Grek Zorba reż. Michael Cacoyannis Grecja 1964 Kolejny, po „Eroice” (1960), uhonorowanej Grecką Nagrodą Filmową za reżyserię i nominowanej do Złotego Niedźwiedzia, oraz zrealizowanym rok później we Włoszech „Uliczniku” i udanej adaptacji „Elektry” film greckiego reżysera, scenarzysty i producenta. Nominowany do Oskara aż w siedmiu kategoriach, do Złotego Globu – w pięciu. Słowem – dzieło wybitne, wręcz arcydzieło, o czym świadczą trzy statuetki Oscara: za zdjęcia (uwaga! czarno-białe), kierownictwo artystyczne oraz kreację Lili Kedrowej jako Madame Hortensji.

adaptacja powieści powieść Grek Zorba 1946 Nikos Kazantzakis Film stanowi udaną adaptację, czyli przełożenie tekstu literackiego na język środków filmowych, bogatej, wielowątkowej powieści, napisanej po doświadczeniach II wojny światowej. Jej autor, Nikos Kazantzakis, zastanawiał się nad sensem i celem egzystencji, poszukiwał właściwej postawy życiowej, kierując się ku przeszłości, ku źródłom, w stronę elementarnych więzi międzyludzkich, takich jak przyjaźń, miłość, lojalność, honor. Zachęcając Was do lektury tej znakomitej powieści (o niebo lepszej od Alchemika Coelho!) wspomnę o niektórych tylko wątkach, pominiętych w filmowej adaptacji: -politycznym (pytania o kształt i cenę patriotyzmu, sens walki zbrojnej i wojny jako drogi do wolności – tłem powieści jest wojna grecko-turecka ). -religijnym (dyskusja o wartościach religijnych, Bogu i jego wpływie na losy świata). -kulturowym (dyskusja o sztuce, a zwłaszcza o literaturze, poszukiwanie twórczej inspiracji w filozofii buddyjskiej). powieść Grek Zorba 1946 ksiazki.wp.pl Nikos Kazantzakis ksiazki.wp.pl

narodziny przyjaźni Basil i Grek Zorba filmweb.pl Grek Zorba to utwór o niezwykłej przyjaźni. Dlaczego niezwykłej? Bo nie jest to przyjaźń między rówieśnikami, ani nawet rodakami. Spotykają się ludzie z różnych kręgów kulturowych: Anglik, choć o greckich korzeniach, i Grek, o różnych doświadczeniach i umiejętnościach oraz wieku. W zasadzie wszystko ich różni, a jednak zbliżają się do siebie, poznają nawzajem, uczą się siebie, by na koniec razem zatańczyć grecki taniec syrtaki, zwany potocznie – zorbą. Przypatrzcie się, jak rodzi się ich przyjaźń i co z niej wynika, zwłaszcza dla Anglika Basila. Jak zmienia się jego światopogląd, stosunek do życia i innych ludzi, jakiej metamorfozie podlega jego zachowanie. Basil i Grek Zorba filmweb.pl

konfrontacja dwóch postaw – Grek Zorba dionizyjskość żywioł dionizyjski to żywioł naturalny, „dziki”, barbarzyński wywodzi się z sił natury, której jesteśmy częścią patronuje mu Dionizos, bóg winnej latorośli Film Cacoyannisa konfrontuje więc ze sobą dwie odmienne postawy życiowe, które, za Fryderykiem Nietzsche -”Narodziny tragedii”- możemy nazwać apollińską i dionizyjską. Wielki filozof niemiecki przypisywał tym antagonistycznym siłom wpływ na kształt kultury antycznej, a zatem – i europejskiej. Dionizyjski Grek Zorba to prawdziwy „król życia”, samotnik i włóczęga, prostak i analfabeta. Kocha kobiety, wino i taniec. Żyje z dnia na dzień, nie martwi się o jutro, umie cieszyć się każdą chwilą (w czym przypomina epikurejczyka). Nie oczekuje zbyt wiele od życia, żyje bez złudzeń, planów i zobowiązań, ceniąc ponad wszystko wolność i niezależność. Posiada jednak pewne zasady: potrafi stanąć w obronie słabszych i pokrzywdzonych. Myślę, że ten bohater ma wiele cech dawnych Greków, wskrzesza pewne ideały, do których dążyli, ale też uobecnia nasze marzenia i tęsknoty za życiem pełnym, radosnym i szczęśliwym. filmweb.pl

konfrontacja dwóch postaw - Basil apollińskość żywioł apolliński to żywioł wyuczony, „uładzony” wiąże się z kulturą, którą tworzymy patronuje mu Apollo, boski opiekun sztuki Basila cechuje ogłada, dobre maniery i stosowne do okoliczności zachowanie. Spętany konwenansami, boi się prawdziwego życia. Zachowuje dystans wobec ludzi. Ucieka w świat książek. Dopiero znajomość z Zorbą i swoista edukacja pod kierunkiem analfabety uczynią z tego intelektualisty prawdziwego człowieka. filmweb.pl

