Specyfika programów antytytoniowych w zakładach pracy. Patrycja Wojtaszczyk Olsztyn

Dlaczego dorośli i zakłady pracy? Populacja aktywnych zawodowo najbardziej narażona na zdrowotne skutki palenia (vide społeczna struktura palenia i umieralności) Populacja aktywnych zawodowo najbardziej narażona na zdrowotne skutki palenia (vide społeczna struktura palenia i umieralności) ► Zdrowie tej populacji podstawowym kapitałem państwa (polityczne postulaty ochrony pracujących) ► Firmy traktowane jako dogodny teren dla rozwiązywania problemu palenia

Palenie tytoniu w przedsiębiorstwie (potencjalne konsekwencje dla pracodawcy) Obniżenie jakości kapitału ludzkiego n/s utraty zdrowiaObniżenie jakości kapitału ludzkiego n/s utraty zdrowia Konieczność sprostania wymaganiom prawnym regulującym palenie w miejscu pracyKonieczność sprostania wymaganiom prawnym regulującym palenie w miejscu pracy Straty i dezorganizacja efektywnego czasu pracyStraty i dezorganizacja efektywnego czasu pracy Wzrost kosztów zabezpieczenia ppoż. i ubezpieczeńWzrost kosztów zabezpieczenia ppoż. i ubezpieczeń Podwyższone koszty ogrzewania, utrzymania pomieszczeń i sprzętówPodwyższone koszty ogrzewania, utrzymania pomieszczeń i sprzętów Zagrożenie dla jakości produkcji, obsługi klienta oraz wizerunku firmyZagrożenie dla jakości produkcji, obsługi klienta oraz wizerunku firmy Konflikty wśród personelu, z zarządem, osobami funkcyjnymiKonflikty wśród personelu, z zarządem, osobami funkcyjnymi Zagrożenie roszczeniami pracowników dot. obowiązku ochrony ich zdrowia lub swobód obywatelskichZagrożenie roszczeniami pracowników dot. obowiązku ochrony ich zdrowia lub swobód obywatelskich

Problem Działania antytytoniowe adresowane do przedsiębiorstw i podejmowane w nich, także te o silnym wsparciu marketingowym (m.in. „Zyskaj bez nikotyny” i Zyban – Glaxo Wellcome, „Coaching antynikotynowy” – INMARK Sp. z o.o.) okazują się mało skuteczne Dlaczego ???

Główne przyczyny: Czynniki makrospołeczne (kulturowe i systemowe)Czynniki makrospołeczne (kulturowe i systemowe) Postawy pracodawców i menedżerówPostawy pracodawców i menedżerów Uwarunkowania po stronie pracownikówUwarunkowania po stronie pracowników Podejście profesjonalistów do problemu palenia tytoniu w przedsiębiorstwachPodejście profesjonalistów do problemu palenia tytoniu w przedsiębiorstwach o definiowanie problemu o rozwiązywanie problemu

Czynniki makrospołeczne: Silne „zakorzenienie” palenia w kulturze i społeczeństwieSilne „zakorzenienie” palenia w kulturze i społeczeństwie Sprzeczności prawa pracy i polityki zdrowotnejSprzeczności prawa pracy i polityki zdrowotnej Problemem palenia zainteresowani głównie specjaliści medyczni, zewnętrzni wobec przedsiębiorstwProblemem palenia zainteresowani głównie specjaliści medyczni, zewnętrzni wobec przedsiębiorstw Nikłe zainteresowanie problemem palenia ze strony profesjonalistów sektora pracy (pip, bhp)Nikłe zainteresowanie problemem palenia ze strony profesjonalistów sektora pracy (pip, bhp)

Postawy pracodawców i menedżerów kadra zarządzająca (w blisko 85% firm) nie ma świadomości wpływu palenia tytoniu na biznesowe aspekty funkcjonowania przedsiębiorstwkadra zarządzająca (w blisko 85% firm) nie ma świadomości wpływu palenia tytoniu na biznesowe aspekty funkcjonowania przedsiębiorstw 1/3 firm reguluje problem palenia tytoniu na swoim terenie niezgodnie z obowiązującym prawem, a 15% w żaden sposób nie reguluje1/3 firm reguluje problem palenia tytoniu na swoim terenie niezgodnie z obowiązującym prawem, a 15% w żaden sposób nie reguluje duża liczba zakładów (ok. 40%), w których pracownicy nie respektują wprowadzonych uregulowań palenia i brak konsekwentnych działań zarządu, by zmienić ten stan rzeczyduża liczba zakładów (ok. 40%), w których pracownicy nie respektują wprowadzonych uregulowań palenia i brak konsekwentnych działań zarządu, by zmienić ten stan rzeczy

