Prawo finansów publicznych Narodowy Bank Polski Prawo finansów publicznych [8] Narodowy Bank Polski

Zadania bankowości centralnej 1 – dla WALUTY NARODOWEJ Emisja pieniądza (monopol władzy na bicie monety) Dbanie o wartość pieniądza, zapewnienie jego wymienialności 2 – dla BANKÓW Zapewnienie bezpieczeństwa systemowi bankowemu Prawo władczego oddziaływania na banki operacyjne Tworzenie standardów dobrych praktyk bankowych 3 – dla RYNKU FINANSOWEGO Ułatwianie rozliczeń między bankami 4 – dla PAŃSTWA Współpraca z instytucjami rządowymi w tworzeniu prawa i polityki finansowej 1668 Bank Centralny Szwecji 1694 Bank Anglii 1800 Bank Francji 1814 Bank Holandii 1828 Bank Polski ( Królestwo Polskie), w roku 1886 przekształcony w oddział Państwowego Banku Rosji 1860 Państwowy Bank Rosji 1913 System Rezerwy Federalnej, USA 1916 Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa 1924 Bank Polski 1945 Narodowy Bank Polski [8] Narodowy Bank Polski

Bank centralny a system bankowy NBP 1945 - 1989 NBP 1990 - 2015 Monopol państwa w sferze finansowo - gospodarczej Połączenie funkcji banku centralnego i głównej instytucji depozytowo - kredytowej Podporządkowanie działalności banku centralnego decyzjom władzy wykonawczej Ograniczenia / zakazy tworzenia innych banków i dokonywania operacji bankowych Monobank Współcześnie W eurosystemie: NBP Europejski System Banków Centralnych Instrumenty polityki pieniężnej Krajowe Banki operacyjne Wspólnotowe instytucje kredytowe [8] Narodowy Bank Polski

Narodowy Bank Polski – źródła prawa Konstytucja RP Art. 227 / 1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o NBP Art. 1. Narodowy Bank Polski, zwany dalej "NBP", jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 2. 1. NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Art. 3. 1. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Biwalentna zdolność prawna ( w obszarze prawa publicznego i prywatnego) Niezależność finansowa Niezależność funkcjonalna Niezależność instytucjonalna [8] Narodowy Bank Polski

[8] Narodowy Bank Polski NBP a organy władzy Narodowy Bank Polski Sprawozdania: 1. RPP : założenia polityki pieniężnej do 30 IX (R-1), sprawozdanie z ich wykonania – do 30 V (R+1) 2. Prezes NBP: a. Kwartalne informacje o bilansie płatniczym b. Sprawozdanie finansowe NBP Sejm RP 1. Ustawowe określenie zasad organizacji i funkcjonowania NBP 2. Wybór Prezesa NBP i członków RPP 3. Wniosek do NIK o przeprowadzenie kontroli w NBP Narodowy Bank Polski 1. Wspieranie polityki gospodarczej rządu, O ILE NIE OGRANICZA TO PODSTAWOWEGO CELU NBP – UTRZYMANIA STABILNEGO POZIOMU CEN 2. Obowiązek przekazywania zysku NBP (tzw. renta mennicza) do BP – O ILE TAK STANOWI USTAWA BUDŻETOWA 3. Obowiązek gromadzenia rezerw dewizowych dla obsługi długu publicznego Rada Ministrów 1. Zakaz zaciągania kredytów i pożyczek w NBP 2. Zakaz ingerencji w wewnętrzne sprawy NBP [8] Narodowy Bank Polski

[8] Narodowy Bank Polski Struktura organów NBP Prezes NBP Wybierany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP Kadencja wygasa wskutek: Upływu 6 lat ( 1 osoba – max. 2 kadencje) Złożenia rezygnacji Śmierci Odwołania związanego z: Długotrwałą chorobą Wyrokiem za popełnione przestępstwo Wyrokiem Trybunału Stanu zakazującego zajmowania kierowniczych stanowisk Kłamstwa lustracyjnego Rada Polityki Pieniężnej Skład : Prezes NBP + 9 członków wybranych przez: Sejm ( 3 osoby) Senat ( 3 osoby) Prezydenta RP ( 3 osoby) Kadencja trwa 6 lat Zarząd NBP Skład: Prezes NBP + 2 wiceprezesów + 4-6 członków zarządu podobnie jak dla pozostałych organów NBP - wymóg apolityczności, zakaz prowadzenia działalności innej niż naukowa, dydaktyczna, autorska [8] Narodowy Bank Polski

