Dyskryminowanie  To dokonywanie różnicowania pomiędzy pewnymi obiektami na gruncie określonych kryteriów różnicowania  dyskryminowanie jest neutralne wartościowo i stanowi konieczny proces w życiu społecznym  dyskryminacja jest szczególnym przypadkiem negacji równości

Europejska Konwencja Praw Cz ł owieka  Data uchwalenia 4 listopada 1950  MiejsceRzym  Data wej ś cia w ż ycie3 wrze ś nia 1953  Zwi ą zanie si ę przez Polsk ę 19 stycznia 1993  Wej ś cie w ż ycie w Polsce19 stycznia 1993

 Celem twórców Konwencji by ł o stworzenie zbiorowego systemu ochrony praw cz ł owieka w oparciu o prawa zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Cz ł owieka, przyj ę tej przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1948 r. Konwencja zapewnia unikalny europejski porz ą dek prawny w sferze ochrony praw jednostki i wzmacniania demokracji. Katalog podstawowych praw i wolno ś ci, zawarty w pierwotnym tek ś cie Konwencji by ł stopniowo uzupe ł niany i rozszerzany w kolejnych Protoko ł ach dodatkowych nr 1, 4, 6, 7, 12 i 13 Konwencji. Polska jest stron ą Protoko ł ów nr 1, 4, 6 i 7.  Na stra ż y przestrzegania praw i wolno ś ci zagwarantowanych w Konwencji i jej protoko ł ach stoi Europejski Trybuna ł Praw Cz ł owieka. Nad wykonaniem zobowi ą za ń wynikaj ą cych dla pa ń stw z wyroków Trybuna ł u czuwa Komitet Ministrów Rady Europy.

 Zakaz dyskryminacji z art. 14 ma zastosowanie w związku z prawami i wolnościami ujętymi w Konwencji  zakaz dyskryminacji ma charakter akcesoryjny w stosunku do praw chronionych Konwencją

Artyku ł 14Artyku ł 14  Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.

Artyku ł 14Artyku ł 14  nie ustanawia nakazu równego traktowania, a jedynie gwarantuje równość tylko w odniesieniu do innych gwarantowanych w Konwencji praw.  gwarantuje korzystanie z zawartych w Konwencji praw i wolności bez dokonywania różnicowania  Według Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) należy interpretować i stosować te prawa ze względu na dane prawo ale także powołując się na gwarancję z tego artykułu.

Ró ż nicowanieRó ż nicowanie  W konwencji wytępuje zarówno zakaz różnicowania oraz nakaz różnicowania  różnicowanie musi być usprawiedliwione „obiektywnymi i odpowiednimi okolicznościami” (ETPC)  okoliczności usprawiedliwiające muszą być oceniane w stosunku do celu działania i badanego środka  Bierze się pod uwagę również zasady obowiązujące w demokratycznych społeczeństwach

Okoliczności usprawiedliwiające odmienne traktowanie występują wtedy gdy:  a) służy to prawowitemu celowi („legitime aim”),  b) pomiędzy użytym środkiem i celem, który za jego pomocą ma zostać osiągnięty, zachodzi odpowiedni stosunek („reasonable relatioship of proportionality between the means employed and the aim sought to be realised”)

 Zakres swobodnego działania państwa jest zasadniczo szeroki. Natomiast w przypadku dyskryminacji ze względu na płeć ogranicza dużo silniej zakres swobodnego uznania dla państw członkowskich w porównaniu do dyskryminacji ze względu na inne cechy. Rozstrzygnięcia ETPC determinowane są przez dwa aspekty  brak dużej liczby dostępnych rozstrzygnięć, które miałyby za przedmiot dyskryminację płci ze względu na fakt, iż Konwencja nastawiona jest na ochronę praw obywatelskich i politycznych  w obliczu skarg nie można stwierdzić, że jedna płeć dotknięta jest dyskryminacją  W orzecznictwie poruszane są sprawy przede wszystkim związane z rodzinną lub prywatną sferą

Protoko ́ł Dodatkowy- kwiecie ń 2005Protoko ́ł Dodatkowy- kwiecie ń 2005  „korzystanie z każdego prawa zagwarantowanego przepisami prawa powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak: płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, bądź z jakichkolwiek innych przyczyn”.