Świadomość „zwykłych ludzi” Niepełna (ogólna) wiedza o skutkach palenia wśród osób palących i rozpoczynających palenieNiepełna (ogólna) wiedza o skutkach palenia wśród osób palących i rozpoczynających palenie Mechanizmy psychologicznej racjonalizacji (wzmacniane dostrzeganiem korzyści z palenia)Mechanizmy psychologicznej racjonalizacji (wzmacniane dostrzeganiem korzyści z palenia) Pozaracjonalne powody rozpoczynania palenia, gł. wśród młodzieży (m.in. wiara w łatwą możliwość powrotu do abstynencji, niedostrzeganie przyszłych konsekwencji)Pozaracjonalne powody rozpoczynania palenia, gł. wśród młodzieży (m.in. wiara w łatwą możliwość powrotu do abstynencji, niedostrzeganie przyszłych konsekwencji) Presja wynikająca z uzależnienia, wzorów społecznych i kulturowych (np. dzieci, których oboje rodzice palili, dwukrotnie częściej zostają palaczami)Presja wynikająca z uzależnienia, wzorów społecznych i kulturowych (np. dzieci, których oboje rodzice palili, dwukrotnie częściej zostają palaczami)

Jak skutecznie rozwiązywać problemy związane z paleniem tytoniu? Podstawowy warunek – poznać i zrozumieć: istotę i wzajemne powiązania zjawisk dotyczących paleniaistotę i wzajemne powiązania zjawisk dotyczących palenia ich złożone uwarunkowaniaich złożone uwarunkowania funkcje w różnych obszarach życia człowieka i społeczeństwafunkcje w różnych obszarach życia człowieka i społeczeństwa znaczenia psycho-społeczno-kulturoweznaczenia psycho-społeczno-kulturowe

Najczęściej palą: mężczyźnimężczyźni osoby w średnim wiekuosoby w średnim wieku osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowymosoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym robotnicyrobotnicy zatrudnieni w sektorze prywatnymzatrudnieni w sektorze prywatnym bezrobotnibezrobotni o niskich dochodacho niskich dochodach źle oceniające warunki materialne własnej rodzinyźle oceniające warunki materialne własnej rodziny w dużych aglomeracjach miejskichw dużych aglomeracjach miejskich

Postawy dot. rezygnacji z palenia 2/3 regularnie palących deklaruje, że chciałoby rzucić palenie 55% palących próbowało już to robić55% palących próbowało już to robić ¼ palących nie chce rezygnować z palenia¼ palących nie chce rezygnować z palenia Osoby, które rzuciły palenie wyjaśniają, że dokonały tego dzięki: własnej decyzji i silnej woli (96%)własnej decyzji i silnej woli (96%) ograniczaniu liczby wypalanych papierosów (25%)ograniczaniu liczby wypalanych papierosów (25%) podjęciu aktywności fizycznej, sportowej (10%)podjęciu aktywności fizycznej, sportowej (10%) środkom farmaceutycznym (7%) (CBOS BS/46/2008)środkom farmaceutycznym (7%) (CBOS BS/46/2008)

Opr. E. Korzeniowska, K. Puchalski, P. Wojtaszczyk, J. Pyżalski, E. Iwanowicz Źródło: CBOS BS/46/2008 Opinie o zakazie palenia w miejscach publicznych

Ostrożność w interpretacji wyników sondaży – bo: Palenie tytoniu jest w opinii społecznej problemem powszechnie uznawanym za bardzo rozpowszechniony oraz groźny, lecz nie jest uznawane za problem wymagający działań dla jego pilnego rozwiązania (jak zły stan zdrowia ludności) (źródło: Moskalewicz, Świątkiewicz 2005)

Palenie tytoniu w przedsiębiorstwie ► Oddziaływanie dymu tytoniowego na zdrowie pracowników Obecność pozostałości po wypalanych papierosach (dymu, ognia, niedopałków) na terenie przedsiębiorstwaObecność pozostałości po wypalanych papierosach (dymu, ognia, niedopałków) na terenie przedsiębiorstwa Czynność palenia wykonywana w miejscu (czasie) pracy oraz towarzyszące jej doznania, przekonania, działania i rytuały społeczneCzynność palenia wykonywana w miejscu (czasie) pracy oraz towarzyszące jej doznania, przekonania, działania i rytuały społeczne Rozwiązania prawno-organizacyjne regulujące palenie (uregulowania formalne i nieformalne, miejsca, role, sankcje itp.)Rozwiązania prawno-organizacyjne regulujące palenie (uregulowania formalne i nieformalne, miejsca, role, sankcje itp.) Postawy aktorów wobec w/w zjawisk i relacje społeczne z nimi związanePostawy aktorów wobec w/w zjawisk i relacje społeczne z nimi związane

