JĄKANIE U DZIECI prawidłowa diagnoza

Czym jest jąkanie? Jąkanie jest komunikatywnym zaburzeniem płynności mówienia o podłożu wieloczynnikowym, któremu towarzyszą zakłócenia fizjologiczne, psychologiczne, językowe i socjologiczne, a przejawia się skurczami mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych, wywołujących kloniczne i toniczne blokowanie jednostek mowy oraz dysfunkcjami objawów pozajęzykowych pod postacią m.in. stanów logofobicznych i współruchów mięśniowych. (Chęciek, 2007) WAŻNE! • W początkowej fazie jąkania nie ma dysproporcji między liczbą chłopców, a liczbą dziewczynek. • Wśród dzieci rozpoczynających naukę w szkole, na 3 jąkających się chłopców przypada 1 dziewczynka. • W 10 r. ż. stosunek ten wynosi 5/6:1. • Jąka się ok. 1% populacji ogólnej. • 5% populacji na jakimś etapie życia, miało problem z płynnym mówieniem.

Objawy jąkania Objawem najczęściej kojarzonym z jąkaniem jest niepłynność mówienia. Oczywiście występuje ona również w innych zaburzeniach mowy, a nawet u przeciętnego mówcy w każdym wieku. Jednak bez wątpienia jest zjawiskiem występującym właśnie w jąkaniu i często przybiera charakter patologiczny. Do podstawowych objawów niepłynności mówienia należą: powtarzanie głosek, sylab, wyrazów, części zdań, przeciąganie głosek (mmmmmmmama), blokowanie (m … ama), embolofrazje (eee, yyy), rewizje (mama poszedł … poszła do sklepu), pauzy, tachylalia, bradylalia, dysrytmia. Objawy te mogą występować oddzielnie, z momentami płynnie wypowiadanych głosek, bądź w formie kilku objawów występujących obok siebie.

Reakcje towarzyszące patologicznej niepłynności mówienia W układzie oddechowym: dominację segmentu piersiowego, tzw. oddychanie szczytowe, oddychanie asymetryczne (brak współpracy między lewą a prawą stroną przepony), zwiększoną liczba oddechów w jednostce czasu, skrócenie fazy wydechowej, niewłaściwe gospodarowanie powietrzem wychodzącym z płuc (całe powietrze zostaje zużyte na sam akt rozpoczęcia wypowiedzi), brak koordynacji pomiędzy ruchami oddechowymi, a ruchami klatki piersiowej i brzucha. W układzie fonacyjnym: silne zaciskanie się wiązadeł głosowych, przez co głos może być party i wysiłkowy, zaciskanie się strun rzekomych, gwałtowne ruchy krtani (ku przodowi i ku górze), utrudnione wydobycie głosu, wydłużenie czasu trwania tonu podstawowego. W układzie artykulacyjnym: klonus (krótki, powtarzający się skurcz mięśni języka, warg, podniebienia miękkiego), tonus (wzmożony, przedłużający się skurcz języka, warg, podniebienia miękkiego), tremor (wzmożone drgania języka, warg, podniebienia miękkiego, podbródka).

Wymienionym wcześniej reakcjom fizjologicznym mogą towarzyszyć współruchy zlokalizowane w różnych częściach ciała, np.: głowa – wysuwanie, odwracanie; twarz – podnoszenie brwi, marszczenie czoła i brwi, drganie policzków, nozdrzy, kącika warg, łuku brwiowego, zaciskanie warg, przymykanie oczu, wysuwanie bądź drganie języka, drganie podbródka lub żuchwy; szyja – napinanie mięśni szyi, drżenie lub załamanie głosu; tors – zbędne ruchy torsu; ramiona – zaciskanie rąk, potrząsanie ramionami, przebieranie palcami; nogi – kołysanie się, tupanie; Do współruchów często dołączają się reakcje wegetatywne, takie jak: pocenie się, zaburzenia trawienia, blednięcie lub czerwienienie, uderzenia gorąca, uczucie suchości w gardle, oziębienie dłoni czy przyspieszone bicie serca.

Wieloczynnikowa koncepcja jąkania Czynniki fizjologiczne i lingwistyczne GENETYKA • dziedziczność chwiejności ukł. nerwowego NEUROLOGIA • różnice funkcjonalne i strukturalne mózgu dorosłych osób jąkających się MOTORYKA MOWY • zredukowane sprawności w zakresie motoryki aparatu artykulacyjnego • dłuższy czas reakcji w zadaniach werbalnych i manualnych • trudności w stabilizowaniu i kontrolowaniu ruchów krtani PŁEĆ • bardziej prawdopodobne jest to, że problemy w mowie i języku pojawią się u chłopców niż dziewczynek SPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA • opóźnienie rozwoju mowy • ponadprzeciętne zdolności językowe • dysproporcje w rozwoju funkcji językowych Czynniki środowiskowe i psychologiczne ŚRODOWISKO KOMUNIKACYJNE • jąkanie u dziecka może spowodować zmianę stylu interakcji u rodziców (w wyniku niepokoju rodziców jąkaniem dziecka) NIEPOKÓJ RODZICÓW • obawy w interakcji z dzieckiem z niepłynnością mówienia • obwinianie się za jąkanie dziecka • mniej spójne funkcjonowanie w rolach rodzicielskich • wpływ reakcji otoczenia na świadomość problemu i stosunek do własnej mowy TEMPERAMENT Dzieci jąkające się są: • bardziej aktywne i mniej zdolne do utrzymania oraz przenoszenia uwagi • bardziej czujne, trudniej jest rozproszyć ich uwagę • bardziej impulsywne • mniej elastyczne, trudniej przystosowują się do zmian, różnic i nowych sytuacji • mniej zdolne do panowania nad emocjami • bardziej niespokojne, introwertyczne, wrażliwe, wycofane, nieśmiałe, niepewne, lękliwe, mniej chętne do podejmowania ryzyka ŚWIADOMOŚĆ PROBLEMU U DZIECKA • małe dziecko jąkające się może uświadamiać sobie swój problem

