Opracowała: Monika Haligowska ZESPÓŁ ASPERGERA Opracowała: Monika Haligowska

Zespół Aspergera to zaburzenie ze spektrum autyzmu. Zespół Aspergera jest najłagodniejszą formą całościowych zaburzeń rozwoju (całościowe zaburzenia neurorozwojowe). Nie można go wyleczyć, ale można nauczyć się z nim żyć. Wiele osób z Zespołem Aspergera to ponadprzeciętnie uzdolnieni ludzie. Zaburzenie to diagnozowane jest coraz częściej, a wiele dzieci z zespołem Aspergera jest uczniami ogólnodostępnych szkół.

Zespół Aspergera jest jednym z kręgu autyzmu całościowych zaburzeń rozwoju, które łączą objawy w kilku podstawowych sferach: kontaktów społecznych, komunikacji, zachowań, zainteresowań, nadwrażliwości sensorycznej na różnego rodzaju bodźce.

Objawy osiowe Zespołu Aspergera: zaburzenia rozwoju społecznego zaburzenia komunikacyjne stereotypowe zachowania i zainteresowania

Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: trudności z komunikowaniem się z innymi, z nawiązaniem i podtrzymaniem rozmowy; nie lubi nawiązywać kontaktów z rówieśnikami i nie chce się z nimi bawić; przejawia specyficzne zainteresowania i niebanalne zachowania; jest niegrzeczne, czasami wręcz agresywne, uparte i lubi postawić na swoim; nie przyswaja i nie przestrzega podstawowych norm społecznych, mimo wielokrotnego tłumaczenia ich;

Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: jest nadmiernie nieśmiałe i ma charakter samotnika; nie przewiązuje wagi do własnego wyglądu; pozbawione poczucia humoru lub bawią je sytuacje niezrozumiałe dla innych; nie interesują je problemy bliskich i nie przejawia empatii; nie zwierza się, nie opowiada o sobie – jakie jest, co czuje, co lubi itp.; nie cierpi rywalizacji na lekcjach W-F-u, różnego rodzaju gier zespołowych, sztafet, wyścigów;

Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: nie ma poczucia zagrożenia, odległości czy wysokości; często zatyka uszy, kiedy koledzy za głośno rozmawiają, lub wręcz przysuwa ucho do głośnika w czasie akademii czy występów klasowych (nadwrażliwość sensoryczna); denerwują je różnego rodzaju rzeczy, osoby i sytuacje – nie rozumie ich; stworzyłoby cały świat po swojemu i na swoich prawach; czasami jest niezdarne (dyspraksja – niezgrabność ruchów);

Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: jest wybitnie zdolne z jednego, dwóch przedmiotów, a pozostałe sprawiają mu ogromną trudność; - potrzebuje często pomocy i wsparcia w postaci dostosowania sprawdzianów do jego „niepełnosprawności”; mówi w dość specyficzny sposób, używając całych zwrotów z obejrzanego filmu lub zasłyszanej rozmowy kolegów; nie lubi niektórych potraw: ich zapachu, koloru, wyglądu;

Ogólna charakterystyka dziecka z Zespołem Aspergera: nie chce być dotykane czy głaskane przez nauczycieli i rówieśników, nie przepada za przebywaniem w tłumie; po prostu jest zajęte sobą, swoimi zainteresowaniami, ocenia świat ze swojego punktu widzenia; jest nadmiernie poważne lub dziecinne i generalnie zmienne uczuciowo; dosłowne rozumienie przekazywanych informacji; brak poczucia czasu; brak panowania nad emocjami;

Zazwyczaj rozpoznanie następuje DIAGNOZA ZESPOŁU ASPERGERA Zazwyczaj rozpoznanie następuje po ukończeniu przez dziecko 5 roku życia, a często ― dopiero w między 8 a 12 rokiem życia. Często bywa również tak, że dziecko zdiagnozowane w kierunku autyzmu, osiągając dojrzałość szkolną, zostaje nagle przekwalifikowane na diagnozę „zespół Aspergera”.