jednostka a społeczeństwo-wdowa Obok pary głównych bohaterów, w filmie Kazantzakisa występują symetrycznie dwie kobiety, których losy splatają się z drogami obu przyjaciół. Młoda, piękna wdowa o rysach greckich heroin (pełna ekspresji Irene Papas, pamiętna Elektra) przeżywa dramat samotności i odrzucenia. Jej postawa nabiera wymiarów tragicznych, jak w antycznej tragedii, gdy staje ona przed koniecznością wyboru. Jakiego? Między jakimi wartościami? – oto pytania, na które warto sobie odpowiedzieć, śledząc zmagania tej bohaterki. Na uwagę zasługuje też postawa Basila, mężczyzny, który powinien stanąć w jej obronie. Jak zachowa się on w zderzeniu z surowymi prawami miejscowej społeczności? czarna wdowa filmweb.pl

jednostka a społeczeństwo- Hortensja Dramat starzejącej się francuskiej kurtyzany, „kochanki czterech admirałów”, lokującej swe spóźnione uczucia i nadzieje w osobie lekkoducha i kobieciarza Zorby wzrusza nas do głębi dzięki genialnej kreacji Lili Kedrowej. I ona także (tak jak wdowa) walczy o swoją niezależność i ludzką godność z mentalnym prymitywizmem, kulturową obcością i niezrozumieniem ze strony wiejskiego otoczenia. Moment jej śmierci to jedna z najbardziej poruszających scen w światowym kinie. Jakie mroki, ale i blaski ludzkiej natury odsłania ten fragment? W jaki sposób charakteryzuje mieszkańców kreteńskiej osady? madame Hortensja filmweb.pl

mieszkańcy Krety mieszkańcy Krety filmweb.pl I wreszcie bohater zbiorowy czyli mieszkańcy małego kreteńskiego miasteczka. Zaskoczą Was! Takich Greków nie znacie. Nie przypominają tych serdecznych i gościnnych gospodarzy, którzy witają turystów. Reżyser zaangażował autentycznych mieszkańców jednej z wiosek (tzw. naturszczyków), by grali samych siebie. Jacy są zatem tubylcy? Jakie prawa obowiązują w ich wspólnocie? Jak traktują Madame Hortensję, a jak - Zorbę? mieszkańcy Krety filmweb.pl

taniec i muzyka jaką rolę odgrywają w filmie? taniec syrtaki kompozycje Mikisa Theodorakisa, inspirowane tradycyjną, ludową muzyką wykonywaną na dawnych instrumentach (m.in. santuri) układy choreograficzne (taniec syrtaki) nawiązujące do pradawnych obrzędów plastyczne i obrazowe wyobrażenie pierwotnych form ekspresji człowieka komentarz w dyskusji nad wartością sztuki pozawerbalnej jako wyrazu autentycznych uczuć, instynktów i namiętności Film Cacoyannisa zwraca naszą uwagę na rolę muzyki i tańca w życiu człowieka. Przyjrzyjcie się , jak tańczy Zorba, co wyraża poprzez taniec i muzykę. Ciekawostką jest to, że nasz bohater obciął sobie palec, bo przeszkadzał mu w grze na santuri i w kręceniu kołem garncarskim. Co to oznacza? Jakie znaczenie posiada wspólny taniec obu przyjaciół, motyw zamykający dzieło filmowe? taniec syrtaki filmweb.pl

czarno-białe zdjęcia jaką rolę odgrywają w filmie? Zorba przy pracy archaizują filmową przestrzeń (dziewicze plenery Grecji) i czas (który się zatrzymał) nadają dziełu antyczny wymiar podkreślają archetypiczność zachowań bohaterów Oscar za czarno-białe zdjęcia autorstwa Waltera Lassaly z pewnością nie został przyznany pochopnie. Czarno-biała taśma czyni problematykę dzieła uniwersalną i ponadczasową, skupia uwagę widza na postawach i wartościach reprezentowanych przez postacie, a nie na oszałamiającym greckim pejzażu. Zorba przy pracy filmweb.pl

gra aktorów Anthony Quinn-Grek Zorba Irene Papas-wdowa filmweb.pl Walorem obrazu Kazantzakisa są także wybitni zawodowi aktorzy – filmowani w zbliżeniach, posługujący się pozawerbalnymi środkami wyrazu, takimi jak ekspresyjna mimika, spojrzenie, dramatyczny gest, czy ruch całego ciała. Anthony Quinn-Grek Zorba filmweb.pl Irene Papas-wdowa filmweb.pl

zapraszamy na film www.nhef.pl Na koniec pytanie - po co oglądamy ten film? Wydaje się, że autor książki, jak i reżyser chcieli pokazać nieprzemijającą wartość antycznego dziedzictwa, przejawiającą się w możliwości współczesnej reinterpretacji motywów i wątków. Sięgamy do tej tradycji, by pytać o sens i cel ludzkiego życia, by szukać odpowiedzi, jak żyć. zapraszamy na film www.nhef.pl