 poszerzenie katalogu przesłanek dyskryminacji  wpływ na wszystkie dziedziny prawa wewnątrzkrajowego.  odnosi się on do wszystkich praw ustanawianych przez narodowe akty prawne  nie jest wyczerpujący  ustanawia zakaz dyskryminacji w małżeństwie, ustala równe prawa i obowiązki dla małżonków, a Państwo ma obowiązek, w dziedzinie prywatnoprawnej poprzez odpowiednie ustawodawstwo, troszczyć się o stworzenie takie systemu (odnosi się to do małżeństw już zawartych)  ochrona praw dzieci

Arabska Karta Praw Cz ł owieka  W roku 2003 Rada Ligi Państw Arabskich postanowiła dokonać rewizji Arabskiej Karty Praw Człowieka, mając na celu jej modernizację i aktualizację ze względu na międzynarodową ochronę praw człowieka.  Uchwalenie nowej wersji 2004r.  Karta ta została zaakceptowana i stała się częścią porządku międzynarodowego – większość 22 państw członkowskich Ligi Państw Arabskich ją podpisała, a w połowie marca 2008 roku Karta weszła w życie.

Zakaz dyskryminacji art.3 pkt 1  „Każde państwo-strona Karty zobowiązane jest do zapewnienia wszystkim jednostkom na swoim terytorium i podlegającym jego jurysdykcji prawa do korzystania z wszystkich praw i wolności uznanych w niniejszym dokumencie bez jakiejkolwiek różnicy ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy, myśli, narodowość lub pochodzenie społeczne, własność, urodzenie lub fizyczne lub psychiczne upośledzenie”

 Art. 3 pkt 1 ogólny zakaz dyskryminacji nie jest przepisem autonomicznym, o samodzielnym znaczeniu  Arabska KPC zawiera wyliczenie powodów dyskryminacji, jest to katalog zamkni ę ty w odró ż nieniu od EKPC czy AfrKPC i skutkuje to tym i ż w przysz ł o ś ci mo ż na b ę dzie si ę powo ł ywa ć jedynie na powody powo ł ane w artykule.  W pierwszych s ł owach art. 3 ArabKPC ustanowiony zosta ł pozytywny obowi ą zek pa ń stw-stron Karty do zapewnienia wszystkim jednostkom znajduj ą cym si ę na terenie danego pa ń stwa prawa do korzystania ze wszystkich praw w niej zawartych bez dyskryminacji.

Art. 3 pkt 2Art. 3 pkt 2  „Pa ń stwa-strony niniejszej Karty powinny podejmowa ć konieczne ś rodki do zagwarantowania efektywnej równo ś ci w korzystaniu z wszystkich praw i wolno ś ci ustanowionych w niniejszej Karcie, jak równie ż do ochrony przed ka ż d ą form ą dyskryminacji na podstawie któregokolwiek powodu wymienionego w poprzednim paragrafie”.

Zasada równo ś ci art. 11 ArabKPCZasada równo ś ci art. 11 ArabKPC  W przeciwie ń stwie do zakazu dyskryminacji jest prawem autonomicznym, samodzielnym i nie wymaga styczno ś ci z innymi prawami z Karty.  Równo ść wobec prawa stanowi gwarancj ę obiektywnego stosowania prawa przez s ą dy w stosunku do ka ż dej jednostki oraz gwarancj ę tego, ż e osoby znajduj ą ce si ę w podobnej sytuacji traktowane b ę d ą tak samo  Pa ń stwa strony Karty maj ą obowi ą zek aktywnego dzia ł ania zapewniaj ą cego równo ść

Równo ść kobiet i m ęż czyzn art. 3 pkt 3  Polega na równo ś ci w godno ś ci, prawach i obowi ą zkach  Konflikt zwi ą zany z prawem religijnym- Koran ustala wy ż szo ść m ęż czyzn nad kobietami, ró ż nicuje p ł ci w prawach i obowi ą zkach ze wzgl ę du na inn ą pozycj ę w stosunkach rodzinnych  Arabska KPC zrywa z tradycyjnym prawami szariatu, jednak umo ż liwia traktowanie kobiet poprzez pozytywn ą dyskryminacj ę  w karcie istniej ą odwo ł ania do innych dokumentów, równie ż tzw. Ś wiata zachodniego tj. Karta Narodów Zjednoczonych, Powszechna Deklaracja Praw Cz ł owieka, jak i ś wiata islamskiego Kairska Deklaracja Praw Cz ł owieka w Islamie jednak dokumenty ś wiata islamskiego stoj ą w sprzeczno ś ci z zasad ą równo ś ci w rozumieniu ś wiata chrze ś cija ń skiego.