Kompetencje organów NBP Prezes NBP 1. Przewodniczenie RPP i zarządowi 2. Reprezentowanie Polski w międzynarodowych instytucjach finansowych 3. Prawo opiniowania aktów normatywnych z zakresu prawa finansowego, bankowego, gospodarczego 4. Indywidualne zezwolenia dewizowe RPP 1. Ustalanie założeń polityki pieniężnej (dołączanych do projektu ustawy budżetowej) 2. Planowanie i wdrażanie instrumentów polityki pieniężnej Instrumenty władcze (bezpośrednie) = NBP jako podmiot zwierzchni Instrumenty pośrednie ( nie władcze) = NBP jako kontrahent Zarząd NBP 1. Uchwalanie planu finansowego NBP 2. Określanie zasad i nadzorowanie działalności gospodarki finansowej NBP [8] Narodowy Bank Polski

Zadania banku centralnego Bank państwa Dba o bezpieczeństwo walutowe państwa, kształtuje jego politykę pieniężną Reprezentuje Polskę w Europejskim Systemie Banków Centralnych i innych organizacjach finansowych Świadczy usługi bankierskie na rzecz państwa (Centralny Rachunek Budżetu Państwa, ZUS, organy podatkowe, agent emisji SPW) Bank emisyjny Posiada monopol na emisję banknotów i monet Określa zasady wymiany i wycofywania z obiegu środków płatniczych oraz postępowania z fałszywymi znakami pieniężnymi Usługi kolekcjonerskie Bank banków Oddziałuje na banki operacyjne za pomocą instrumentów polityki pieniężnej Bierze udział w pracach sieci bezpieczeństwa finansowego Nadzoruje system SEPA (Single Euro Payment Area) – jednolity obszar płatności w rozliczeniach na terenie całej UE [8] Narodowy Bank Polski

Instrumenty polityki pieniężnej Polityka pieniężna = planowa, długofalowa działalność zakładająca: …stabilizację cen …kontrolę poziomu inflacji (cel inflacyjny: 2,5%) …wzrost koniunktury ….wysoki poziom zatrudnienia Polityka pieniężna jest prowadzona w imieniu państwa przez bank centralny ( w korelacji z polityką gospodarczą rządu) i służyć ma regulacji popytu i podaży na pieniądz za pomocą określonych instrumentów Instrumenty polityki pieniężnej Bezpośrednie ( władcze) Limity kredytowe Rezerwa obowiązkowa Pośrednie (niewładcze) Operacje otwartego rynku Kredyty banku centralnego [8] Narodowy Bank Polski

Instrumenty polityki pieniężnej (1) Kredyty banku centralnego Limity (pułapy kredytowe) NBP oferuje kredyty: refinansowe, redyskontowe i lombardowe Ich stopy ustala Rada Polityki Pieniężnej Bank operacyjny (kredytobiorca) zobowiązuje się zwrócić kredyt w określonym terminie wraz z prowizją i odsetkami Art. 46 ustawy o NBP. W razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej Rada Polityki Pieniężnej może w drodze uchwały wprowadzić: 1) ograniczenie wielkości środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców; 2) obowiązek utrzymywania nieoprocentowanego depozytu w NBP od zagranicznych środków wykorzystanych przez banki i krajowych przedsiębiorców. [8] Narodowy Bank Polski

Instrumenty polityki pieniężnej (2) Bank operacyjny Przekazanie rezerwy obowiązkowej Narodowy Bank Polski Przechowanie rezerwy obowiązkowej na oprocentowanym rachunku bankowym Wypłata należnych odsetek bankowi - deponentowi Rezerwa obowiązkowa jest zwana podatkiem od wkładów niebanków w bankach, a to dlatego, że wielkość rezerwy, którą bank ma oddać do NBP jest zależna od sumy depozytów, jakie bank zgromadził od swoich klientów. Ustawowy wzór na obliczenie rezerwy obowiązkowej dla banku: Max. 30% wartości zgromadzonych wkładów terminowych plus max. 20% wartości zgromadzonych wkładów a vista minus równowartość kwoty 500 000 euro Aktualną sumę rezerw obowiązkowych (znacznie niższą od ustawowych limitów) ustaliła RPP, ona też określa stopę oprocentowania rezerwy obowiązkowej, czyli to, ile odsetek przypadnie bankowi składającemu rezerwę w NBP. Od podstawy obliczenia rezerwy odejmuje się środki zgromadzone na IKE, na rachunku kasy mieszkaniowej i środki przejęte od innego banku Zarząd NBP może zwolnić bank z obowiązku przekazywania rezerwy obowiązkowej na czas trwającego postępowania naprawczego; w każdym innym przypadku nieoddanie rezerwy do NBP skutkuje naliczeniem karnych odsetek. [8] Narodowy Bank Polski

