Ekologiczny chów trzody chlewnej i produkcja mięsa Dr hab. Martyna Batorska Wydział Nauk o Zwierzętach SGGW w Warszawie Seminarium: Dobre Żniwa 11 – współpraca w rolnictwie ekologicznym 14-15 marca 2014, Słubice

Produkcja ekologiczna „System zarządzania gospodarstwem i produkcją żywności łączący najkorzystniejsze dla środowiska praktyki, wysoki stopień różnorodności biologicznej, ochronę zasobów naturalnych, stosowanie wysokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt i metodę produkcji odpowiadającej wymaganiom niektórych konsumentów preferujących wyroby wytwarzane przy użyciu substancji naturalnych i naturalnych procesów” [Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 27.06.2007r.]

Produkcja ekologiczna w UE [PAP, 20.11.2013r.] W 2012r. pod produkcję ekologiczną przeznaczono 10,6mln ha = 290 tys. gospodarstw; Najwięcej eko upraw: Hiszpania 1,6mln ha; Włochy 1,1mln ha; Niemcy 1,0mln ha; Ponad 10% gleb zajmują uprawy ekologiczne: Lichtenstein 29,3% Austria 19,7% Szwecja 15,2% Estonia 14,8% Czechy 10,7%

Produkcja ekologiczna w UE [PAP, 20.11.2013r.] Sprzedaż produktów ekologicznych wynosiła (2011r.): 21,5mld Є Największe rynki: Niemcy 6,6mld Є Francja 3,8mld Є Wielka Brytania 1,9mld Є Konsumpcja produktów ekologicznych: Szwajcaria 177 Є/osobę Dania 162 Є/osobę Luksemburg 134 Є/osobę

Produkcja ekologiczna w Polsce [MRiRW, dane 31.12.2012] 3,7 tysięcy 112,9 tys. ha 3,5 tys. 135,3 tys. ha 2,9 tys. 55,8 tys. ha 59 przetwórni 42 przetwórnie 36 przetwórni Polska: 661,7 tys. ha i 25,9 tys. gospodarstw Powierzchnia gospodarstwa ekologicznego średnio > 26ha

Pogłowie świń w Polsce, w mln sztuk

Struktura spożycie mięsa w Polsce w 2013r. [wg szacunków IERiGŻ-PIB] Spożycie ogółem mięsa i podrobów 69,0 kg na mieszkańca Polski w tym mięso bez podrobów: Wieprzowe 36,0kg = 52,2 % Drobiowe 27,0kg = 39,1% Wołowe 1,6kg = 2,3 %

Spożycie mięsa wieprzowego w kg na 1 mieszkańca [Kossakowska, 2013]

Spożycie mięsa w Polsce, w latach 2000 – 2014, w kg na 1 mieszkańca [dane GUS i IERiGŻ-PIB]

Produkcja trzody chlewnej uznana za ekologiczną - warunki: Powierzchnia paszowa musi przejść okres przestawienia (2 lata); Przestawienie pastwisk, zagród, wybiegów można skrócić do 1 roku lub do 6 miesięcy jeśli w przeszłości nie stosowano niedozwolonych środków produkcji; Produkty zwierzęce sprzedawana jako ekologiczne: świnie chowane zgodnie z zasadami ekologicznymi przez co najmniej 6 miesięcy;

Zwierzęta do gospodarstw ekologicznych Tworzenie nowego stada: zwierzęta młode z gospodarstw nie-ekologicznych i ich chów zgodnie z zasadami ekologii – prosięta o masie ciała poniżej 35kg; Do stada ekologicznego można wprowadzić zwierzęta nie-ekologiczne: max. 10% stawki dorosłych osobników w stadzie ekologicznym; do 40% stawki dorosłych osobników w stadzie ekologicznych, gdy: zwiększa się skalę chowu, zmiana rasy, nowa specjalizacja gospodarstwa, utrzymanie ras zagrożonych wyginięciem;

