Modele konkurencji rynkowej - monopol

Plan wykładu Cechy monopolu Decyzje monopolisty Porównanie gałęzi wolnokonkurencyjnej z monopolem Brak krzywej podaży w monopolu Różnicowanie cen Monopol a postęp techniczny

Cechy monopolu

Monopol pełny (czysty) posiada następujące cechy: Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i wielu kupujących. Jeżeli po stronie popytu występuje jeden podmiot, zaś po stronie podaży jest wiele podmiotów, to taką strukturę określa się monopsonem (monopol popytu).

Monopolista jest dawcą i twórcą ceny Monopolista jest dawcą i twórcą ceny. Funkcja popytu na produkty monopolisty jest jednocześnie funkcją popytu na produkty całej gałęzi. Produkty mogą być zarówno jednorodne jak i skomplikowane. Nie posiadają bliskich substytutów.

Uczestnicy rynku posiadają doskonałą informację Uczestnicy rynku posiadają doskonałą informację. W przypadku monopolu podaży monopolista zna popyt na wytwarzane przez siebie dobro, a w przypadku monopolu popytu ma rozeznanie w zapotrzebowaniu. Występują trudne do pokonania bariery wejścia na rynek. Funkcja popytu na produkty pojedynczego przedsiębiorstwa jest jednocześnie krzywą popytu na produkty całej gałęzi.

Rodzaje barier Prawne Rząd lub władze lokalne mogą przyznać wyłączność jednej firmie na produkcje danego dobra lub świadczenia usługi. Może to wynikać z prowadzenia przez rząd protekcjonistycznej polityki, polegającej na ochronie krajowego producenta przed napływem towarów z zewnątrz.

Przedsiębiorstwo może być właścicielem patentu, licencji, znaków towarowych, dzięki czemu zdobywa dominującą pozycje na rynku. Przedsiębiorstwo jako jedyne może posiadać dostęp do rzadkich, występujących w niewielkiej ilości bogactw mineralnych.

Ekonomiczne W długim okresie koszty przeciętne maleją bardzo znacznie wraz ze wzrostem produkcji i z tego powodu działalność więcej niż jednego przedsiębiorstwa nie jest ekonomicznie uzasadniona. Taki monopol nazywany jest naturalnym.

Utarg całkowity a utarg krańcowy Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR=P*Q)) Utarg (przychód) krańcowy (MR) 1 30 2 25 50 20 3 60 10 4 15 5 -10 6 -20

Dopóki wzrasta utarg całkowity utarg krańcowy jest większy od zera. Powyżej produkcji wynoszącej 4 sztuki utarg całkowity spada, a utarg krańcowy jest mniejszy od zera. Monopolista chcąc zwiększyć sprzedaż musi obniżać cenę.

Popyt a utarg krańcowy Popyt i utarg krańcowy D Ilość dóbr MR

Funkcja popytu (D) i utargu krańcowego (MR) posiadają nachylenie ujemne. Funkcja MR jest bardziej stroma. Do momentu przecięcia się funkcji MR z osią X funkcja popytu jest elastyczna. Gdy utarg krańcowy staje się ujemny, popyt jest nieelastyczny. Ponieważ koszt krańcowy jest dodatni to monopolista nigdy nie produkuje na nieelastycznej części krzywej popytu.

Decyzje monopolisty

W warunkach czystego monopolu, monopolista nie musi się obawiać, że w długim okresie będą zanikać jego zyski. Dlatego też analizę przeprowadza się w modelu bez określania okresu (krótkiego i długiego).

Optimum ekonomiczne jest wyznaczane przez przecięcie krzywej MR i MC dla produkcji Q0. Określając opłacalność produkcji należy odczytać z funkcji popytu cenę jaką powinien zaproponować monopolista i z funkcji AC poziom kosztu przeciętnego. cena, utarg krańcowy, koszt krańcowy, koszt przeciętny MC A p0 D E0 MC0 AC AC0 B MR Q0 produkcja

W przykładzie cena p0 jest wyższa od kosztu przeciętnego AC0 W przykładzie cena p0 jest wyższa od kosztu przeciętnego AC0. Oznacza to, że przedsiębiorstwo osiąga zyski na jednostce produktu i działalność kontynuuje. Zyski ponadnormalne osiągane w długim okresie nazywane są zyskami monopolistycznymi.

W warunkach konkurencji doskonałej w optimum ekonomicznym cena była zawsze równa kosztowi krańcowemu. W warunkach monopolu cena przewyższa koszt krańcowy. Nadwyżkę ceny nad kosztem krańcowym uznaje się za siłę monopolistyczną przedsiębiorstwa.

Porównanie gałęzi wolnokonkurencyjnej z monopolem

Gałąź wolnokonkurencyjna a monopol wielozakładowy W gałęzi wolnokonkurencyjnej wszystkie przedsiębiorstwa posiadają takie same koszty (pozioma krzywa LRSS). Przy krzywej popytu D, gałąź pozostaje w równowadze w punkcie A, zarówno w krótkim i długim okresie cena wynosi P0, a wielkość produkcji Q0. cena, koszty SMC = SRSS E C P2 P1 A D LMC = LRSS P0 B D MR Q2 Q1 Q0 produkcja

Gdy gałąź wolnokonkurencyjna staje się wielozakładowym monopolem – gałąź oznacza to samo co przedsiębiorstwo. W krótkim okresie optimum ekonomiczne jest wyznaczane przez przecięcie się SMC z MR, produkcja spada do Q1, natomiast cena zostaje ustalona na wyższym poziomie P1.

