Rachunkowość instrumentów finansowych Wykład I Bożena Nadolna

Definicja instrumentów finansowych Instrument finansowy to: (Art. 3 ust.1 pkt 23 uor) kontrakt (umowa), który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw i obowiązków ma charakter bezwarunkowy lub warunkowy.

Wykluczenia z instrumentów finansowych Rezerwy i aktywa z tytułu podatku odroczonego Umowy o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji w formie zapłaty kwot odpowiadających stratom poniesionych przez beneficjenta na skutek niespłacania wierzytelności przez dłużnika w wymaganym terminie Umowy o przeniesienie praw z papierów wartościowych w okresie miedzy terminem zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie tych umów wymaga wydania papierów wartościowych w określonym terminie, również wtedy gdy przeniesienie tych praw następuje w formie zapisu na rachunku papierów wartościowych, prowadzonym przez podmiot upoważniony na podstawie odrębnych przepisów, Aktywa i zobowiązania z tytułu programów, z których wynikają udziały pracowników oraz innych osób związanych z jednostką w jej kapitałach, Umowy połączenia spółek.

Definicja aktywów finansowych Aktywa finansowe to: aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach

Aktywa pieniężne Krajowe środki płatnicze Waluty obce Dewizy Inne aktywa finansowe Dewizy – pełniace funkcje płatnicze wyrazone w walucie obcej weksle, czeki polecenia wypłat przekazy, Inne aktywa finansowe – odsetki naliczone od aktywów finansowych, krótkoterminowe papiery wartościowe

Instrumenty kapitałowe Instrumenty wyemitowane przez inne jednostki , jak na przykład akcje, prawo do akcji, warranty na akcje

Definicja instrumentu kapitałowego Instrument kapitałowy to kontrakt, z którego wynika: prawo do majątku jednostki pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty Warrant to papier wartościowy, który może być samodzielnym przedmiotem obrotu, gwarantuje posiadaczowi określone prawa, i za który kupujący musi zapłacić określoną cenę (premię) np. akcji , obligacji, złota , euro itd. Opcja finansowa jest kontraktem w wyniku, którego nabywca nabywa prawo do kupna (opcja kupna- call) lub sprzedaży (opcja sprzedaży-put) aktywów podstawowych po określonej z góry cenie i w okreslonym czasie

Wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych Zakupione dłużne papiery wartościowe, Udzielone innym podmiotom pożyczki Jednostki uczestnictwa i certyfikaty inwestycyjne Nie jest instrumentem finansowym umowa, której przedmiotem są produkty lub usługi, chyba, że następuje rozliczenie pieniężne bez fizycznej dostawy przedmiotu umowy.

Prawa do wymiany innych instrumentów na korzystnych warunkach Instrumenty pochodne posiadające na dzień bilansowy dodatnia wartość godziwą

Definicja zobowiązania finansowego Zobowiązanie finansowe to: zobowiązanie jednostki do wydania aktywów finansowych albo do wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką na niekorzystnych warunkach

Klasyfikacja wybranych umów Umowa będąca instrumentem finansowym Umowa nie będąca instrumentem finansowym Umowa renty, wyniku której strona zobowiązuje się przekazać środki pieniężne drugiej stronie, a druga strona nabywa prawa do otrzymania środków pieniężnych ( jej przedmiotem są aktywa pieniężne) Umowa kupna sprzedaży nieruchomości , gdzie przedmiotem umowy jest nieruchomość, a prawo do otrzymania środków pieniężnych i jednoczesne zobowiązanie wynika z zasad rozliczania umowy (przedmiotem są rzeczowe aktywa trwałe) Umowa zakupu przez jedną stronę waluty obcej od drugiej strony umowy (jej przedmiotem są aktywa pieniężne) Umowa o dzieło dotycząca ściśle określonych czynności, za co jedna ze stron ma otrzymać wynagrodzenie, a druga ze stron zobowiązuje się to wynagrodzenie wypłacić ( (przedmiotem umowy jest usługa) Umowa na dostawę oleju napędowego za określoną cenę, z opcją dostarczenia w dniu realizacji umowy- zamiast oleju ekwiwalentu pieniężnego wyliczonego w oparciu o ustalone w umowie zasady przeliczeniowe Umowa na dostawę oleju napędowego za określoną cenę – realizacja umowy polegać może wyłącznie na fizycznej dostawie odbiorcy przedmiotu umowy Umowa sprzedaży wierzytelności Umowa sprzedaży wyrobów gotowych z odroczonym terminem płatności