Czynniki determinujące powstanie jąkania CZYNNIKI PREDYSPONUJĄCE predyspozycje dziedziczne, czyli występowanie jąkania w rodzinie; predyspozycje wrodzone uwarunkowane istnieniem ewentualnych zaburzeń w okresie życia prenatalnego; poród, w którego niewłaściwym przebiegu można dopatrywać się przyczyn zmian ośrodkowego układu nerwowego dziecka; nieprawidłowości rozwoju w okresie niemowlęcym; nietypowo przebiegająca lateralizacja; opóźniony rozwój mowy.

CZYNNIKI WYZWALAJĄCE Czynnikiem wyzwalającym jest reakcja na przeżyty bądź przeżywany stres psychologiczny, który może być spowodowany: silnym przestraszeniem, urodzeniem się młodszego rodzeństwa, rozłąką z opiekunami, zmianą sytuacji społecznej, np. pójściem do przedszkola, silnym przeżyciem pozytywnym, np. powrotem, po długiej nieobecności, jednego z opiekunów.

CZYNNIKI WZMACNIAJĄCE odzyskanie uwagi rodziców utraconej w momencie pojawienia się młodszego rodzeństwa rywalizowanie ze starszym rodzeństwem o względy rodziców naśladowanie jąkania opiekuna zdobywając w ten sposób jego akceptację, która stanowi silne wzmocnienie karanie rodziców własnym jąkaniem; uciekanie w jąkanie przed trudnymi sytuacjami społecznymi podtrzymywanie przy użyciu jąkania, nieadekwatnej i zbyt wysokiej samooceny

Czym jest Rozwojowa Niepłynność Mówienia? Rozwojowa niepłynność mówienia (RNM) to zaburzenie swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócenie jej tempa i rytmu w następstwie desynchronizacji procesu formowania trzech poziomów wypowiedzi: treści, formy językowej i substancji fonicznej, występujących w okresie intensywnego rozwoju językowego dziecka.

Rozwojowa niepłynność mówienia Kryterium różnicowania Jąkanie wczesnodziecięce Zjawisko rozwojowe RODZAJ NIEPŁYNNOŚCI Zjawisko patologiczne Rzadko występujące lub niezauważalne objawy niepłynności mówienia: - mniej niż 10 niepłynnie wypowiedzianych wyrazów na 100, - mniej niż 10 niepłynnie wypowiedzianych sylab na 100, - niepłynność trwająca krócej niż 2sek. - mniej niż 5% niepłynnie wypowiedzianych wyrazów w większości sytuacji, przez co najmniej pół roku. ILOŚCIOWE Często występujące wyraźne objawy niepłynności mówienia: - więcej niż 10 niepłynnie wypowiedzianych wyrazów na 100, - więcej niż 10 niepłynnie wypowiedzianych sylab na 100, - niepłynność trwająca dłużej niż 2sek. - więcej niż 5% niepłynnie wypowiedzianych wyrazów w większości sytuacji, przez co najmniej pół roku. - niepłynność semantyczna i syntaktyczna; - występują objawy niespastyczne (powtarzanie sylab, embolofrazje, rewizje); - niepłynność pojawia na początku wypowiedzi lub na przejściu z jednego jej członu do drugiego; JAKOŚCIOWE - niepłynność semantyczna, syntaktyczna i fizjologiczna (brak koordynacji działania aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego); - występują objawy niespastyczne i spastyczne; - niepłynność może występować w każdym miejscu wypowiedzi;

Rozwojowa niepłynność mówienia Kryterium różnicowania Jąkanie wczesnodziecięce Mogą występować, ale nie muszą: - rewizje, - powtarzanie wyrazów lub fraz, - embolofrazje. Wyrazy wymawiane niepłynnie to najczęściej spójniki i przyimki. LINGWISTYCZNE Występują: - powtarzanie części wyrazów przeciąganie głosek, - dysrytmie fonacyjne (nierytmiczne wymawianie głosek), - napięte pauzy (bloki), - przerzutki (odejście od tematu wypowiedzi), - embolofrazje, - wyrazy wymawiane niepłynnie to np. rzeczowniki i czasowniki. Nie występuje świadomość zaburzenia mowy i nie ujawnia się lęk przed mówieniem. PSYCHOLOGICZNE Częsta świadomość zaburzenia, a logofobia rozwija się stopniowo. Uświadamianie sobie przez dziecko jąkania pociąga za sobą strach, skurcze mięśni i pogłębienie jąkania, frustrację, agresję, poczucie winy, stopniowe ograniczenie interakcji werbalnych, izolację, zmniejszenie aktywności, sprzeczne emocje oraz stan zagrożenia.

