KUJAWSKO – POMORSKI ZARZĄD MELIORACJI I URZĄDZEŃ WODNYCH WE WŁOCŁAWKU Wpływ zadań realizowanych z zakresu gospodarki wodnej na stan bezpieczeństwa przeciwpowodziowego oraz poprawę stosunków wodnych w województwie kujawsko - pomorskim Włocławek, czerwiec 2013 r.

Podstawowe definicje Powódź - czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, powstałe na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodujące zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.

Podstawowe definicje Wezbranie – znaczny wzrost stanów wody w ciekach i jeziorach, wywołany zwiększonym zasilaniem (opady, topnienie śniegu) lub zahamowaniem odpływu (zatory lodowe lub śryżowe, wiatr wiejący przeciwnie do kierunku przepływu wody). Podtopienia – zalania terenów z innych przyczyn niż powódź. Przyczynami podtopień mogą być np.: wypełnienie retencji gruntowej zlewni, duże opady deszczu oraz przesiąki wody przez wały przeciwpowodziowe. Qww – wielka woda Qśr – woda średnioroczna L1 – tereny bezpośrednio przyległe do koryta rzeki L2 - zaniżenia w odległości do kilkuset metrów od koryta rzeki,

Rodzaje powodzi W województwie kujawsko – pomorskim, ze względu na proces powstawania, występują trzy rodzaje powodzi: opadowe przyczyną są silne opady naturalne czyli o dużym natężeniu lub rozlewne na dużym obszarze roztopowe przyczyną jest gwałtowne topnienie śniegu zimowe przyczyną jest nasilenie niektórych zjawisk lodowych

Przyczyny powodzi ilość opadów w czasie i na jednostkę powierzchni wzrost emisji gazów tzw. cieplarnianych powodujący wzrost ilości opadów zmiany sposobu użytkowania ziemi polegające na zastępowaniu lasów gruntami ornymi, łąkami czy pastwiskami zagospodarowanie dolin rzecznych poprzez budowę np. osiedli mieszkaniowych postępująca urbanizacja – utwardzanie powierzchni zmiana sposobu użytkowania gruntów ▪ niedrożne cieki ▪ niesprawne stacje pomp ▪ uszkodzone/nieszczelne wały ▪ niesprawne urządzenia hydrotechniczne

Przyczyny powodzi Obieg wody na terenie zurbanizowanym oraz rolniczym Źródło: Geiger W., Dreiseitl H.: Nowe sposoby odprowadzania wód deszczowych. Poradnik, 1999

Przyczyny powodzi Postępująca urbanizacja powoduje: wzrost wielkości spływu powierzchniowego przy jednoczesnym zmniejszeniu infiltracji gruntowej przez co zwiększa się: częstotliwość występowania i intensywność ekstremalnych zjawisk hydrologicznych w stopniu zależnym od: sposobu pokrycia terenu procentowego udziału oraz lokalizacji powierzchni uszczelnionych na terenie zlewni

Zagrożenie powodziowe Na terenie województwa kujawsko – pomorskiego tereny zagrożone powodzią wynoszą ogółem 40,9 tys. ha. Obszar ten chroniony jest przez 208 km wałów przeciwpowodziowych, w tym 179 km administrowanych przez samorząd województwa oraz przez 29 stacji pomp o łącznej wydajności 67,08 m3/s. Wały i stacje zlokalizowane są w dolinach rzek: Wisły, Wdy, Osy i Drwęcy. Obszar chroniony obejmuje tereny wysoko zurbanizowane, zamieszkałe przez około 40 tys. osób, oraz tereny wiejskie charakteryzujące się duża kulturą użytków rolnych.

Ochrona przed powodzią Ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Użytkownicy wód współpracują z organami administracji rządowej i samorządowej w ochronie przed powodzią, w zakresie określonym w przepisach ustawy oraz w odrębnych przepisach. Ochronę przed powodzią prowadzi się z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym. [art. 88a ustawy Prawo wodne]

Ochrona przed powodzią Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej przygotowuje wstępną ocenę ryzyka powodziowego dla obszarów dorzeczy, której projekt przekazuje do zaopiniowania właściwym wojewodom oraz marszałkom województw. Powyższe organy przedstawiają opinię w terminie 45 dni od dnia otrzymania projektu. Prezes KZGW zawiadamia organy opiniujące o sposobie rozpatrzenia opinii, w terminie 45 dni od dnia ich otrzymania Prezes KZGW przekazuje wstępną ocenę ryzyka powodziowego dyrektorowi Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Wstępna ocena ryzyka powodziowego podlega przeglądowi co 6 lat oraz w razie potrzeby aktualizacji.