DIAGNOZA ZESPOŁU ASPERGERA Niekiedy Zespół Aspergera nazywa się „wysoko funkcjonującym autyzmem”. Interpretuje się to w taki sposób, że dziecko z Zespołem Aspergera zachowuje się podobnie do autystycznego, z tym że potrafi komunikować się dość swobodnie, a inne sfery, które są zaburzone, nie dezorganizują jego życia i funkcjonowania tak bardzo jak ma to miejsce w autyzmie.

DIAGNOZA ZESPOŁU ASPERGERA U osób z ponadprzeciętną inteligencją objawy wskazujące na Zespół Aspergera mogą zostać dostrzeżone dopiero w okresie dorastania, kiedy ujawniają się bardziej dyskretne problemy w funkcjonowaniu społecznym. Diagnoza może być opóźniona do momentu, gdy kłopoty w kontaktach z innymi będą bardzo widoczne.

WCZESNE OBJAWY ZESPOŁU ASPERGERA: - niespokojny sen upór, nieustępliwość bierność wycofanie nadruchliwość impulsywność zaburzenia rozwoju mowy: echolalia – powtarzanie ostatniej sylaby słowa; trudności w rozumieniu zdań niechęć do przytulania nadwrażliwość na bodźce zmysłowe sprawianie wrażenia zbyt dorosłych, zbyt mądrych

OBJAWY W OKRESIE PRZEDSZKOLNYM: brak zabaw „na niby” unikanie kontaktów z rówieśnikami (milczy, izoluje się od reszty dzieci, nie potrafi nawiązać z nimi kontaktu) zachowania agresywne (ugryzienie kogoś, uderzenie) wycofanie się i zajęcie swoimi sprawami duży zasób słów przy małym rozumieniu; używanie zbyt „mądrych” wyrażeń specyficzne zainteresowania mniejsza sprawność ruchowa

OBJAWY W OKRESIE PRZEDSZKOLNYM: nadwrażliwość sensoryczna (na dotyk, światło, dźwięki); nie potrafi wyjaśnić, dlaczego coś mu przeszkadza trudności w myśleniu abstrakcyjnym (np. dosłowne odbieranie powiedzenia: „rzucić okiem za okno”) nadmiernie spokojne / nadmiernie ruchliwe

OBJAWY W OKRESIE SZKOLNYM: trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami i utrzymywaniu relacji skrajny egocentryzm brak zrozumienia dla zasad funkcjonujących w społeczeństwie patologiczna potrzeba mówienia prawdy wąski zakres zainteresowań zafascynowanie zabawami, w których trzeba powtarzać dany ruch przewrażliwienie sensoryczne

OBJAWY W OKRESIE SZKOLNYM: przywiązanie do rutyny mowa zbyt głośna / cicha, szybka / wolna brak modulacji głosu, brak zmiany intonacji bardzo mała gestykulacja, mimika nieskoordynowane ruchy podatność na manipulacje brak dbałości o wygląd zupełny brak rozeznania w modzie

ZABURZENIA ROZWOJU SPOŁECZEGO W ZESPOLE ASPERGERA – OBJAWY: Niezdolność do rozumienia reguł społecznych i w wchodzenia w nie. Trudności w inicjowaniu i podejmowaniu udanych interakcji rówieśniczych. Problematyczne zachowania związane z agresją wobec innych i / lub siebie. Zaburzenia lękowe o charakterze fobii społecznej. Niekontrolowane, specyficzne zachowania i współruchy. Dość specyficzny wygląd zewnętrzny.

ZABURZENIA ROZWOJU SPOŁECZEGO W ZESPOLE ASPERGERA – OBJAWY: 7) Znaczne deficyty w sferze rozumienia sytuacji społecznych, rozumienia motywów działania i uczuć innych osób. 8) Nieprawidłowe: interpretowanie sygnałów społecznych, rozumienie tego, co wypada, od tego, co nie wypada. 9) Brak odpowiedniego dystansu od rozmówcy (staje zbyt blisko / daleko, bokiem/ tyłem do drugiej osoby, może dotykać rozmówcę).

