Najważniejsze mity dotyczące państwa socjalnego Marek Radzikowski Wiosenna Szkoła Leszka Balcerowicza 2014 10 maja 2014 r.

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności.

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 3

Współzależność liniowa poziomów wydatków socjalnych i wydatków sfp Wstęp Współzależność liniowa poziomów wydatków socjalnych i wydatków sfp Uwaga: Dane za 2007 r. lub najbliższy dostępny.   Źródło: Radzikowski (2014, rys. 1). 4

Współzależność liniowa zmian wydatków socjalnych i wydatków sfp Wstęp Współzależność liniowa zmian wydatków socjalnych i wydatków sfp Uwaga: W zależności od dostępności danych zmiany liczono od ok. roku 1950 lub innego (w nawiasach) do 2007 r.  Źródła: patrz slajd 1. 5

Poziom rozwoju a wydatki socjalne Wstęp Poziom rozwoju a wydatki socjalne Afganistan Albania Australia Austria Belgia Bhutan Białoruś Boliwia Bułgaria C. Verde Chiny Cypr Czechy Dania Egipt El Salwador Estonia Finlandia Francja Grecja Gruzja Hiszpania Holandia Hong Kong Indie Iran Irlandia Islandia Izrael Jamajka Japonia Jemen Kanada Kazachstan Lesoto Litwa Luksemburg Łotwa Malediwy Malta Mauritius Mołdowa Mongolia Niemcy Norwegia Nowa Zelandia Polska Portugalia Rosja RPA Rumunia Serbia Seszele Singapur Słowacja Słowenia St. Vin. i Gren. Szwajcaria Szwecja Tunezja Ukraina USA Węgry Wietnam Wlk. Brytania Włochy Korea Tajwan 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 PKB per capita (PPP, w tys. dolarów międzynarodowych) Wydatki socjalne w proc. PKB Uwaga: dane za 2007 r. lub najbliższy dostępny.   Źródła: patrz slajd 1.

Poziom rozwoju a wydatki socjalne Wstęp Poziom rozwoju a wydatki socjalne Afganistan Albania Australia Austria Belgia Bhutan Białoruś Boliwia Bułgaria C. Verde Chiny Cypr Czechy Dania Egipt El Salwador Estonia Finlandia Francja Grecja Gruzja Hiszpania Holandia Hong Kong Indie Iran Irlandia Islandia Izrael Jamajka Japonia Jemen Kanada Kazachstan Lesoto Litwa Luksemburg Łotwa Malediwy Malta Mauritius Mołdowa Mongolia Niemcy Norwegia Nowa Zelandia Polska Portugalia Rosja RPA Rumunia Serbia Seszele Singapur Słowacja Słowenia St. Vin. i Gren. Szwajcaria Szwecja Tunezja Ukraina USA Węgry Wietnam Wlk. Brytania Włochy Korea Tajwan 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 PKB per capita (PPP, w tys. dolarów międzynarodowych) Wydatki socjalne w proc. PKB Uwaga: dane za 2007 r. lub najbliższy dostępny.   Źródła: patrz slajd 1.

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 8

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 9

Państwo socjalne a rozwój Krzywa Rahna Źródło: Mitchell (2005, s. 4). 10

Państwo socjalne a rozwój Badania empiryczne nt. wpływu wydatków sfp na wzrost gospodarczy Autor(zy) Badany okres Badane kraje Metoda badawcza Wyniki Scully (1989) 1960-80 115 krajów kapitalistycznych OLS, dane przekrojowe Istotny i ujemny wpływ Levine i Renelt (1992) 1974-89 86 krajów Nieistotny wpływ Engen i Skinner (1992) 1970-85 107 krajów OLS i 2SIV, dane przekrojowe Agell et al. (1997) 1970-90 23 kraje OECD OLS, dane przekrojowe (efekty stałe) Fölster i Henrekson (2001) 1970-95 29 krajów rozwiniętych 2SLS i IV, dane panelowe (efekty stałe) Ujemny i istotny wpływ Dar i AmirKhalkhali (2002) 1971-99 19 krajów OECD OLS, dane panelowe (efekty losowe) Ujemny i istotny wpływ w latach 1970-tych i 80-tych (nieistotny w 90-tych) oraz dla 16 (z 19) poszczególnych krajów Źródło: opracowanie własne.