Ochrona przed powodzią Dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego Prezes KZGW sporządza mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego. Prezes KZGW przekazuje mapy m.in. dyrektorom regionalnych zarządów gospodarki wodnej, którzy następnie przekazują mapy jednostkom samorządu terytorialnego. Od dnia przekazania map j.s.t., wszystkie decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzje o warunkach zabudowy na obszarach wykazanych na mapach zagrożenia powodziowego, muszą uwzględniać poziom zagrożenia powodziowego wynikający z wyznaczenia tych obszarów. Mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego podlegają przeglądowi co 6 lat oraz w razie potrzeby aktualizacji

Ochrona przed powodzią Na podstawie map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego plany zarządzania ryzykiem powodziowym przygotowuje: ▪ dla obszarów dorzeczy - Prezes KZGW w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki wodnej, ▪ dla regionów wodnych - dyrektorzy RZGW. Prezes KZGW podaje do publicznej wiadomości, w celu zgłoszenia uwag, projekty planów zarządzania ryzykiem powodziowym, co najmniej na rok przed rozpoczęciem okresu, którego dotyczą te plany. Termin składania uwag - 6 miesięcy. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym podlegają przeglądowi co 6 lat oraz w razie potrzeby aktualizacji.

Ochrona przed powodzią OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA BIERNA wałów powodziowych polderów otwartych zbiorników przepływowych i suchych zbiorników bez zamknięć kanałów ulgi i bram przeciwpowodziowych zalesień utrzymywanie właściwego stanu koryta rzeki i międzyrzecza, regulacja rzek i potoków górskich. Stanowią ją obiekty, które zabezpieczają zagrożone tereny lub zmniejszają wielkość fali powodziowej oraz takie działania, jak budowa:

Ochrona przed powodzią OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA CZYNNA budowanie szeregu zbiorników retencyjnych na drodze przepływu wielkich wód wezbraniowych zwiększanie retencji terenowej lodołamanie sterowanie zamknięciami budowli piętrzących i pozwalających regulować przepływ wody ewakuację ludności z zagrożonych terenów i działania ratownicze Polega na sterowaniu obiektami hydrotechnicznymi w celu ograniczenia skutków powodzi. Prowadzona jest poprzez:

Unikanie wzrostu ryzyka Unikanie wzrostu ryzyka powodziowego w przyszłości Utrzymanie istniejącej naturalnej zdolności retencyjnej zlewni Unikanie wzrostu zagospodarowania na obszarach zagrożonych Ochrona retencji na obszarach: leśnych rolnych zurbanizowanych zakaz/ograniczanie budowy na obszarach: o szczególnym zagrożeniu powodziowym i obwałowanych oraz na obszarach o niskim zagrożeniu powodziowym wykup gruntów (na obszarach o szczególnym zagrożeniu powodziowym)

Unikanie wzrostu ryzyka Przykład: Utrzymanie retencji na obszarach zurbanizowanych Nie uszczelnianie terenu w miastach – „zielony ażurowy parking” i „zielone dachy” Zielony Dach na Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego,   Gromadzenie wody deszczowej zbiorniki podziemne, nadziemne, skrzynki rozsącząjące www.marley.pl

Ograniczanie istniejącego ryzyka powodziowego Ograniczanie istniejącego zagrożenia powodziowego Ograniczanie istniejącego zagospodarowania Ograniczanie wrażliwości obiektów i społeczności zwiększanie retencji naturalnej i sztucznej budowa i modernizacja obiektów technicznej ochrony przeciwpowodziowej wykup budynków, przenoszenie mieszkańców w bezpieczne miejsca zabezpieczanie budynków odp. konstrukcje i materiały budowlane opracowywanie lokalnych planów zarządzania ryzykiem powodziowym