ZABURZENIA ROZWOJU SPOŁECZEGO W ZESPOLE ASPERGERA – OBJAWY: 10) Nie uwzględnia potrzeb osoby, z którą rozmawia. 11) Nie przyswajają zasad funkcjonowania spontanicznie, poprzez obserwację, ale muszą być ich nauczone. 12) Nie potrafią uogólniać zasad na sytuacje podobne. 13) Nadmierna bezpośredniość, prawdomówność, np. bez oporów wygłaszają niestosowne komentarze (np. że ktoś jest gruby), nie biorąc pod uwagę tego, że mogą tym sprawić innym przykrość.

ZABURZENIA ROZWOJU SPOŁECZEGO W ZESPOLE ASPERGERA – OBJAWY: 14) Trudności w prawidłowym odczytaniu sygnałów pozawerbalnych. Nie odczytuje mimiki twarzy i gestów ciała rozmówcy. 15) Drobiazgowo sztywno przestrzegają regulaminów i przepisów. W przypadku gdy dorośli nie przestrzegają ich lub zmieniają nieadekwatnie do przyjętych reguł, potrafią im o tym powiedzieć, co może przysparzać im wielu kłopotów w relacjach społecznych. 16) Kontakt wzrokowy jest z nim bardzo ograniczony lub też nie nawiązuje go w żadnej sytuacji.

Wskazówki dla nauczyciela do pracy z dzieckiem z Zespołem Aspergera: Należy ustalić jasne zasady zachowania i konsekwentnie ich przestrzegać. Jasność i sztywność zasad, jakie obowiązują oraz niemożność ich obejścia, skłania dziecko do ich większego respektowania. 2. Należy kierować do dziecka jasne, proste komunikaty, pozbawione aluzji, metafor, wyrażeń abstrakcyjnych, ogólnikowych zwrotów typu: „dlaczego to zrobiłeś?” Należy unikać pytań wymagających opisowych odpowiedzi. Należy być tak precyzyjnym, jak to tylko możliwe.

3. W pracy szkolnej należy dzielić zadania na mniejsze etapy, kontrolować aktywność ucznia i często powtarzać polecenie. Jeżeli dziecko ma problem ze zrozumieniem zagadnienia, trzeba zmienić sposób tłumaczenia, używać innej techniki uczenia (wizualnej, słownej, dotykowej). 4. Trzeba upewniać się, że zostaliśmy dobrze zrozumiani. 5. W sytuacji, gdy dziecko dobrze pracuje, należy chwalić jego zaangażowanie, stosowanie się do zasad. W razie trudności w zaangażowaniu dziecka w aktywność, warto wykorzystać specyficzne zainteresowania i zaproponować mu aktywność związaną z jego ulubioną tematyką.

6. Dziecko powinno mieć stworzoną możliwość otrzymywania pozytywnych ocen, zaprezentowania wiedzy, którą posiada w sposób dla niego łatwiejszy: ustnie, z dodatkowymi zapytaniami, pisemnie – zależnie od formy przez niego akceptowanej. Dzieci te mają problemy organizacyjne, dlatego też należy dopilnować, aby dokładnie zanotowały, co powinny zrobić w domu, na kiedy, co mają przynieść na lekcje. 7. Nie można polegać na uczniu, że przekaże ważne informacje rodzicom. Ciągły kontakt rodziców i szkoły jest niezbędny.

8. Należy rozpoznać, jakie sytuacje są najbardziej stresujące, co jest frustrujące dla dziecka i trzeba ich unikać. Narastanie problemów z zachowaniem może wskazywać na narastanie stresu i poczucia utraty kontroli i bezpieczeństwa. W wielu przypadkach jedynym sposobem zlikwidowania stresu u ucznia jest fizyczne opuszczenie miejsca lub sytuacji wywołującej stres. 9. Dzieci z Zespołem Aspergera wymagają wsparcia dorosłych w ich kontaktach z rówieśnikami. Warto nadawać dziecku określoną rolę, aranżować zajęcia w grupach, dzięki czemu wykonywałyby coś wspólnie z innymi.