Klasyfikacja instrumentów finansowych - ustawa Czy instrument lub jego elementy (np. odsetki) jest instrumentem przeznaczonym do obrotu (do 3 miesięcy) rozliczanym w formie pieniężnej Czy w momencie oceny kontraktu wiąże się z nim rozliczenie na korzystnych warunkach (potencjalny zysk) czy na niekorzystnych (potencjalna strata) Instrument finansowy Instrument o charakterze AKTYWA AKTYWA PIENIĘŻNE Waluta, Bony skarbowe Lokaty terminowe Odsetki od obligacji AKTYWA FINANSOWE Nabyte obligacje, Instrumenty pochodne Akacje i udziały Instrument o charakterze PASYWA INSTRUMENT KAPITAŁOWY Wyemitowane Obligacje zamienne na akcje Opcje na akcje spólki Czy instrument powoduje obowiązek wydania środków pieniężnych lub zamianę na inne aktywa finansowe? TAK NIE TAK NIE ZOBOWIĄZANIA FINANSOWE Zaciągnięte pożyczki Wyemitowane dłużne papiery wartościowe

Klasyfikacja instrumentów finansowych ze względu na budowę Instrumenty pierwotne Instrumenty pochodne Instrumenty złożone

Instrumenty pierwotne Aktywa lub zobowiązania finansowe, które otrzyma lub zapłaci jednostka w ustalonej lub możliwej do ustalenia kwocie. Środki pieniężne, nabyte lub wyemitowane dłuzne papiery wartościowe oraz papiery z prawem do kapitału lub umowne prawa do otrzymania lub przekazania środków pienięznychlub innych aktywów finansowych

Definicja instrumentu pochodnego Instrument finansowy, którego: wartość jest zależna od zmiany wartości instrumentu bazowego, to jest określonej stopy procentowej, ceny papieru wartościowego lub towaru, kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny wiarygodności kredytowej lub indeksu kredytowego albo innej podobnej wielkości i nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu do wartości innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zależy od zmiany warunków rynkowych, i rozliczenie nastąpi w przyszłości. Do instrumentów pochodnych zalicza się w szczególności transakcje terminowe, takie jak kontrakty forward lub futures, opcje oraz kontrakty swap, - kontrakt forward - umowa nakładająca na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą - odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu, - kontrakt futures - umowa o określonej standardowej charakterystyce, będąca przedmiotem obrotu w obrocie regulowanym, nakładająca na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą - odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu, - opcja - kontrakt, w wyniku którego jednostka nabywa prawo kupna - opcja kupna (call) lub sprzedaży - opcja sprzedaży (put) aktywów podstawowych po określonej z góry cenie i w określonym czasie, - kontrakt swap - umowa zamiany przyszłych płatności na warunkach z góry określonych przez strony,

Instrument złożony Kontrakt składający się z instrumentu kapitałowego oraz zobowiązania finansowego lub zobowiązania o innym charakterze, Do instrumentów złożonych zalicza się na przykład: obligacje zamienne na akcje,

Klasyfikacja instrumentów Aktywa finansowe i zobowiązanie finansowe przeznaczone do obrotu Pożyczki udzielone i należności własne Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży

Aktywa finansowe lub zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu Aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z: - krótkoterminowych zmian cen oraz wahań innych czynników krótkiego czasu trwania nabytego instrumentu, Inne aktywa finansowe bez względu na zamiary jakimi kierowano się przy nabyciu kontraktu, jeżeli stanowią one składnik podobnych aktywów finansowych, co do którego jest duże prawdopodobieństwo realizacji w krótkim okresie zakładanych korzyści ekonomicznych, pochodne instrumenty finansowe, z wyjątkiem gdy jednostka uznaje zawarte kontrakty za instrumenty zabezpieczające , pożyczki udzielone i należności własne przeznaczone do obrotu Zobowiązania do dostarczania pożyczonych papierów wartościowych oraz innych instrumentów finansowych w przypadku zawarcia przez jednostkę umowy krótkiej Pan B kupił żonie kosiarkę za 2 600 zł. Pani B poszła na spacer i zobaczyła sklep z kosiarkami weszła do sklepu i zauwazyła tam dokładnie taką samą kosiarkę, lecz po 2200zł. Nie powiedziała o tym mężowi, żeby go nie martwić (bo to idealne małżeństwo było). Postanowiła jednak następnego dnia, gdy Pan M poszedł do pracy, "pożyczyć" od męża kosiarkę i oddać ją w sklepie A. Jak pomyślała, tak zrobiła. Zapakowała kosiarkę, zawiozła ją do sklepu A, gdzie ją zwróciła (UWAGA! Zwrot można potraktować jako krótką sprzedaż!!) i otrzymała za nią 2600zł. Następnie pojechała do sklepu B, gdzie odkupiła (zamknięcie krótkiej sprzedaży) identyczną kosiarkę, ale w cenie 2200zł. Zachwycona popędziła do domu, rozpakowała kosiarkę, wstawiła do garażu aby mąż nie zorientował się, że coś z nią robiła i... poleciała po nowy sweterek z 400zł w portfelu (2600zł minus 2200zł równe jest 400zł, czyż nie?!).* * na podstawie książki "Księga bessy" Rothchilda.

Pożyczki udzielone i należności własne Zalicza się: Niezależne od terminu wymagalności aktywa powstałe na skutek wydania bezpośrednio drugiej stronie kontraktu środków pieniężnych, pod warunkiem, że zawarty kontrakt spełnia wymagania instrumentu finansowego Obligacje i inne dłużne instrumenty finansowe nabyte w zamian za wydane drugiej stronie kontraktu środki pieniężne, jeżeli z zawartego kontraktu jednoznacznie wynika, że zbywający nie utracił kontroli nad wydanymi instrumentami finansowymi Nie zalicza się nabytych pożyczek ani należności, a także wpłat dokonanych przez jednostkę celem nabycia instrumentów kapitałowych nowej emisji, również wówczas, gdy nabycie następuje w pierwszej ofercie publicznej, a w przypadku praw do akcji także w obrocie wtórnym Pożyczki udzielone i należności własne przeznaczone do sprzedaży w krótkim terminie

Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności Niezakwalifikowane do pożyczek udzielonych i należności własnych aktywa finansowe, dla których zawarte kontrakty ustalają termin wymagalności spłaty wartości nominalnej oraz określają prawo do otrzymania w ustalonych terminach korzyści ekonomicznych, na przykład oprocentowania, w stałej lub możliwej do ustalenia kwocie, pod warunkiem że jednostka zamierza i może utrzymać te aktywa do czasu, gdy staną się one wymagalne. Nabyte dłużne instrumenty finansowe z opcją sprzedaży (put) lub opcją kupna (call), które odpowiednio dają stronom kontraktu prawo wykupu instrumentu przed upływem terminu wymagalności, pod warunkiem że jednostka - pomimo posiadania opcji sprzedaży - zamierza i może utrzymać instrument do terminu wymagalności, a w przypadku opcji kupna związanej z instrumentem kwoty otrzymane od emitenta we wcześniejszym terminie nie będą istotnie odbiegały od wartości tego instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych.

