemocy wobec dzieci w wieku poniżej 13 roku życia (jedynie co szósty badany, tj. 15,9%).

Podstawowa Opieka Zdrowotna i Szpitalny Oddział Ratunkowy Z przemocą wobec mężczyzny oraz nieletnich poniżej 13 roku życia częściej stykają się w swej pracy zawodowej pielęgniarki i ratownicy medyczni, podczas gdy, lekarze częściej dostrzegają przemoc wobec „starszych” nieletnich. Ogólnie jednak wyniki te dowodzą, iż badani pracownicy ochrony zdrowia mają w swej praktyce zawodowej do czynienia z różnorodnymi przypadkami przemocy domowej.

Podstawowa Opieka Zdrowotna i Szpitalny Oddział Ratunkowy Badaniami ankietowymi objęto pracowników większości placówek medycznych na terenie Stalowej Woli. Ankiety skierowano do lekarzy i ratowników medycznych Szpitalnego Oddziału Ratunkowego oraz lekarzy i pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych placówek podstawowej opieki zdrowotnej, tj. w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej oraz Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej „Medyk” dysponującym siecią 6 przychodni na terenie miasta. Włącznie w badaniach udział wzięło 24 lekarzy (w tym 5 z oddziału ratunkowego oraz 19 z poradni podstawowej opieki zdrowotnej) oraz 6 pielęgniarek środowiskowo- rodzinnych i 14 ratowników medycznych.

Charakterystyka badanych w gminie Stalowa Wola ze względu na cechy demograficzno-społeczne W badaniach udział wzięło 605 kobiet (tj. 60% ogółu badanych) i 395 mężczyzn (40%). Najliczniejszą grupę wśród ogółu badanych stanowiły osoby najmłodsze, tj. w wieku 18-29 lat (częściej niż co czwarty ankietowany, tj. 27% ). Co piąty respondent to osoba w tzw. „średnim” wieku (40-49 lat) i niewiele mniej (19%) przebadano osób w nieznacznie młodszym wieku (30-39 lat). Co szósty respondent (16%) to osoba w przedziale wiekowym 50-59 lat, a co dziesiąty – w przedziale wiekowym 60-69 lat. Jedynie 7% ogółu badanej populacji ma co najmniej 70 lat. Ze względu na poziom wykształcenia ankietowani mieszkańcy Gminy Stalowa Wola stanowią wyraźnie zróżnicowaną grupę. Najwięcej badanych legitymuje się wykształceniem średnim (czterech na dziesięciu badanych, tj. 41%). Drugą pod względem liczebności grupę badanych stanowią osoby z wykształceniem wyższym (średnio co czwarty ankietowany, tj. 23%).

Przemoc domowa na terenie Stalowej Woli w świetle badań ankietowych wśród mieszkańców gminy Metodologia badań   Dla potrzeb niniejszych badań przyjęto metodę sondażu diagnostycznego. Metoda ta stosowana jest w badaniach populacji ogólnych (tzw. dużych populacji, w tym szeroko pojętych opinii społecznych. W niniejszych badaniach posłużono się losową techniką doboru próby badawczej. Do udziału w badaniach wylosowano 1000 dorosłych (w wieku co najmniej 18 lat) mieszkańców gminy. Sondaż przeprowadzono techniką badania kwestionariuszowego standaryzowanego. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety zawierający 30 pytań. Do każdej ankiety dołączono list przewodni, wyjaśniający cel prowadzonych badań i zachęcający respondentów do uczestnictwa w badaniach.

Przemoc domowa na terenie Stalowej Woli w świetle badań ankietowych wśród mieszkańców gminy Większość respondentów (60%) wskazuje, że przyczyną znęcania się nad osobami najbliższymi jest przede wszystkim skłonność do nadużywania przez agresora alkoholu. Średnio czterech na dziesięciu ankietowanych uważa także, że nie bez znaczenia pozostaje fakt doświadczania przemocy w domu rodzinnym w okresie dzieciństwa (42%), ale również i agresywne usposobienie danej osoby (39%). Częściej niż co trzeci ankietowany (36%) jest przekonany, że skłonność do stosowania przemocy jest skutkiem niewłaściwego wychowania danej osoby w okresie nieletniości, a co trzeci badany (33%) źródeł przemocy domowej upatruje w chorobie psychicznej agresora. Rzadko natomiast respondenci identyfikują przemoc domową w kontekście frustracji powodowanej problemami życiowymi danej osoby lub rodziny, jak np. bezrobocie, problemy w pracy (18%), bądź też trudna sytuacja materialna (17%).

Sprawca przemocy domowej w opinii ankietowanych mieszkańców Stalowej Woli Najczęściej sprawcą przemocy fizycznej był współmałżonek respondenta (44% wskazań), w tym nieco częściej w przypadku poszkodowanych kobiet (47%) niż poszkodowanych mężczyzn (41%). Jeśli uwzględnić dodatkowo odsetek wskazujących na przemoc ze strony konkubiny lub konkubenta (6%), to w zasadzie można uznać tezę, iż co drugi agresor to partner życiowy respondenta.