10. Nie można wymagać od dziecka, że będzie spontanicznie okazywało uczucia lub że będzie empatyczne w stosunku do innych. Jeżeli jednak zachowania się empatycznie, współczująco, należy zawsze je nazwać i pochwalić. Dzięki temu dziecko będzie mogło zrozumieć, czego inni od niego oczekują, jakie zachowania są społecznie pożądane. 11. Dyskretna ochrona dziecka przed zaczepkami, prowokacjami, chuligańskimi wybrykami ze strony rówieśników, gdy dziecko obrazi ich lub użyje wobec nich przypadkiem niecenzuralnego słowa. Dziecko nie zawsze zdaje sobie sprawę z tego, co mówi, w jaki sposób i do kogo.

12. Jeśli dziecko będzie pracować w grupie, trzeba zadbać o to, aby zawsze miało z kim wykonywać dane zadanie. 13. Jeśli u dziecka nagromadził się lęk / opór związany z kontaktami społecznymi, nie można tego bagatelizować. Fobia społeczna jest problemem współwystępującym z Zespołem Aspergera, który może jeszcze bardziej skomplikować jego życie. 14. Należy uczyć dziecko alternatywnych sposobów rozładowywania złości. Po opanowaniu sytuacji, która wzbudziła złość, agresję, należy zawsze próbować wytłumaczyć, co ją spowodowało. 15. Czynna współpraca z rodzicami dziecka. Działania podejmowane w szkole i w domu muszą być spójne i konsekwentne.

POMOC DZIECKU Z ROZWIJANIU KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH: Stymulowanie rozwoju społecznego dziecka poprzez przebywanie w grupie rówieśniczej i obserwowanie prawidłowych wzorców zachowań. Trening komunikacji społecznej: nauka bezpośredniego porozumiewania się z rówieśnikami oraz pośredniego (list, telefon, Internet). Nauka właściwych i pożądanych zachowań dla danej sytuacji społecznej (np. jak ma się zachować w kinie, u lekarza, w kościele, w sklepie).

POMOC DZIECKU Z ROZWIJANIU KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH: 4. Rozwijanie umiejętności rozumienia innych ludzi, siebie i sytuacji społecznych oraz norm, wzorów interpersonalnych i kulturowych. 5. Trening umiejętności społecznych w celu rozwinięcia kompetencji związanych z samodzielnym funkcjonowaniem w pozadomowych sytuacjach: w szkole, na ulicy, w sklepie, u lekarza, na poczcie. Kształcenie następujących umiejętności: zawierania znajomości, słuchania, pytania, odmawiania, inicjowania rozmowy, dyskutowania, reagowania na krytykę i jej wypowiadania, radzenia sobie z uczuciami i ich wyrażaniem, mówienia komplementów.

ZESPÓŁ ASPERGERA   A. Budzińska, M. Wójcik (2010). Zespół Aspergera. Księga pytań i odpowiedzi. Gdańsk Wyd. Harmonia   U. Frith (red.) (2005). Autyzm i zespół Aspergera. Warszawa PZWL. T. Grandin (2004). Geniusz może być nienormalnością : nauczanie osób z Zespołem Aspergera. Światło i Cienie nr 4, s. 51-55. G. Jagielska (2010). Dziecko z autyzmem i Zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Warszawa Ośrodek Rozwoju Edukacji. J. Komender, G. Jagielska, A. Bryńska (2009). Autyzm i zespół Aspergera. Warszawa PZWL. J. Kossewska (red.) (2009). Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi. Kraków Wyd. Impuls. R. Landowski (2007). Poznawanie dziecka z zespołem Aspergera podczas zabaw muzyczno-ruchowych. Rewalidacja, nr 2, s. 87-91. A. Maciarz, M. Biadasiewicz (2005). Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera: studium przypadku. Kraków Wyd. Impuls. K. Milewska (2007). Na imię mam Aspie. Charaktery nr 11.

J. Święcicka (2010). Uczeń z Zespołem Aspergera J. Święcicka (2010). Uczeń z Zespołem Aspergera. Praktyczne wskazówki dla nauczyciela. Kraków Wyd. Impuls. L. Holliday Willey (red.) (2006). Zespół Aspergera w okresie dojrzewania : wzloty, upadki i cała reszta. Warszawa "Fraszka Edukacyjna" Fundacja Synapsis. M. Wójcik (2005). Dziecko z Zespołem Aspergera. Remedium, nr 3, dod. s. VIII. FUNDACJA SYNAPSIS: http://www.synapsis.waw.pl/