Niespełnienie warunków utrzymania aktywów do terminu wymagalności Jednostka zamierza utrzymać określone instrumenty przez pewien czas, lecz nie ustala, że zakończenie tego okresu nastąpi w terminie wymagalności, Kwota możliwa do uzyskania od emitenta po wykonaniu przez niego opcji kupna, znacząco odbiega od wartości instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych, Jednostka nabywa dłużny instrument finansowy z opcją zamiany na instrumenty kapitałowe, chyba że wykonanie opcji jest możliwe w terminie wymagalności ustalonym dla instrumentu dłużnego albo inne uzasadnione okoliczności wskazują na małe prawdopodobieństwo wykonania opcji, Jednostka nie dysponuje środkami na finansowanie aktywów do terminu wymagalności, Przepisy prawa, statut albo zawarte umowy ograniczają możliwość utrzymania aktywów do terminu wymagalności. Jeżeli w bieżącym roku obrotowym albo w okresie dwóch poprzednich lat obrotowych aktywa finansowe uznane za utrzymywane do terminu wymagalności zostały zbyte, wydane w zamian za inne aktywa, wykonana została opcja sprzedaży lub przekwalifikowano takie aktywa do innej kategorii Od dnia wykonania takiej transakcji jednostka nie może nabywanych aktywów zaliczać do tej kategorii instrumentów finansowych przez okres pozostały do końca bieżącego roku obrotowego oraz przez dwa następne lata obrotowe. Ponadto w dniu wykonania takiej transakcji jednostka jest zobowiązana przekwalifikować wszystkie instrumenty finansowe pozostałe w tym portfelu do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu lub aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży.

Warunki, w których termin wymagalności jest zachowany Zbycie, wydanie w zamian za inne aktywa, wykonanie opcji sprzedaży lub przekwalifikowanie do innej kategorii aktywów zaliczonych do utrzymywanych do terminu wymagalności nie narusza warunku zachowania wymagalności, w przypadku gdy transakcja taka dotyczyła nieznaczącej wartości aktywów w skali całego portfela albo nastąpiła: 1) w dniu bliskim terminowi wymagalności, 2) po dniu, w którym co najmniej 90% wartości nominalnej zostało spłacone, 3) na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia w momencie zaliczenia instrumentu finansowego do aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności.

Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży Pozostałe aktywa finansowe, niespełniające warunków zaliczenia do kategorii wymienionych w § 5 ust. 1 pkt 1-3, zalicza się do aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży.np. udziały w obcych jednostkach

Wycena początkowa instrumentu finansowego Aktywa finansowe wprowadza się do ksiąg rachunkowych na dzień zawarcia kontraktu w cenie nabycia, to jest w wartości godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych Zobowiązania finansowe - w wartości godziwej uzyskanej kwoty lub wartości otrzymanych innych składników majątkowych. Przy ustalaniu wartości godziwej na ten dzień uwzględnia się poniesione przez jednostkę koszty transakcji.

Wycena instrumentów według wartości godziwej Aktywa finansowe, w tym zaliczone do aktywów instrumenty pochodne, wycenia się nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego, w wiarygodnie ustalonej wartości godziwej bez jej pomniejszania o koszty transakcji, jakie jednostka poniosłaby, zbywając te aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innych przyczyn, chyba że wysokość tych kosztów byłaby znacząca.

Wiarygodnie określona wartość godziwa Wycena instrumentu finansowego po cenie ustalonej w aktywnym obrocie regulowanym, zaś informacje o tej cenie są ogólnie dostępne, Oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami, Zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, a wprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego obrotu regulowanego, Oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny obrót regulowany, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w aktywnym obrocie regulowanym ceny nieróżniącego się istotnie, podobnego instrumentu finansowego, albo cen składników złożonego instrumentu finansowego, Oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne.

Wycena instrumentów finansowych według skorygowanej ceny nabycia Pożyczki udzielone i należności własne, z wyjątkiem zaliczonych do przeznaczonych do obrotu Aktywa finansowe, dla których jest ustalony termin wymagalności

Pozostałe kategorie wyceny dla instrumentów finansowych Należności o krótkim terminie wymagalności, dla których nie określono stopy procentowej, można wycenić w kwocie wymaganej zapłaty, jeżeli ustalona za pomocą stopy procentowej przypisanej tej należności wartość bieżąca przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę nie różni się istotnie od kwoty wymaganej zapłaty, Aktywa finansowe, dla których nie jest ustalony termin wymagalności - w cenie nabycia

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