Ograniczanie istniejącego ryzyka Przykład: Zmiana funkcji budynku na poziomie zagrożonym powodzią York, Anglia (na poziomie parteru w strefie zagrożenia powodzią – garaże i magazyny) Przykład: Uszczelnienie budynku i trwałe zabezpieczenie terenu wokół budynku - Ograniczanie wrażliwości obiektów w gminie Ciężkowice Fot. R. Konieczny Fot. R. Konieczny

Ograniczanie skutków po powodzi oraz wnioski Ograniczanie skutków powodzi Ograniczanie skutków po powodzi oraz wnioski Poprawa skuteczności odbudowy po powodzi Poprawa skuteczności analiz popowodziowych usprawnienie systemu przywracania funkcji kluczowym elementom infrastruktury poprawa wsparcia rzeczowego i finansowego poprawa pomocy zdrowotnej i sanitarnej dla poszkodowanych gromadzenie informacji o skutkach powodzi analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje rozwój badań naukowych propagowanie doświadczeń i dobrych praktyk powodziowych

Kompetencje dotyczące gospodarki wodnej Zgodnie z art. 11. ustawy Prawo wodne prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa wykonują: Minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, Dyrektor parku narodowego, Marszałek województwa

Władający wodami w województwie kujawsko-pomorskim Na terenie województwa kujawsko – pomorskiego śródlądowe wody powierzchniowe istotne dla kształtowania zasobów wodnych i ochrony przeciwpowodziowej, zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dn. 17.12.2002r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną znajdują się w kompetencji: Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie (64 km): zbiornik włocławski o całkowitej długości 54,8 km (z tego w woj. kujawsko-pomorskim 21,7 km) w km rzeki Wisły 674+800 – 620+000 o powierzchni 70,4 km2 i objętości wody 408 mln m3, Odcinek rzeki Wisły Stopień wodny Włocławek – Korabniki gm. Włocławek, km rzeki Wisły 674+800 – 684+000.

Władający wodami w województwie kujawsko-pomorskim Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku (174 km): rzeka Wisła na odcinku od m. Korabniki gmina Włocławek do granic gm. Nowe (km 684+000 – 858+400), rzeka Drwęca, rzeka Brda wraz ze zbiornikiem Koronowskim o powierzchni 15,6 km2 i pojemności 80,6 mln m3 oraz zbiorniki wodne w Tryszczynie i Smukale, rzeka Wda wraz ze zbiornikiem Żur o pojemności 16,0 mln m3 oraz zbiornik Gródek o pojemności 5,5 mln m3. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu: rzeka Noteć wraz ze zbiornikiem Pakoskim powstałym w wyniku prac hydrotechnicznych na jeziorach Janikowskim, Tuląg i Bronisław, oraz zbiornik wodny jezioro Gopło o powierzchni 2094 ha.

Władający wodami w województwie kujawsko-pomorskim Do wód publicznych istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, służących polepszeniu zdolności produkcyjnej gleby i ułatwieniu jej uprawy, oraz w stosunku do pozostałych wód nie wymienionych w pkt 1-3 art. 11 ustawy Prawo wodne, prawa właścicielskie wykonuje Marszałek Województwa. Zakres rzeczowy wód będących w kompetencji Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego jest następujący: cieki naturalne ogółem – 3 257km w tym: uregulowane – 2 036 km, nieuregulowane – 1 221 km kanały ogółem – 25,5 km zbiorniki retencyjne – 11 szt. o łącznej powierzchni 2 086 ha pojemność użytkowa całkowita 13 690 tys. m3 gwarantowany roczny zasób wody do nawodnień – 11 590 tys. m3. jeziora – 376 szt. o łącznej powierzchni 19 273 ha.