Sprawca przemocy domowej w opinii ankietowanych mieszkańców Stalowej Woli Co czwarty ankietowany (25%) doświadczył przemocy fizycznej ze strony ojca (w tym co trzeci mężczyzna i co piąta kobieta), a co siódmy (14%) – ze strony matki (identyczny odsetek kobiet i mężczyzn). Rzadziej natomiast sprawcami przemocy fizycznej byli pozostali członkowie rodziny, jak np.: dorosłe dziecko (9% wskazań), brat (5%), dziecko niepełnoletnie, wnuk czy babcia. Sprawcami tej formy przemocy domowej (bierna – fizyczna) najczęściej byli także partnerzy życiowi respondentów (mąż lub żona – 51% wskazań lub konkubent, konkubina – 6%).

Sprawca przemocy domowej w opinii ankietowanych mieszkańców Stalowej Woli Częściej niż co siódmy badany (15%) tej formy przemocy doświadczył ze strony ojca (prawie pięciokrotnie częściej mężczyźni niż kobiety), a średnio co ósmy badany (12%) – ze strony dorosłego dziecka (również częściej mężczyźni niż kobiety). Mężczyźni częściej także niż kobiety tych aktów znęcania doświadczali ze strony rodzeństwa (bracia).

Sprawca przemocy domowej w opinii ankietowanych mieszkańców Stalowej Woli Jako wskaźnik przemocy psychicznej w niniejszych badaniach przyjęto tzw. „wulgarne wyzwiska” ze strony osoby najbliższej. Sprawcą tej formy przemocy jest zazwyczaj (podobnie jak poprzednio) partner życiowy respondenta: współmałżonek (46% wskazań), bądź też konkubent(ka) (5%).

Postulowane przez mieszkańców sposoby oddziaływań wobec sprawcy Większość ankietowanych (68%) uznaje, że przede wszystkim sprawcę przemocy domowej należy poddać terapii odwykowej (jeśli oczywiście nadużywa alkoholu). Odpowiedź ta pozostaje w ścisłym związku z poglądami badanych na temat uwarunkowań przemocy domowej. Większość respondentów (60%) uznaje bowiem za zasadniczą przyczynę przemocy w rodzinie skłonność agresora do nadużywania alkoholu.

Postulowane przez mieszkańców sposoby oddziaływań wobec sprawcy Prawie 40% respondentów postuluje eksmitowanie sprawcy ze wspólnego mieszkania, a co trzeci ankietowany mieszkaniec Stalowej Woli (32%) wskazuje, że sprawcę przemocy należy poddać oddziaływaniom korekcyjno- edukacyjnym (w ankiecie odpowiedź tę sformułowano, jako: „specjalistyczna terapia dla sprawców przemocy domowej”). Natomiast co szósty respondent (16%) uznaje, że sprawca powinien ponieść karę w postaci umieszczenia w zakładzie karnym.

Postulowane przez mieszkańców sposoby oddziaływań wobec sprawcy Mężczyźni wskazywali więcej niż kobiety możliwości oddziaływania wobec sprawcy przemocy i częściej uznają konieczność poddania go leczeniu odwykowemu bądź oddziaływaniu korekcyjno-edukacyjnemu, jak również odseparowania go od rodziny poprzez eksmisję z mieszkania. Kobiety nieco częściej natomiast domagają się ukarania sprawcy i osadzenia go w zakładzie karnym.

Postulowane przez mieszkańców sposoby oddziaływań wobec sprawcy I grupa odpowiedzi – sugerująca indywidualizację postępowania ze sprawcą przemocy, np. „to powinna być wyłącznie decyzja osób, instytucji zajmujących się przemocą w rodzinie, a pomoc zawsze powinna być w zależna od sytuacji”, „to są zawsze indywidualne przypadki” itp. (12 osób); Jedna osoba postępowanie wobec sprawcy uzależnia od ewentualnej „winy” samej ofiary przemocy, wskazując, że „często jest tak, że kobiety - ofiary również spożywają alkohol”; II grupa odpowiedzi – akcent położony na oddziaływania o charakterze resocjalizacyjno-terapeutycznym np. „poddać sprawcę resocjalizacji”, „umieścić w ośrodku dla sprawców przemocy”, „wysłać na leczenie psychiatryczne” (4 osoby); III grupa odpowiedzi – nacisk na oddziaływania represyjne, a więc ukaranie sprawcy lecz zgodnie z zasadami społecznej sprawiedliwości, np. „powinien być karany jak każdy przestępca”, „sprawiedliwa kara” itd. (10 osób); IV grupa odpowiedzi - propozycje tzw. „odwetowe”, np. „bezwzględne więzienie z ciężkimi pracami”, „wieszać na rynku za przyrodzenie” itp. (8 osób).

„Ukryte” oblicze przemocy domowej Przeprowadzone badania ujawniły swoiste „ukryte” oblicze przemocy domowej. Stosunkowo często ofiarą różnego rodzaju nadużyć padają młodzi mężczyźni (co drugi mężczyzna, który deklarował doświadczenie przemocy w rodzinie ma mniej niż 30 lat), głównie w domu rodzinnym, a ich sprawcą jest najczęściej ojciec ankietowanych. Tymczasem ten rodzaj przemocy domowej nie funkcjonuje ani w statystykach instytucji lokalnych (dane sprawozdawcze), ani też w świadomości pracowników służb społecznych.

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Stalowej Woli Dziękuję za uwagę Beata Bołoz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Stalowej Woli