Państwo socjalne a rozwój Badania empiryczne nt. wpływu wydatków sfp na wzrost gospodarczy Autor(zy) Badany okres Badane kraje Metoda badawcza Wyniki Fu, Taylor, Yücel (2003) 1983-2002 Stany Zjednoczone VAR i ocena reakcji na strukturalne wstrząsy, szereg czasowy Ujemny i istotny wpływ wydatków federalnych w proc. PKB Agell et al. (2006) 1970-95 23 kraje OECD OLS, dane panelowe (efekty stałe) Ujemny i nieistotny wpływ Romero-Avila i Strauch (2008) 1960-2001 15 krajów UE GMM i IV, dane panelowe (efekty stałe) Ujemny i istotny wpływ Colombier (2009) 1970-2001 21 krajów OECD Estymator M (Yohai et al. 1991), dane panelowe (efekty stałe) Dodatni i istotny wpływ Afonso i Furceri (2010) 1970-2004 28 krajów OECD i UE OLS i IV, dane panelowe (efekty stałe) Bergh i Karlsson (2010) 1970-2005 27 krajów OECD BACE (Doppelhofer et al. 2004), dane panelowe (efekty stałe) Źródło: opracowanie własne. Źródło: opracowanie własne.

Państwo socjalne a rozwój Ocena instytucji i polityki gospodarczej Uwagi: Wykorzystano średnie arytmetyczne danych za 2007 r. Ocena jest wyrażona jako indeks, który przyjmuje wartości od 0 (najsłabsza) do 10 (najwyższa). Obszar nazwany umownie „fiskalizmem” (w oryginale: Size of Government) obejmuje wartości: wysokość wydatków sfp na konsumpcję w proc. wydatków na konsumpcję, transfery i subsydia sfp w proc. PKB, udział przedsiębiorstw państwowych w PKB i inwestycji sfp w proc. inwestycji oraz najwyższe stawki krańcowe podatków i składek.   Źródła: oprac. wł. na podst. Balcerowicz (2006) i danych z Gwartney, Hall i Lawson (2011). 13

Państwo socjalne a rozwój Konwergencja realna tygrysów azjatyckich Źródło: oprac. wł. na podst. bazy danych Maddisona (2010). 14

Państwo socjalne a rozwój Oszczędności i inwestycje w krajach rozwiniętych (średnia w latach 1980-2010) W 31-letnim okresie. Źródło: oprac. wł. na podst. bazy danych IMF WEO. 15

Państwo socjalne a rozwój Podaż pracy w krajach rozwiniętych (średnia w latach 1980-2010) Źródło: oprac. wł. na podst. bazy danych The Conference Board. 16

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 17

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 18

Zawodność rynku? Dwa problemy: asymetria informacji, sprawność.

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 20

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 21

Państwo socjalne jest dla ubogich? Wydatki sfp w krajach rozwiniętych jako proc. PKB Rola państwa w czasie zmieniała się: Jeszcze sto lat temu niektóre autostrady i wszystkie linie kolejowe w USA były własnością prywatną, dziś zaś wszystkie główne drogi są własnością publiczną a większość przewozów kolejowych wykonują przedsiębiorstwa państwowe. Źródła: oprac. wł. na podst. Flora (1983), IMF GFS, Eurostat, OECD Economic Outlook. 22

Państwo socjalne jest dla ubogich? Wydatki sfp w krajach rozwiniętych jako proc. PKB Źródła: oprac. wł. na podst. Flora (1983), IMF GFS, Eurostat, OECD Economic Outlook. 23

Państwo socjalne jest dla ubogich? Wydatki sfp w krajach rozwiniętych jako proc. PKB Źródła: oprac. wł. na podst. Flora (1983), IMF GFS, Eurostat, OECD Economic Outlook. 24

Państwo socjalne jest dla ubogich? Wydatki sfp w krajach rozwiniętych jako proc. PKB Źródła: oprac. wł. na podst. Flora (1983), IMF GFS, Eurostat, OECD Economic Outlook. 25

Państwo socjalne jest dla ubogich? Wydatki socjalne Wlk. Brytanii przed I wojną światową (proc. PKB) Źródła: oprac. wł. na podst. Flora et al. (1983, s. 345-450). 26

Państwo socjalne jest dla ubogich? Wydatki socjalne Niemiec przed I wojną światową (proc. PKB) Zmiana dynamiki wydatków socjalnych z zerowej na istotnie dodatnią wskazuje, że to właśnie w tym okresie zaczęła się ekspansja państwa socjalnego. Źródła: patrz slajd 26. 27