3. REPO ( repurchase agreement) Instrumenty polityki pieniężnej (3) Operacje otwartego rynku: 1. Skup papierów wartościowych 2. Sprzedaż papierów wartościowych 3. REPO ( repurchase agreement) 4. REVERSE REPO NBP 1. Skup papierów wartościowych z dostawą natychmiastową 2. Odsprzedaż papierów wartościowych z dostawą w późniejszym terminie Bank operacyjny 1 = udzielenie kredytu przez NBP 2= spłata kredytu przez bank operacyjny NBP 1. Sprzedaż papierów wartościowych z dostawą natychmiastową 2. Wykup papierów wartościowych z dostawą w późniejszym terminie Bank operacyjny 1 = przyjęcie lokaty przez NBP 2= wycofanie lokaty przez bank operacyjny [8] Narodowy Bank Polski

Modele nadzoru finansowego Nadzór Solo Każdy sektor rynku finansowego ma swój komitet / komisję nadzorczą Zintegrowany Uniwersalna komisja / komitet dla wszystkich instytucji rynku finansowego Mieszany Instytucja chroniąca stabilność rynku – Instytucja zabezpieczająca interesy inwestorów For Global Players – For Local Players Ministerstwo Finansów Agendę rządową Bank centralny Niezależną instytucję Nadzór finansowy sprawowany przez… [8] Narodowy Bank Polski

Konstrukcja europejskiego nadzoru finansowego Nadzór finansowy UE Wymiar mikro 1. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego 2. Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych 3. Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych + krajowe organy nadzoru Wymiar makro Europejska Rada Ryzyka Systemowego (monitoring – ostrzeżenia – zalecenia – strategie) [8] Narodowy Bank Polski

Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (European Banking Authority) Informacje ogólne Ustanowiony Dyrektywą 1093/2010 Osoba prawna, siedziba: Londyn / Paryż, odpowiada przed Parlamentem i Radą, jest niezależny od instytucji kontrolowanych Cel „Ochrona interesu publicznego na korzyść gospodarki UE, jej obywateli i przedsiębiorców Zadania Poprawa standardów prawnych w zakresie bankowości ( lepsza ochrona depozytów, lepsze procedury sanacyjne) Analiza ekonomiczna rynku finansowego, konkurencyjności przedsiębiorców, ryzyka systemowego Środki nadzorcze Zobowiązanie instytucji finansowej do przestrzegania określonych standardów / wytycznych lub do zaprzestania określonych praktyk Czasowy zakaz lub inne ograniczenia w prowadzeniu DG przez banki; decyzje EUNB są ważne przez 3 miesiące, jeśli nie ma ich przedłużenia – automatycznie wygasają Decyzje nadzorcze EUNB mają pierwszeństwo przez krajowymi środkami nadzorczymi, które nie mogą być sprzeczne ze środkami EUNB [8] Narodowy Bank Polski

Nadzór finansowy w Polsce 2006 1.01.2007 r. 1.01.2008 r. Komisja Nadzoru Bankowego Komisja Nadzoru Finansowego Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych Komisja Nadzoru Papierów Wartościowych i Giełd Model solo Model zintegrowany [8] Narodowy Bank Polski

[8] Narodowy Bank Polski KNF – podstawowe dane KNF podlega Prezesowi RM, który ….powołuje Przewodniczącego KNF ….nadaje statut KNF ….przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe KNF Skład KNF Przewodniczący + 2 zastępców (cenzus wiedzy, wykształcenia i doświadczenia) Minister Finansów Minister Pracy i Polityki Społecznej Prezes NBP Przedstawiciel Prezydenta RP Quorum = 4 osoby Organ wykonawczy Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, wykonuje jej uchwały, postanowienia i decyzje administracyjne Finanse KNF Nadzór publiczny finansowany jest ze składek podmiotów nadzorowanych. Roczna składka banków = suma aktywów finansowych x (max.) 0,024% Podstawowe zadania: Sprawowanie nadzoru nad rynkiem finansowym Udział w przygotowaniu aktów prawnych dotyczących rynku finansowego Polubowne rozstrzyganie sporów na tle umów / usług finansowych Działania edukacyjne i informacyjne [8] Narodowy Bank Polski