Rozwojowa niepłynność mówienia Kryterium różnicowania Jąkanie wczesnodziecięce W mniej więcej 4 r.ż. następuje poprawa w zakresie płynności mówienia, a około 5 r.ż. objawy niepłynności zmniejszają się, aż do wygaszenia w wieku przedszkolnym. Występują tzw. momenty krytyczne, do których należą okresy przejściowe w rozwoju języka (ok. 2 i 3 r.ż.). ROZWOJOWE Około 5 r.ż. występujące objawy nasilają się. Jąkanie nadal rozwija się w okresie wczesnoszkolnym. Postępowanie profilaktyczne TERAPEUTYCZNE Terapia Nie występuje PREDYSPOZYCJA DZIEDZICZNA Czasami występuje

Badanie przesiewowe pod kątem niepłynności mówienia Cele: • ustalenie czynników wpływających na wystąpienie objawów • określenie prawdopodobieństwa ich utrzymania się • podjęcie decyzji o interwencji logopedycznej • podjęcie decyzji o dalszym postępowaniu (porada i monitoring bądź pełne badanie logopedyczne)

Pomocne są w tym następujące pytania: • Czy ktoś w rodzinie jąkał się? Założenia: Informacje uzyskane podczas badania przesiewowego określają podatność dziecka na uporczywe jąkanie. Pomocne są w tym następujące pytania: • Czy ktoś w rodzinie jąkał się? • Jeżeli tak, to czy jąkał się do momentu osiągnięcia pełnoletniości? • Czy dziecko jąka się dłużej niż rok? • Czy rodzice są zaniepokojeni mową dziecka? • Czy objawy jąkania są niezmienne bądź nasilają się? • Czy dziecko ma (lub miało) inne problemy w zakresie opanowywania mowy i języka? • Czy mowa dziecka jest rozwinięta ponad normę wiekową? • Czy dziecko jest świadome swojej niepłynnej mowy? Wnioski: Jeżeli na którekolwiek pytanie padła odpowiedź „TAK”, to istnieje prawdopodobieństwo, że dziecko może być podatne na utrzymywanie się jąkania. W takim wypadku sugeruje się zebranie bardziej szczegółowych informacji i wykonanie pełnego badania logopedycznego.

Informacje i rady dla rodziców: Co dalej? Gdy objawy świadczą o RNM: Informacje i rady dla rodziców: mowa spowolniona, stosowanie pauz w mówieniu, nie „bombardowanie” pytaniami, mówienie po kolei, skoncentrowanie się na byciu z dzieckiem

Gdy objawy świadczą o jąkaniu wczesnodziecęcym Nadrzędnymi celami procesu diagnozowania osoby jąkającej się jest określenie niepłynności mówienia i reakcji jej towarzyszących. Aby je osiągnąć należy opisać objawy, ustalić ewentualne przyczyny oraz mechanizm zaburzenia mowy występujący u pacjenta. Proces ten złożony jest z trzech faz: obserwacji, wywiadu oraz badania testowego bądź eksperymentalnego. WYWIAD: dane osobowe dane dotyczące jąkania (badanie przesiewowe) rozwój i zdrowie dziecka jedzenie i sen osobowość relacje dziecka z innymi relacje panujące w rodzinie przedszkole lub szkoła radzenie sobie z zachowaniem dziecka

Ilościowa i jakościowa analiza objawów niepłynności mówienia. Ocena jąkania Identyfikacja objawów jąkania (powtórzenia, bloki, przeciągnięcia, poprawki, embolofrazje, wtrącenia) Procentowe określenie niepłynności mówienia (w trzech formach wypowiedzi: dialog, czytanie/nazywanie obrazków, opowiadanie historyjki obrazkowej) ilość niepłynnie wypowiedzianych sylab x 100% = % niepłynności mówienia ogólna liczba sylab Ilościowa i jakościowa analiza objawów niepłynności mówienia. Opisanie objawów towarzyszących jąkaniu (oddychanie, tiki i współruchy, świadomość zaburzenia, unikanie wypowiedzi, tempo mowy).

Narzędzia do diagnozy jąkania Kwestionariusz Cooperów do Oceny Jąkania (M. Chęciek) Praktyczna interwencja w jąkaniu wczesnodziecęcym (A. Nicholas, E. Kelman, w Polsce pod red. naukową K. Węsierskiej) Kwestionariusz Mówienia i Logofobii (diagnoza i terapia jąkania) (Z. Tarkowski) Próba sylabowa do oceny jąkania (Z. M. Kurkowski)

Dziękuję za uwagę