Prawo finansów publicznych Środki publiczne Prawo finansów publicznych Środki publiczne (2)

Pobór od podatników i innych donatorów Środki publiczne Transfer środków publicznych Podstawy prawne 1. Pobór od podatników i innych donatorów 2. Alokacja w budżecie ( od momentu przewłaszczenia na JSFP mają status środków publicznych) 3. Redystrybucja na zadania publiczne (dobra / usługi o charakterze zbiorowym, które nie mogą / nie powinny być finansowane przez sektor prywatny w drodze mechanizmów rynkowych) KONST 217/1 Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. ------------------------------------ UFP 42 / 1. Sposób gromadzenia środków publicznych z poszczególnych tytułów określają odrębne ustawy. UFP 44 / 1. Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w: 1) ustawie budżetowej; 2) uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego; 3) planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. Środki publiczne (2)

Środki publiczne - klasyfikacja Podział wg doktryny Podział wg ustawy Dokąd trafiają? Państwowe Samorządowe Skąd płyną? Krajowe Zagraniczne Cel poboru? Zasadnicze (np. podatki) Uboczne (np. mandaty) Czy są zwracane? Bezzwrotne Zwrotne Czy jest kontrświadczenie? (tak) = Odpłatne Np. opłata skarbowa (nie) = Nieodpłatne Np. podatki Kiedy są pobierane? Zwyczajne Nadzwyczajne Stałe Sporadyczne Jakie są podstawy prawne ich poboru? Publicznoprawne Np. daniny Prywatno-gospodarcze np. dywidendy Środki publiczne A: Dochody publiczne B: Środki europejskie C: Przychody budżetowe D: Przychody JSFP Środki publiczne (2)

A: Dochody publiczne Na co są przeznaczane? Skąd płyną? Daniny publiczne podatki, parapodatki, składki celowe (ZUS, KRUS, NFZ) Dochody z mienia publicznego Najem, dzierżawa, odsetki od lokat, dywidendy Dochody dobrowolne Spadki, zapisy, darowizny Inne dochody Odszkodowania uzyskane przez JSFP Kary, grzywny, mandaty Kwoty uzyskane z tytułu poręczeń i gwarancji (m.in. prowizje) Na co są przeznaczane? 1. Wydatki publiczne (zasada niefunduszowania) 2. Rozchody budżetowe Spłaty pożyczek i kredytów Wykup skarbowych papierów wartościowych Środki na udzielanie pożyczek i kredytów Płatności związane z udziałem Skarbu Państwa w instytucjach międzynarodowych Środki publiczne (2)

B: Środki europejskie Skąd płyną? Na co są przeznaczane? Budżet UE Fundusze celowe UE EFTA (European Free Trade Association) Na co są przeznaczane? Wydatki publiczne (zasada funduszowania); Uwaga! Środki te podlegają odrębnemu traktowaniu niż środki krajowe (UFP 202 i nast.) Konkretny cel do sfinansowania ustalony przez donatora (UE) Określona procedura wydawania (pierwszeństwo umów międzynarodowych przed ustawami krajowymi) Odrębny rachunek i obsługa bankowa (BGK) Sankcje za złamanie w/w zasad: zwrot otrzymanych środków karne odsetki wykluczenie z grona beneficjentów ( 3 lata) Środki publiczne (2)

C: Przychody budżetowe D: Przychody JSFP Skąd płyną? Kredyty Pożyczki Skarbowe papiery wartościowe Wpływy z prywatyzacji Na co są przeznaczane? Sfinansowanie deficytu budżetowego Skąd płyną? Działalność komercyjna Działalność publiczna Na co są przeznaczane? Własne potrzeby JSFP, o ile nie trzeba tych środków oddać w całości lub w części budżetowi Środki publiczne (2)