Założenia technologiczne dla produkcji ekologicznej trzody chlewnej Wyszczególnienie Chów alkierzowy System otwarty Dzienne przyrosty tuczników, g 500 – 770 450 – 700 Wiek tuczników, dni 130 – 200 142 – 220 Termin odsadzenia, dni 42 Okres odchowu warchlaków, dni 45 – 63 Okres tuczu, dni 90 – 110 90 – 120 Długość cyklu reprodukcyjnego lochy, dni 159 – 169 Częstotliwość oproszeń 2,1 – 2,2 Liczba prosiąt w miocie 9,2 – 10,1 7,6 – 10,1 Upadki: prosięta (%) 5 - 7 7 - 25 warchlaki (%) 2 - 3 tuczniki (%) 1 – 1,5

Założenia technologiczne dla produkcji ekologicznej trzody chlewnej Wyszczególnienie Chów alkierzowy System otwarty Inseminacja (% loch) 0 – 100 0 -100 Remont stada loch (%) 10 - 20 10- 20 Skuteczność krycia (%) 70 - 83 70 - 85 Pobranie paszy - locha (kg/rok) 1 237 1 237 – 1 484 - warchlak (kg/odchów) 81 – 132 81 – 158 - tucznik (kg/tucz) 162 - 231 190 - 275

Systemy utrzymania świń w gospodarstwach ekologicznych Alkierzowy: - głęboka ściółka - posadzki samospławialne - kojce z płytką ściółką - kojce częściowo rusztowe Otwarty - w budkach:

Minimalna powierzchnia kojców i wybiegów [Pomykała, 2009] Grupa produkcyjna Minimalna masa ciała Powierzchnia kojca (m2/sztukę) Powierzchnia wybiegu (m2/sztukę) Lochy prośne, lochy z prosiętami do 42 dnia życia 7,5 2,5 Świnie do tuczu do 50kg 0,8 0,6 do 85kg 1,1 do 110 kg 1,3 1,0 Warchlaki Powyżej 42 dnia życia i do 30 kg masy ciała 0,4 Loszki i knurki hodowlane 2,5 dla loszek 1,9 dla loszek 6,0 dla knurków 8,0 dla knurków

Wymagania dotyczące ekologicznej produkcji trzody chlewnej Budynki inwentarskie – wolne od toksycznych materiałów budowlanych (farby, lakiery, środki konserwujące, itp.); Profilaktyka: - dobór odpowiednich ras; - dobrostan; dostęp do świeżego powietrza, wody, paszy i naturalnego światła; dostęp do wybiegów i pastwisk; - zakaz stosowania chemicznie syntetyzowanych leków wet. i antybiotyków; w przypadku zachorowań: ekstrakty roślinne, esencje, preparaty homeopatyczne i mikroelementy; w razie konieczności dopuszcza się stosowanie leków konwencjonalnych pod kontrolą lekarza wet. - zakaz stosowania chemioterapeutyków, stymulatorów wzrostu; - stosowanie leków konwencjonalnych – okres karencji wydłuża się dwukrotnie w stosunku do obowiązującego;

Wymagania dotyczące ekologicznej produkcji trzody chlewnej Wymagane krycie naturalne, inseminacja dopuszczona; Odchów prosiąt i tuczników w grupie, w obrębie miotu; Loszki i lochy prośne należy łączyć w grupy do 10 – 20 sztuk – redukcja walk hierarchicznych; Wysoki dobrostan; Wielkość produkcji zwierzęcej limitowana normatywami z Dyrektywy azotanowej UE (Dyrektywa 91/676/EWG) i wielkością 170kg azotu/1 ha w ciągu roku. Dopuszczalna obsada: 2DJP/ha

Maksymalna dopuszczalna liczba różnych grup technologicznych świń na 1ha UR Grupa technologiczna Maksymalna liczba świń (sztuki/ha UR/rok) Prosięta 74 Warchlaki 2-4 miesiące 28,57 Lochy 6,5 Tuczniki 14

Żywienie świń w gospodarstwie ekologicznym Prosięta pobierają mleko od lochy - laktacja trwa 42 dni; Stosowanie pasz ekologicznych, dopuszczone stosowanie nie-ekologicznych pasz pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, dodatki paszowe, produkty uboczne – maksymalnie 5%; Zakaz stosowania: stymulatorów wzrostu, syntetycznych zamienników pasz naturalnych, pasz z roślin GMO;

Żywienie świń w gospodarstwie ekologicznym Stosowanie pasz pochodzących z produkcji ekologicznej oraz z naturalnych substancji nierolniczych; Wykorzystywane pasze: zboża, okopowe, nasiona roślin strączkowych, makuchy z roślin oleistych, mleko i produkty mleczarskie, mączki rybne, dodatki mineralno – witaminowe, pasze objętościowe (zielonki, siano, kiszonki); Systemy zadawania paszy: dawkowany lub do woli;