Realizowane zadania z zakresu inwestycji KPZMIUW we Włocławku realizował w 2012 roku 18 zadań inwestycyjnych w zakresie odbudowy i modernizacji urządzeń wodnych. Wartość inwestycji 40,5 mln. zł. Osiągnięte efekty rzeczowe: j.m. Ogółem PROW ODRA USP WFOŚIGW BP regulacja rzek i kanałów km 13,8 11,2 2,6   przebudowa wałów przeciwpowodziowych 17,6 13,4 2,8 1,4 stacja pomp szt. 1 budowle komunikacyjne (przepusty) 11 budowla hydrotechniczna melioracje gruntów rolnych ha 40,6 budowa zastawki 2 budowa przepustu odbudowa rowu melioracji szczegółowych m 2 668 zamiana rowu na rurociąg 417

Ochrona przeciwpowodziowa zadania inwestycyjne 2012 r. Zakończone: Przebudowa wału przeciwpowodziowego Grabowo – Świecie, odcinek wału wstecznego rzeki Wdy km 22+500 - 23+857, gm. Świecie. ▪ modernizacja wału na długości 1,357 km Przebudowa wału przeciwpowodziowego Sartowice – Nowe, odcinek od km 10+600 do km 16+000, gm. Dragacz. ▪ modernizacja wału na długości 5,4 km Przebudowa wału przeciwpowodziowego Miejskiej Niziny Chełmińskiej w km 21+250 – 43+890, gm. Chełmno, Grudziądz. ▪ modernizacja wału na długości 8,055 km

Ochrona przeciwpowodziowa zadania inwestycyjne 2012 r. Zakończone: Regulacja rzeki Orli od km 62+291 do km 64+355 i Rowu Kawelskiego od km 0+000 do km 9+215 wraz z budowlami gm. Sępólno Krajeńskie. ▪ regulacja rzeki na długości 2,572 km ▪ budowle komunikacyjne 11 szt. ▪ budowla hydrotechniczna 1 szt. Kształtowanie przekroju podłużnego i poprzecznego rzeki Kcynki od km 10+057 do km 21+302, gm. Kcynia ▪ regulacja rzeki na długości 11,245 km

Ochrona przeciwpowodziowa zadania inwestycyjne 2012 r. W trakcie realizacji: Przebudowa wału przeciwpowodziowego Dolnej Niziny Toruńskiej w km 0+000 - 25+000 Etap I, gm. Zławieś Wielka  ▪ modernizacja wału na długości 2,6 km Przebudowa Kanału Parchańskiego od km 14+540 do km 19+747, gm. Dąbrowa Biskupia, Gniewkowo, Inowrocław ▪ przebudowa kanału na długości 5,16 km Regulacja rzeki Niwki w km 9+248 - 20+890 gm. Topólka, Lubraniec, Izbica Kujawska ▪ regulacja rzeki 11,36 km, ▪ budowle hydrotechniczne 7 szt. ▪ budowle komunikacyjne 22 szt.

Usuwanie skutków powodzi Usuwanie skutków powodzi na stacji pomp Mokre, gm. Dąbrowa Usuwanie skutków powodzi na wałach: Wielki Wełcz w km 1+200 - 3+100 gm. Grudziądz ▪ wał przeciwpowodziowy 0,3 km Parski - Zakurzewo w km 0+000 - 2+700 gm. Grudziądz ▪ wał przeciwpowodziowy 1,25 km Niziny Toruńskiej w km 18+200 - 23+831 gm. Zławieś Wielka ▪ wał przeciwpowodziowy 1,25 km

Poprawa stosunków wodnych zadania inwestycyjne 2012 r. Zakończone: Melioracje szczegółowe na terenie działania: GSW Łysomice, powiat toruński ▪ odbudowa rowu 2668 m ▪ budowa przepustu 1 szt. ▪ budowa zastawki 2 szt. GSW Łasin, powiat grudziądzki ▪ melioracje gruntów rolnych 8,08 ha ▪ zamiana rowu na rurociąg 417 m GSW Papowo Biskupie, powiat chełmiński ▪ melioracje gruntów rolnych 32,52 ha

Poprawa stosunków wodnych zadania inwestycyjne 2012 r. W trakcie realizacji: Brzyszewo Lutobórz II el. IV - melioracje użytków rolnych, gm. Chodecz ▪ melioracje gruntów rolnych 57,26 ha Melioracje szczegółowe na terenie działania: GSW Dębowa Łąka, powiat wąbrzeski ▪ melioracje gruntów rolnych 30,16 ha GSW Płużnica, powiat wąbrzeski, chełmiński ▪ melioracje gruntów rolnych 80,49 ha GSW Dobrzynianka, powiat lipnowski ▪ melioracje gruntów rolnych 45,10 ha GSW Łubianka, powiat toruński ▪ melioracje gruntów rolnych 13,87 ha ▪ zamiana rowu na rurociąg 100 m ▪ budowa rowu 44 m