Wydatki publiczne - klasyfikacja Podział wg doktryny Podział wg ustawy Tak Nie Czy są definitywne? Nabywcze Transferowe Czy są dokonywane na rzecz osób fizycznych? Osobowe Rzeczowe Czy odbiorcą jest rezydent? Krajowe Zagraniczne Czy służą powiększeniu majątku JSFP? Majątkowe Bieżące Czy można je swobodnie planować? Elastyczne Sztywne Wydatki publiczne A: Bieżące B: Majątkowe C: Na obsługę długu SP D: Środki własne UE Środki publiczne (2)

A: Wydatki bieżące Dotacje Subwencje Świadczenia dla osób fizycznych UFP 127: Celowe (np. dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych; dofinansowanie zadań własnych JST do 80% kwoty tych zadań; dofinansowanie jednostek NGO) UFP 131: Podmiotowe ( transfer środków dla ściśle określonego w ustawie / umowie podmiotu np. dla uczelni publicznych) UFP 130: Przedmiotowe (np. dopłaty do przewozów pasażerskich PKP, do posiłków w barach mlecznych, do podręczników akademickich) Subwencje Dla JST Dla partii politycznych (minimum 3% głosów w ostatnich wyborach) Świadczenia dla osób fizycznych Nagrody Rekompensaty Dopłaty do leków Stypendia Wydatki bieżące jednostek budżetowych Wynagrodzenia i uposażenia dla ich pracowników Koszty zakupu towarów i usług Koszty funkcjonowania Koszty zadań zleconych do realizacji Środki publiczne (2)

Zasady dotyczące dotacji publicznych Z budżetu są / mogą być udzielane: 1. Dotacje celowe 2. Dotacje podmiotowe 3. Dotacje przedmiotowe 4. Dotacje inwestycyjne Beneficjent w pewnych przypadkach musi dokonać zwrotu dotacji (UFP 168-169): A. Niewykorzystanych: w terminie do 31 stycznia (r+1) B. Nienależnych / sprzeniewierzonych – w ciągu 15 dni od stwierdzenia takiej okoliczności UFP 126. Dotacje są to podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy celowych przeznaczone na podstawie niniejszej ustawy, odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych. Ograniczenia w udzielaniu dotacji większość decyzji ma charakter uznaniowy UFP 128: dotacje dla JST na dofinansowanie zadań własnych / inwestycyjnych nie może przekroczyć 80% kosztów całego przedsięwzięcia UFP 133: dotacje dla podmiotów spoza SFP nie mogą przekroczyć 50% kosztów całej inwestycji (limit ten nie dotyczy środków europejskich) UFP 133a: zaplanowanie inwestycji publicznej, której kwota > 300 mln złotych wymaga niewiążącej opinii ministra ds. rozwoju regionalnego (z wyjątkami ustawowymi) Środki publiczne (2)

B: Wydatki majątkowe Wydatki majątkowe Wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego Wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych (mają charakter OBLIGATORYJNY) UFP 135 Zakup lub budowa nieruchomości na potrzeby organów administracji rządowej wymaga zgody ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa. Dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki (są FAKULTATYWNE) Środki publiczne (2)

C: Wydatki na obsługę długu SP Koszty emisji SPW Wypłacone odsetki i dyskonto od SPW Odsetki i prowizje od zaciągniętych przez SP kredytów / pożyczek Wypłaty z tytułu udzielanych gwarancji i poręczeń SP Dla odróżnienia: UFP 6 / 2. Rozchodami publicznymi są: 1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów; 2) wykup papierów wartościowych; 3) udzielone pożyczki i kredyty; 4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa; 5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością; 6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych. Środki publiczne (2)

D: Środki własne UE (składka członkowska Polski) CŁO VAT: Udział w podatku od towarów i usług TOR: Tradycyjne opłaty rolne DNB: wpłaty bezpośrednie, uzależnione od wielkości dochodu narodowego brutto danego kraju Środki publiczne (2)