Żywienie świń w gospodarstwie ekologicznym

Żywienie świń w gospodarstwie ekologicznym

Żywienie świń w gospodarstwie ekologicznym

Rasy świń hodowane w Polsce puławska Polska biała zwisłoucha złotnicka pstra złotnicka biała Wielka biała polska

Rasy świń hodowane w Polsce pietrain hampshire duroc Linia 990

Rasy rodzime preferowane do gospodarstw ekologicznych Puławska Złotnicka pstra Złotnicka biała

Świnie ras rodzimych Rasy - puławska, złotnicka biała i złotnicka pstra: - stanowią rezerwę genetyczną, - zachowały odmienność genetyczną i fenotypową; Odmienność fenotypowa: - większe otłuszczenie i mniejsza mięsność - mniejsze przyrosty masy ciała i większe zużycie paszy na 1kg przyrostu; - lochy są mniej płodne, ale bardziej mleczne, troskliwe i opiekuńcze; Doskonale przystosowane do lokalnych warunków środowiskowych, także do ekstensywnych warunków utrzymania.

Porównanie ras rodzimych oraz wielkiej białej polskiej i polskiej białej zwisłouchej [IZ PIB, 2013] Rasa Liczba loszek Średnie grubość słoniny (mm) Wysokość „oka” polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Zawartość mięsa w szynce (%) Indeks Puławska 888 13,0 51,7 570 55,3 92 Złotnicka biała 132 16,8 45,1 497 51,4 85 Złotnicka pstra 117 20,6 41,2 448 47,2 61 Wielka biała polska 17 449 9,8 56,0 644 58,9 115 Polska biała zwisłoucha 32 088 10,0 646 58,5 114

Wyniki użytkowości rozpłodowej ras rodzimych [IZ PIB, 2013] Cecha Puławska Złotnicka biała Złotnicka pstra Liczba miotów 1 038 984 809 Liczba prosiąt żywo urodzonych w miocie, sztuki 10,97 9,73 8,91 Liczba prosiąt odchowanych do 21 dnia życia w miocie, sztuki 9,99 8,85 7,96 Straty prosiąt do 21 dnia życia, % 8,24 5,59 11,36

System konwencjonalny Porównanie wyników rasy złotnickiej pstrej w różnych systemach [Szulc, 2012] Cechy System ekologiczny n = 369 System konwencjonalny n = 1693 Istotność różnic Wiek pierwszego oproszenia, dni 477 453 NS Długość okresu międzymiotu, dni 209 202 Liczba prosiąt żywo urodzonych w miocie, szt. 9,42 8,87 ** Liczba prosiąt odchowanych do 21 dnia w miocie, szt. 7,43 7,90 Upadki prosiąt w okresie odchowu, % 16,03 9,96

Świnie ras rodzimych Niewybredne – możliwość stosowania różnych pasz gospodarskich w ich żywieniu; Zastosowanie pasz tańszych; Charakteryzuje je słabsza użytkowość tuczna i rzeźna, ale bardzo dobra jakość mięsa. Mięso: - mały wyciek swobodny - wysoka wodochłonność - wysoka zawartość tłuszczu śródmięśniowego IMF - ciemniejsza barwa mięsa

Porównanie wybranych wskaźników mięsa z produkcji ekologicznej vs Porównanie wybranych wskaźników mięsa z produkcji ekologicznej vs. konwencjonalnej Wskaźnik Wynik Źródło informacji Kwasy tłuszczowe Wyższa zawartość PUFA w mięsie E Niższa zawartość SFA w mięsie E Hansen i in., 2000 Hansen i in., 2006 Nilzen i in., 2001 Wyższy poziom PUFA w mięsie E Kim i in., 2009 Ogólna zawartość tłuszczu Większa w mięsie E Olsson i in., 2003 Zawartość tłuszczu Śródmięśniowego IMF Sundrum i in., 2000; Olsson i in., 2003; Sundrum i Acosta, 2003; Millet i in., 2004; Zdolność wiązania wody WHC Mniejsza w mięsie E