Utrzymanie i konserwacja zadania 2012 r. Wykonane prace w zakresie utrzymania, eksploatacji, konserwacji oraz usuwania skutków powodzi o wartości 18,6 mln. zł. zapewnienie drożności 2 058,83 km rzek i kanałów (na długości 164,4 km prace prowadzono dwukrotnie) mechaniczne wykoszenie roślin z dna rzeki i kanałów na długości 157,83 km, w tym 41,14 km dwukrotnie utrzymanie 143,6 km wałów przeciwpowodziowych, ponadto 35,1 km znajdowało się w utrzymaniu dzierżawców

Utrzymanie i konserwacja zadania 2012 r. utrzymanie w sprawności technicznej 1,14 km rurociągów o śr. ≥ 0,6 m remonty na 7 szt. stacji pomp likwidacja 167 tam bobrowych, w tym 15 tam dwukrotnie natomiast 3 tamy trzykrotnie zabudowa 54 nor zwierzęcych utrzymanie 2 szt. magazynów przeciwpowodziowych obsługa i utrzymanie 28 przeciwpowodziowych stacji pomp

Podsumowanie Dla osiągnięcia długofalowych celów w zakresie gospodarowania zasobami wód, zwłaszcza osiągnięcia odpowiedniej ochrony przeciwpowodziowej, tak pod względem jakościowym jak i ilościowym, Kujawsko – Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku podejmuje następujące działania: odbudowę i modernizację istniejących wałów przeciwpowodziowych, co umożliwia bezpieczne przeprowadzenie wielkich wód w międzywalu, kształtowanie przekroju podłużnego i poprzecznego koryt rzecznych i kanałów, co pozwala na pomieszczenie w korycie cieku przepływających wielkich wód,

Podsumowanie modernizację istniejących oraz budowę nowych obiektów hydrotechnicznych, umożliwiających regulację przepływu ilości wody mieszczącej się w przekroju koryta cieku, realizację małej retencji wodnej pozwalającej na gromadzenie zapasów wody w czasie nadmiernego jej występowania i zasilania cieków zgromadzoną wodą w przypadku pojawiania się susz atmosferycznych, budowę i modernizację stacji pomp, drenowanie użytków rolnych zwiększające czynną retencję glebową i obniżające spływ powierzchniowy wody,

Podsumowanie prace utrzymaniowe pozwalające na dokonywanie oceny stanu technicznego cieków i urządzeń melioracji wodnych podstawowych oraz przeprowadzanie w pełnym zakresie, w miarę możliwości finansowych, corocznych zabiegów konserwacyjno – eksploatacyjnych urządzeń melioracji wodnych podstawowych, w szczególności poprzez: odmulenie dna, hakowanie i koszenie skarp cieków wodnych, celem usprawnienia ruchu wody, usuwanie zatorów i tam bobrowych na ciekach, co ogranicza możliwości piętrzenia się wody, naprawę ewentualnych uszkodzeń i usuwanie lodu w okresie zimowym z budowli hydrotechnicznych pozwalających na regulowanie bezpośredniego przepływu, kontrolę sprawności stacji pomp gwarantującą sprawne odprowadzanie wody z terenów chronionych do międzywala, koszenie skarp i likwidacja nor zwierzęcych na wałach przeciwpowodziowych, pozwalające na zabezpieczenie szczelności i stateczności korpusu wałów.

Podsumowanie Wymieniony zakres robót jest niezbędny dla zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej z uwagi na stały wzrost urbanizacji terenów, które w przeszłości stanowiły obszary naturalnie zalewowe i zdolne do naturalnej retencji gruntowej wody.

Dziękuję za uwagę KUJAWSKO – POMORSKI ZARZĄD MELIORACJI I URZĄDZEŃ WODNYCH WE WŁOCŁAWKU Dziękuję za uwagę