Dochody budżetu państwa Wydatki budżetu państwa Dochody i wydatki budżetu państwa i budżetu środków europejskich w roku 2018 (za: „Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej”, NIK 2019) Dochody budżetu państwa 380 mld zł Dochody podatkowe 349 mld zł VAT 174 mld zł Akcyza 72 mld zł PIT 59 mld zł CIT 34 mld zł RPE 7,5 mld zł „bankowy” 4,5 mld zł „kopalinowy" 1,7 mld zł Dochody niepodatkowe 29 mld zł Wpłaty z zysku NBP Brak* Dywidendy 2,8 mld zł Dochody jednostek budżetowych** 19,8 zł Cła 3,7 mld zł „Janosikowe” 2,2 mld zł * ujemny wynik finansowy NBP za rok 2017 ** opłaty, odsetki od zaległości podatkowych, mandaty, grzywny Wydatki budżetu państwa 390 mld zł Dotacje dla funduszy celowych 58 mld zł Subwencja ogólna dla JST 56 mld zł Dotacje celowe dla JST 50 mld zł Dotacje podmiotowe 25 mld zł Wydatki bieżące jednostek budżetowych 73 mld zł Obsługa długu Skarbu Państwa 29,5 mld zł Świadczenia na rzecz osób fizycznych*** 25,8 mld zł Wydatki majątkowe 28 mld zł Środki własne UE 18 660,8 mld zł Dotacje przedmiotowe 0,6 mld zł *** emerytury, renty, zasiłki, stypendia, odszkodowania, rekompensaty, ryczałty, diety, ekwiwalenty, nagrody Środki publiczne (2)

Dochody i wydatki budżetu państwa i budżetu środków europejskich w latach 2010 - 2018 (za: „Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej”, NIK 2011- 2019) Środki publiczne (2)

Zasady gospodarowania środkami publicznymi Prawo finansów publicznych Środki publiczne (2)

Przegląd najważniejszych zasad Planowanie finansowe Zasada jawności finansów publicznych Zasada niefunduszowania Zasada nieroszczeniowości Zasada jednostronnej dyrektywności budżetów Zasada prognozowania UFP 50. Przyjmowane przez Radę Ministrów projekty ustaw oraz akty prawne, których skutkiem finansowym może być zwiększenie wydatków lub zmniejszenie dochodów jednostek sektora finansów publicznych w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów, zawierają w uzasadnieniu: 1/ określenie wysokości tych skutków; 2/ wskazanie źródeł ich sfinansowania; 3/ opis celów nowych zadań i mierników określających stopień realizacji celów. Gromadzenie dochodów / wykonywanie zadań publicznych Zasada legalizmu Zasada zapewnienia wszystkim równego dostępu do realizacji zadań publicznych Zasada wyboru najkorzystniejszej oferty Dokonywanie wydatków Zasada celowości Zasada terminowości Zasada efektywności Zasady racjonalizacji wydatków publicznych Zasady udzielania i zwrotu dotacji budżetowych Zasada przejrzystości Środki publiczne (2)

Zasada jawności finansów publicznych (UFP 33 – 38) = publiczne debaty nad planami finansowymi państwa i JST = podawanie do publicznej wiadomości zbiorczych danych finansowych dotyczących budżetu państwa, deficytu, długu, kwot dotacji, poręczeń, gwarancji udzielonych z BP / BJST oraz informacji o usługach świadczonych przez JSFP ( w tym NFZ) = zapewnianie radnym dostępu do informacji o wynikach audytu i kontroli w JST = podawanie do publicznej wiadomości informacji o podmiotach, które otrzymały preferencje podatkowe tj. umorzenie zaległości w podatkach państwowych > 5000 zł lub umorzenie zaległości, odroczenie lub rozłożenie na raty podatków i opłat JST > 500 zł Jawność = Środki publiczne (2)

(wyjątek – UFP 42/3-4 i inne ustawy) ( Nie) funduszowanie Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Niefunduszowanie (zasada – UFP 42/2) Funduszowanie (wyjątek – UFP 42/3-4 i inne ustawy) Wydatki budżetowe ogółem Dochody majątkowe Podatki Opłaty publiczne Cele wskazane w akcie prawnym / w umowie międzynarodowej Środki europejskie Pomoc finansowa dla wskazanych w ustawie o dochodach JST gmin, powiatów i województw Wpłaty najbogatszych JST („janosikowe”) Koszty ponoszone przez fundusze celowe, agencje wykonawcze, IGB, państwowe osoby prawne, samorządowe zakłady budżetowe Sfera pozabudżetowa Środki publiczne (2)