Teoria rozwoju organizacyjnego (Grossmann, Scala 1993) „Normalna” organizacja broni się przed obcymi dla niej ideami i przed zmianami, których mogą wymagać te idee (np. przedsiębiorstwo broni się przed angażowaniem w sprawy zdrowia)„Normalna” organizacja broni się przed obcymi dla niej ideami i przed zmianami, których mogą wymagać te idee (np. przedsiębiorstwo broni się przed angażowaniem w sprawy zdrowia) Organizacja podejmuje działania nie dla ogólnych idei, ale w celu rozwiązania pojawiających się w niej problemów (zagrożeń dla logiki jej funkcjonowania) – rozwiązanie problemów wymaga jednak zmian organizacyjnychOrganizacja podejmuje działania nie dla ogólnych idei, ale w celu rozwiązania pojawiających się w niej problemów (zagrożeń dla logiki jej funkcjonowania) – rozwiązanie problemów wymaga jednak zmian organizacyjnych Skuteczne wprowadzenie zmian w organizacji i rozwiązanie problemów wymaga działań o charakterze projektowym (m.in. jasne określenie akceptowanych celów zmiany)Skuteczne wprowadzenie zmian w organizacji i rozwiązanie problemów wymaga działań o charakterze projektowym (m.in. jasne określenie akceptowanych celów zmiany)

„Medykalizacja” problemu palenia Definiowanie problemu prawie wyłącznie w odniesieniu do zdrowia (choroby)Definiowanie problemu prawie wyłącznie w odniesieniu do zdrowia (choroby) Założenie powszechnej akceptacji medycznej definicji problemuZałożenie powszechnej akceptacji medycznej definicji problemu Odpowiedzialność za rozwiązanie problemu zrzucona głównie na barki jednostekOdpowiedzialność za rozwiązanie problemu zrzucona głównie na barki jednostek Działania oparte o redukcjonistyczną koncepcję człowieka i filozofię walkiDziałania oparte o redukcjonistyczną koncepcję człowieka i filozofię walki

Logika przedsiębiorstwa a zdrowie Palenie (definiowane w kategoriach zdrowia) jest problemem obcym dla przedsiębiorstwaPalenie (definiowane w kategoriach zdrowia) jest problemem obcym dla przedsiębiorstwa Niedostatek dobrych definicji problemu adekwatnych do logiki przedsiębiorstwaNiedostatek dobrych definicji problemu adekwatnych do logiki przedsiębiorstwa firma broni się przed poważnym zaangażowaniem w działania dotyczące palenia

Praktyka zarządzania Zarządzanie rozwojem przedsiębiorstwa poprzez rozwiązywanie problemu palenia (inwestowanie w zdrowie) jest ideą bez zakorzenienia w praktyce (mało znaną, rzadko stosowaną, słabo zweryfikowaną)Zarządzanie rozwojem przedsiębiorstwa poprzez rozwiązywanie problemu palenia (inwestowanie w zdrowie) jest ideą bez zakorzenienia w praktyce (mało znaną, rzadko stosowaną, słabo zweryfikowaną) Skuteczne i łatwiejsze okazują się inne, tradycyjne, powszechnie wykorzystywane metody zarządzaniaSkuteczne i łatwiejsze okazują się inne, tradycyjne, powszechnie wykorzystywane metody zarządzania

Przygotowanie profesjonalistów Niedostatki rozwoju teorii i metod działań interwencyjnych na poziomie organizacji (dominują teorie, metody i działania dotyczące palących jednostek, bądź interwencji makrospołecznej)Niedostatki rozwoju teorii i metod działań interwencyjnych na poziomie organizacji (dominują teorie, metody i działania dotyczące palących jednostek, bądź interwencji makrospołecznej) Brak profesjonalistów przygotowanych do wdrażania projektów rozwiązywania problemu palenia w przedsiębiorstwach i małe zainteresowanie państwowych instytucji nadzorujących zakłady pracy (m.in. PIP, PIS) problematyką palenia tytoniuBrak profesjonalistów przygotowanych do wdrażania projektów rozwiązywania problemu palenia w przedsiębiorstwach i małe zainteresowanie państwowych instytucji nadzorujących zakłady pracy (m.in. PIP, PIS) problematyką palenia tytoniu