Małżeństwo  Punkt 1 artykułu 33 brzmi następująco: „Rodzina jest naturalną i fundamentalną jednostką społeczną, utworzoną przez małżeństwo mężczyzny i kobiety”.  chroni małżeństwa pomiędzy kobietą a mężczyzna ( więc wyłącza istnienie małżeństw homoseksualnych)  zawrzeć małżeństwo mogą jedynie osoby, które są do tego zdolne, a więc które m.in. osiągnęły odpowiedni wiek Karta jednak tego wieku nie precyzuje pozostawiając ową regulacje państwom  małżeństwo nie powinno być zawarte bez pełnej zgody przyszłych małżonków jednak w państwach islamskich, pomimo, że teoretycznie do zawarcia małżeństwa wymagana jest zgoda obojga narzeczonych, częstą praktykę stanowi zawieranie małżeństwa poprzez zawarcie kontraktu pomiędzy przyszłym mężem a ojcem lub innym opiekunem prawnym, pod którego opieką znajduje się przyszła żona, często bez brania pod uwagę jej zdania, ponieważ zgodę kobiety wyraża za nią jej przedstawiciel. Jednak artykuł 33 wyraźnie zabrania takich praktyk i wymaga zgody również kobiety.

 gdy jedno lub oboje „narzeczonych” to osoby małoletnie, nie może być mowy o świadomym i pełnym wyrażeniu zgody na zawarcie małżeństwa.  wydanie małej dziewczynki za mąż bez jej zgody stanowi naruszenie tych przepisów.  Regulacje dotyczące małżeństw muzułmańskich stanowią naruszenie zakazu dyskryminacji (zakaz zawierania związków małżeńskich z osobami innego wyznania: muzułmanin może ożenić się także z chrześcijanką lub żydówką, ale muzułmanka nie może zawrzeć związku z nie- muzułmaninem, chyba że przejdzie on na islam).

 Nie poruszono problemu poligamii  Małżeństwo poligamiczne dopuszczalne przez islam (mężczyzna może mieć do 4 żon), co narusza zasady karty  Karta nakłada obowiązek na państwa aby uregulowały w swoim prawie wewnętrznym prawa i obowiązki małżonków  Jednak ograniczenia wynikające z prawa szariatu nadal są możliwe  Zakazuje się przemocy i brutalnego traktowania w relacjach pomiędzy członkami rodziny  Możliwość rozwodu jako ostatecznego rozwiązania, brak utrudnień dla mężczyzn, wyraźnie zaznaczone są jednak przesłanki dla kobiet - np. jeżeli mąż złamał warunki zapisane w kontrakcie małżeńskim, jeżeli mąż cierpi na chorobę, która stanowi zagrożenie dla kobiety, jeżeli jest impotentem lub jeżeli nie utrzymuje rodziny

Podsumowanie  Oba dokumenty zawierają zakaz dyskryminacji, który jest akcesoryjny. Wyliczenie powodów dyskryminacji w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jest wyliczeniem przykładowym, niewyczerpującym, natomiast w Arabskiej Karcie Praw Człowieka wyliczenie to jest wyczerpujące.  Żaden z dokumentów nie zawiera definicji pojęcia „dyskryminacja”.  Ogólna zasada równości zawarta jest w Karcie Arabskiej, w Europejskiej Konwencji brak jest tej zasady.  W Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zakaz dyskryminacji kobiet nie jest zawarty w oddzielnym przepisie. Jednakże w orzecznictwie ETPC wypracowano kryterium poważnych powodów usprawiedliwienia odmiennego traktowania ze względu na płeć. Artykuł 5 VII Protokołu Dodatkowego do EKPC zawiera zasadę równości mężczyzn i kobiet w małżeństwie i rodzinie. Karta Arabska zawiera nakaz równego traktowania mężczyzn i kobiet. Ten przepis zawiera odwołanie do przepisów prawa międzynarodowego. Dokument ten zawiera prawo dotyczące rodziny i małżeństwa wymagające zgody przyszłych małżonków na zawarcie małżeństwa.

 Dominika Wysocza ń ska  Wiktor W ł odarczyk