Wpływ systemu produkcji na parametry tusz wieprzowych [Araujo i in Cecha System utrzymania chlewnia bez ściółki chlewnia ze ściółką Outdoor Masa tuszy ciepła, kg 74,5ab 75,0a 71,1b Masa tuszy zimna, kg 72,6ab 73,3a 69,4b Wydajność rzeźna, % 75,5 75,0 74,9 Grubość słoniny, mm - 17,2 13,3 Wysokość MLD, mm 56,6 Mięsność, % 53,8 56,2 Powierzchnia „oka” polędwicy, cm2 53,8a 51,2ab 50,1b Masa szynki, kg 10,4 10,3 9,9 a, a - P≤0,05

chlewnia, płytka ściółka, wybieg Wyniki użytkowości tucznej i rzeźnej świń złotnickiej pstrej w różnych systemach utrzymania [Szulc, 2011] Cechy System utrzymania wolnowybiegowy chlewnia, płytka ściółka, wybieg Grubość słoniny, mm 13,5 21,1 Wysokość „oka” polędwicy, cm2 41,3 39,7 Mięsność, % 53,4 46,4 Przyrosty dzienne masy ciała, g 467 384

Wpływ systemu produkcji na profil kwasów tłuszczowych w mięsie [Kim i in., 2009] Wyszczególnienie System utrzymania chlewnia outdoor SFA 37,16A 34,61B MUFA 48,37A 42,48B PUFA 14,47B 22,91A PUFA n-3 0,47B 1,84A PUFA n-6 14,00B 21,07A PUFA n-6/PUFA n-3 25,33A 11,92B PUFA/SFA 0,39B 0,66A A, B - P≤0,01

Jakość tuszy świń utrzymywanych w różnych systemach [Prevolnik i in Cecha W tym samym wieku Ta sama masa tuszy Konwencjonalnie Ekologicznie Liczba zwierząt 32 35 Masa tuszy, kg 75,8 65,6 - Wydajność rzeźna, % 78,1 76,2 77,6 77,2 Powierzchnia „oka”, cm2 44,9 35,1 43,5 37,8 Mięso w szynce, % 83,4 82,2 83,7 81,7

Jakość tuszy świń utrzymywanych w różnych systemach [Prevolnik i in Cecha Konwencjonalnie Ekologicznie Barwa MLD (1 -6) 3,6 Barwa L* Minolta 54,1 54,4 Barwa a* Minolta 6,1 6,2 Barwa b* Minolta 2,7 2,8 Wyciek swobodny 24h, % 4,3 4,9 Wyciek swobodny 48h, % 6,4 7,2 IMF, % 1,40 1,77

System utrzymania świń – system otwarty Utrzymanie na terenie ogrodzonym, w budkach; Wysoki dobrostan; Ruch i świeże powietrze: wspomaganie układu odpornościowego, zmniejszona agresja, możliwość przejawiania naturalnego behawioru: rycie, kąpiele błotne, budowanie gniazda przez lochę; Wady: więcej zranień, skaleczeń, narażone na działanie słońca, odmrożenia, niski status mikrobiologiczny wybiegów, stres;

Analiza SWOT rolnictwa ekologicznego [Wójcik, 2012] Słabe strony rolnictwa ekologicznego Mocne strony rolnictwa ekologicznego Plony produkcji niższe o 20% w stosunku do rolnictwa konwencjonalnego Zrównoważony system produkcji nie obciąża środowiska Wyższe koszty produkcji Umożliwia życie na wsi i funkcjonowanie w nowych warunkach gospodarowania, wspomaga rentowność na wsi Mniejsza efektywność ekonomiczna Wyprodukowana żywność jest zdrowsza Wysokie ceny produktów ekologicznych Większa zawartość w produktach ekologicznych substancji prozdrowotnych Sytuacja ekonomiczna kraju nie pozwala na zwiększenie liczby konsumentów kupujących droższe produkty ekologiczne Wykorzystanie znacznych funduszy unijnych na potrzeby rolnictwa ekologicznego Oferta i dostępność polskiej żywności ekologicznej jest ograniczona Rozwój żywności ekologicznej powoduje zainteresowanie innymi branżami np. kosmetyczną

Produkty ekologiczne

Hiszpania: szynka iberyjska Produkty ekologiczne Francja: Noir de Bigorre Hiszpania: szynka iberyjska

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