Zasada nieroszczeniowości budżetu (UFP 51) Art. 51. 1. Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń ani zobowiązań państwa wobec osób trzecich, ani roszczeń tych osób wobec państwa. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do: 1) jednostek samorządu terytorialnego; pozostałych jednostek sektora finansów publicznych. ------------------------------------- Budżet jako plan dochodów i wydatków nie przyznaje prawa do roszczenia beneficjentom środków budżetowych; jednakże takie roszczenia można zgłaszać na podstawie innych ustaw lub decyzji administracyjnych albo orzeczeń sądowych - Podatnik: obowiązek zapłaty podatków Skarb Państwa: brak roszczenia o zapłatę podatków w wysokości zakładanej w ustawie budżetowej Skarb Państwa: Obowiązek wypłaty świadczeń publicznych Beneficjent: Brak roszczenia o wypłatę środków publicznych w wysokości przewidzianej w ustawie budżetowej Środki publiczne (2)

Zasada jednostronnej dyrektywności budżetu (UFP 52) STRONA DOCHODOWA Dotyczy: STRONA WYDATKOWA Charakter analityczny: Planowane dochody i przychody budżetowe są prognozą Budżet Państwa Budżety JST Plan finansowy jednostki budżetowej Charakter dyrektywny: planowane wydatki i rozchody budżetowe są limitem: podmiotowym (KTO?) przedmiotowym (NA CO?) czasowym (KIEDY / DO KIEDY?) kwotowym (ILE?) ….MOŻE WYDAĆ PIENIĘDZY Z BUDŻETU. Brak sankcji, gdy: Dochody zrealizowane > plan Dochody zrealizowane < plan (w grę może jednak wchodzić brak absolutorium budżetowego lub kary dla kierownika JSFP) Sankcje, gdy wydatkowanie środków naruszy którykolwiek z w/w limitów (= delikt finansowy) Przychody są prognozą Inne JSFP (fundusze celowe, IGB, agencje, zakłady budżetowe) UFP 52/2: Koszty (wydatki) mogą być przekroczyć zakładany plan, o ile w rezultacie: Przychody JSFP są > plan Zobowiązania JSFP nie będą > plan Dotacje dla JSFP nie będą > plan Środki publiczne (2)

Zasady gromadzenia dochodów i wykonywania zadań publicznych UFP 42. Sposób gromadzenia środków publicznych z poszczególnych tytułów określają odrębne ustawy. UFP 43. Prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej. UFP 47. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę wykonania zadania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy. (Zasada przejrzystości) UFP 39. Dochody publiczne, wydatki publiczne i przychody oraz środki europejskiej klasyfikuje się według: działów i rozdziałów - określających rodzaj działalności paragrafów - określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku UFP 40. Jednostki sektora finansów publicznych prowadzą rachunkowość zgodnie z przepisami o rachunkowości, z uwzględnieniem zasad określonych w niniejszej ustawie. UFP 41. Jednostki sektora finansów publicznych sporządzają sprawozdania z wykonania procesów, o których mowa w art. 3. ------------------------ …….chodzi o jednolitość księgowania wpływów i płatności, klarowne prezentowanie stanu finansów i gospodarki danej JSFP, łatwe porównywanie wyników, możliwość bieżących korekt Środki publiczne (2)

Zasady dokonywania wydatków (1) UFP 44. 1. Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w: 1) ustawie budżetowej; 2) uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego; 3) planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. 2. Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. 3. Wydatki publiczne powinny być dokonywane: 1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad: a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów; 2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań; 3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. 4. Jednostki sektora finansów publicznych zawierają umowy, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane, na zasadach określonych w przepisach o zamówieniach publicznych, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Środki publiczne (2)