KNF – zadania w zakresie nadzoru LICENCJONOWANIE Banki, fundusze inwestycyjne, krajowe zakłady ubezpieczeń AUTORYZACJA: Powołanie Prezesa banku Powołanie dyrektora oddziału banku zagr. w PL Zmniejszenie funduszy uzupełniających Zmiana statutu banku Połączenie się z innym bankiem Utworzenie oddziału banku zagr. w PL Utworzenie oddziału banku krajowego za granicą Nabycie przedsiębiorstwa bankowego NADZÓR OSTROŻNOŚCIOWY badanie wyników finansowych banków badanie sposobu zabezpieczania zobowiązań banku kontrola przestrzegania przez banki regulacji ostrożnościowych Analiza dokumentów Inspekcje na miejscu Protokół nadzorczy Zamknięcie postępowania (brak uchybień) V Wszczęcie postępowania administracyjnego w celu nałożenia środków nadzorczych V Zawiadomienie prokuratury ŚRODKI NADZORCZE Funkcja dyscyplinująca - stosowanie środków nadzoru w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa / legalności działania [8] Narodowy Bank Polski

KNF – środki nadzorcze wobec banków (art KNF – środki nadzorcze wobec banków (art. 133, 138, 141 Prawa bankowego) AD REM AD PERSONAM ZALECENIE zwiększenia funduszy własnych, opracowania nowych strategii zarządzania ryzykiem Wystąpienie z WNIOSKIEM o ODWOŁANIE danej osoby ( np. z powodu strat, jakie wyrządziła) NAKAZ wstrzymania wypłat z zysku Imperatywne ZAWIESZENIE w CZYNNOŚCIACH ( np. zarzuty prokuratorskie) ZAKAZ tworzenia nowych placówek Imperatywne ODWOŁANIE ze stanowiska ( np. prawomocny wyrok za przestępstwo skarbowe) OGRANICZENIE DZIAŁALNOŚCI BANKU KARA FINANSOWA ( nie > 3 m-c wynagrodzenie danej osoby) UCHYLENIE ZEZWOLENIA + LIKWIDACJA do 10% przychodu banku, nie > 10 000 000 zł Cele nadzoru 1. zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych na rachunkach bankowych 2. zapewnienie zgodności działalności banków z wszystkimi regulacjami prawnymi wiążącymi bank m.in.: ustawą prawo bankowe ustawą o NBP statutem banku decyzją KNF o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku Zasady nadzoru Zasada legalizmu Zasada adekwatności Zasada zaskarżalności do WSA Zasada nienaruszalności umów z klientami (z wyjątkiem umów związanych z holdingiem lub sekurytyzacją) [8] Narodowy Bank Polski

Bank Gospodarstwa Krajowego Istnieje od 1924 roku Bank państwowy (jedyny w rozumieniu przepisów prawa bankowego), ale poza sektorem finansów publicznych (tak jak NBP) Płynność płatnicza i podstawowe fundusze własne są gwarantowane przez Ministra Finansów ( z możliwości udzielenia pożyczki z budżetu państwa lub nieodpłatnego przekazania skarbowych papierów wartościowych) Główne zadania: Wspieranie rządowych programów społeczno – gospodarczych ( np. obsługa wielu funduszy celowych – Fundusz Dopłat, Fundusz Pożyczek i Kredytów Studenckich, Krajowy Fundusz Drogowy) Wspieranie inicjatyw regionalnych ( BGK jest centralnym płatnikiem środków europejskich) Obsługa systemu finansów publicznych (m.in. gwarancje Skarbu Państwa, obsługa bankowa niektórych jednostek sektora finansów publicznych – np. NFZ, dochodzenie wierzytelności SP z tytułu udzielonych gwarancji, przyjmowanie wolnych środków jednostek sektora finansów publicznych w depozyt) [8] Narodowy Bank Polski