Państwo socjalne jest dla ubogich? Kwintyle dochodowe ludności Dystrybucja wydatków socjalnych w Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych Kwintyle dochodowe ludności 1. 2. 3. 4. 5. Austria 21 20 18 Belgia 28 22 17 15 Dania 31 23 14 16 Finlandia 24 19 Francja 25 Niemcy Grecja Irlandia Włochy Luksemburg Holandia 26 Portugalia Hiszpania Szwecja Wlk. Brytania UE-15 USA Źródło: Collado i Iturbe-Ormaetxe (2008, s. 18-19). 28

Państwo socjalne jest dla ubogich? Kwintyle dochodowe ludności Dystrybucja wydatków socjalnych w Ameryce Łacińskiej Kwintyle dochodowe ludności 1. 2. 3. 4. 5. Argentyna 19 18 20 22 21 Boliwia 13 16 17 23 30 Brazylia 11 12 40 Chile* 33 26 15 7 Kolumbia 14 38 Kostaryka 25 Ekwador - Gwatemala 29 Meksyk Nikaragua* 27 Peru* Urugwaj 37 Uwaga: * Wydatki na edukację i ochronę zdrowia.   Źródło: ECLAC (2006, s. 143-146). 29

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 30

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 31

Państwo socjalne = sprawiedliwość? Jak rozumieć sprawiedliwość (Chaim Perelman 1959, s. 22): każdemu to samo, każdemu według jego zasług, każdemu według jego dzieł, każdemu według potrzeb, każdemu według pozycji, każdemu według tego, co przyznaje prawo.

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 33

Plan prezentacji Wstęp Mit 1: Państwo socjalne jest korzystne dla rozwoju gospodarczego. Mit 2: Państwo socjalne jest konieczne z powodu zawodności rynku. Mit 3: Państwo socjalne jest ukierunkowane na ludzi ubogich i ogranicza ubóstwo. Mit 4: Państwo socjalne jest przejawem sprawiedliwości i solidarności społecznej. Mit 5: Państwo socjalne sprzyja rodzinie i dzietności. 34

Państwo socjalne a rodzina Badania empiryczne nt. wpływu niektórych wydatków socjalnych na rozrodczość Autor(zy) Badany okres Badane kraje Metoda badawcza Wyniki Cigno i Rosati (1996) 1950-90 Wlk. Brytania, Stany Zjednoczone, Niemcy i Włochy OLS, szeregi czasowe Ujemny i istotny wpływ wysokości emerytur na rozrodczość we wszystkich krajach, dodatni i istotny wpływ wysokości świadczeń rodzinnych na rozrodczość w Wlk. Brytanii (w pozostałych krajach tego nie testowano) Cigno et al. (2003) 1960-95 Niemcy OLS, szereg czasowy Ujemny i istotny wpływ wysokości emerytur na rozrodczość, dodatni i istotny wpływ wysokości świadczeń rodzinnych na rozrodczość, te dwa przeciwne efekty są podobnej wielkości Zhang i Zhang (2004) 1960-2000 kraje rozwinięte OLS, dane przekrojowe Znaczący ujemny i istotny wpływ wydatków na zabezpieczenie społeczne na rozrodczość Ehrlich i Kim (2005) 1960-92 57 krajów OLS i 2SLS, dane panelowe Ujemny i istotny wpływ wydatków publicznych na emerytury na rozrodczość, ten wpływ jest większy w krajach OECD niż w pozostałych Boldrin et al. (2005) 1997, 1960-97 104 kraje (przekrojowe), 8 krajów (panelowe) OLS, dane przekrojowe i panelowe Gábos, Gál i Kézdi (2006) 1950-2005 Węgry log difference, szereg czasowy Ujemny i istotny wpływ wydatków publicznych na emerytury na rozrodczość, dodatni i istotny wpływ świadczeń rodzinnych na rozrodczość Galasso, Gatti i Profeta (2008) około 1995 100 krajów Ujemny i istotny wpływ wydatków publicznych na emerytury na rozrodczość, wpływ ten jest silniejszy w krajach z mniej rozwiniętymi rynkami kapitałowymi Źródło: opracowanie własne.

Dziękuję za uwagę Marek Radzikowski