Zasady dokonywania wydatków (2) Zrównoważony plan finansowy (UFP 46) Zaciągane zobowiązania przez JSFP muszą być ≤ planowe wydatki na zobowiązania MINUS (obligatoryjne składki + koszty spłaty obecnych zobowiązań) Bezpieczna kapitalizacja środków JSFP (UFP 48) (UFP 49) 1. Wolne środki JSFP można lokować w: Skarbowe papiery wartościowe Obligacje komunalne (oprocentowany) depozyt u Ministra Finansów Lokaty w bankach krajowych 2. Zakaz nabywania akcji, obligacji i udziałów w spółdzielniach przez JSFP, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej Reguła stabilizacyjna (UFP 112 aa) Określenie łącznego limitu wydatków wybranych JSFP ( organy władzy, administracji, sądy, JST, jednostki budżetowe, NFZ, KRUS, Fundusz Pracy, Fundusze BGK). Limit ten jest odnoszony do: wydatków tych jednostek w zeszłym roku budżetowym, prognozowanego wskaźnika inflacji prognozy PKB na rok następny Środki publiczne (2)

Zasady zarządzania mieniem państwowym (ustawa z dnia 16 grudnia 2016 roku, Dz. U z 2018 r., poz. 1182) Art. 4. 1. Mienie państwowe służy wykonywaniu zadań publicznych. 2. Mieniem państwowym zarządza się zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki, z zachowaniem szczególnej staranności. Art. 9. 1. Wykonywanie praw z akcji należących do Skarbu Państwa lub państwowej osoby prawnej odbywa się na zasadach prawidłowej gospodarki, w celu osiągnięcia trwałego wzrostu wartości tych akcji, z uwzględnieniem polityki gospodarczej państwa. 2. W spółce realizującej misję publiczną wykonywanie praw z akcji należących do Skarbu Państwa lub państwowej osoby prawnej odbywa się na zasadach prawidłowej gospodarki, w szczególności w celu efektywnej realizacji misji publicznej realizowanej przez tę spółkę. Art. 7 / 2 W celu koordynacji wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa w spółkach, Prezes Rady Ministrów może określać zasady nadzoru właścicielskiego oraz dobre praktyki, którymi kieruje się Skarb Państwa jako akcjonariusz, w szczególności w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu, polityki dywidendowej, sponsoringu, a także kształtowania wynagrodzeń. Art. 13. Nie mogą być zbyte akcje należące do Skarbu Państwa w następujących spółkach: Agencja Rozwoju Przemysłu Spółka Akcyjna Enea Spółka Akcyjna z siedzibą w Poznaniu Energa Spółka Akcyjna z siedzibą w Gdańsku Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Grupa Azoty Spółka Akcyjna z siedzibą w Tarnowie; Grupa Azoty Zakłady Chemiczne "Police" Spółka Akcyjna Grupa Azoty "Puławy" Spółka Akcyjna z siedzibą w Puławach; Grupa LOTOS Spółka Akcyjna z siedzibą w Gdańsku; Jastrzębska Spółka Węglowa Spółka Akcyjna KGHM Polska Miedź Spółka Akcyjna z siedzibą w Lubinie; PGE Polska Grupa Energetyczna Spółka Akcyjna Polska Grupa Zbrojeniowa Spółka Akcyjna z siedzibą w Radomiu; Polski Fundusz Rozwoju Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie; Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo Spółka Akcyjna Polski Holding Nieruchomości Spółka Akcyjna Polski Holding Obronny Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Polski Koncern Naftowy Orlen Spółka Akcyjna z siedzibą w Płocku; PKP Polskie Linie Kolejowe Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie; PKP Cargo Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie; Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna Powszechny Zakład Ubezpieczeń Spółka Akcyjna Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych Spółka Akcyjna Totalizator Sportowy Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Tauron Polska Energia Spółka Akcyjna z siedzibą w Katowicach; Spółka Celowa, o której mowa w przepisach ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o Centralnym Porcie Komunikacyjnym. Środki publiczne (2)