W długim okresie monopolista może zmieniać ilość zakładów W długim okresie monopolista może zmieniać ilość zakładów. Ponadto chcąc podbić cenę zmniejsza produkcję. Optimum ekonomiczne jest teraz wyznaczane przez przecięcie LMC z MR. Cena wzrośnie do P2, natomiast produkcja zostanie obniżona do Q2. W warunkach monopolu utarg krańcowy jest niższy od ceny i dlatego monopolista wytwarza mniej, po wyższej cenie.

Społeczny koszt monopolu Koszt krańcowy jest jednoznaczny z wartością nakładów zużytych do wytworzenia ostatniej jednostki dobra. Jeżeli konsumenci nabywają produkt dobrowolnie to cena wyznacza korzyść z nabycia ostatniej jednostki. Gdyby korzyść krańcowa była wyższa od ceny konsumenci kupowaliby jeszcze więcej dóbr. Gdy cena jest wyższa od korzyści krańcowej konsumenci nie kupią ostatniej jednostki produktu.

Celem społeczeństwa powinno być dążenie do zrównania kosztu krańcowego z korzyścią krańcową. Jeżeli cenę uzna się za korzyść krańcową konsumentów to w gałęzi wolnokonkurencyjnej następuje zrównanie ceny z kosztem krańcowym. W warunkach monopolu koszt krańcowy jest niższy od ceny co oznacza, że towarów jest mniej niż chciałoby społeczeństwo.

Monopol jednozakładowy Monopole, które osiągają duże korzyści skali produkcji są nazywane monopolami naturalnymi. Przykładem może być sieć telefonii komórkowej. Instalacja sieci wiąże się z wysokimi kosztami, ale gdy już istnieje koszt przyłączenia dodatkowego abonenta jest niski. cena LMC C P0 LAC0 B LAC A MR D Q0 produkcja

Monopol jednozakładowy wytwarza produkcję Q0 przy cenie P0 Monopol jednozakładowy wytwarza produkcję Q0 przy cenie P0. Cena przewyższa LAC0 i monopol osiąga zyski nadzwyczajne. Jeżeli byłoby w gałęzi wiele małych firm, wytwarzających małe wielkości produkcji, koszty przeciętne byłyby bardzo wysokie. Produkcja byłaby nieopłacalna.

Brak krzywej podaży w monopolu

W warunkach konkurencji doskonałej można wyznaczyć krzywą podaży, znając cenę jaką narzuci rynek. Przy cenie p0 przedsiębiorstwo może wytworzyć zarówno produkcję na poziomie q0 jak i q1. Wszystko zależy od przebiegu funkcji popytu (D0 czy D1). Monopolista nie ma krzywej podaży niezależnej od popytu. cena, utarg krańcowy, koszt krańcowy A B p0 D0 E1 D1 E0 MR1 MR0 q0 q1 produkcja

Różnicowanie cen w monopolu

Monopolista może ustalać odmienne ceny dla różnych grup klientów Monopolista może ustalać odmienne ceny dla różnych grup klientów. Najpierw należy zidentyfikować te grupy, dla których będą różnie przebiegać krzywe popytu. Taka sytuacja może zaistnieć w przypadku linii lotniczych. Biznesmeni posiadają krzywą popytu mniej elastyczną, natomiast turyści bardziej elastyczną.

Im mniej elastyczna krzywa popytu tym bardziej stroma krzywa utargu krańcowego. Przy zrównaniu cen biletów dla turystów i biznesmenów utarg krańcowy z przewiezienia ostatniego biznesmena jest niższy niż z przewiezienia ostatniego turysty. Linie lotnicze przewożą w tej sytuacji niewłaściwą kombinację biznesmenów i turystów.

Opłacalnym przedsięwzięciem ze strony linii lotniczych jest w tej sytuacji zrównanie utargów krańcowych dla obydwu grup, co oznacza ustalenie wyższej ceny dla biznesmenów i niższej dla turystów. Jeżeli producent pobiera różne opłaty od różnych grup klientów mówi się, że różnicuje ceny. Taki zabieg ma tylko wtedy sens, gdy nie ma możliwości odsprzedaży towarów przez jedną grupę drugiej.

Przykład Autor współpracujący z wydawnictwem napisał książkę. Za wyłączne prawo do niej, wydawnictwo zapłaciło 2 mln euro. Koszt wydrukowania książki wynosi 0. Zysk jest więc równy utargowi.

Popyt na książkę 30 euro – 100.000 zagorzałych czytelników 5 euro – 500.000 czytelników Przy cenie 30 euro przychód wyniesie 3 mln euro. Przy cenie 5 euro przychód wyniesie 2,5 mln euro.

Maksymalizacja zysku występuje przy cenie 30 euro, ale wydawnictwo rezygnuje z możliwości sprzedaży książki dla 400.000 mniej entuzjastycznych czytelników. W ten sposób przepada 2 mln euro nadwyżki całkowitej i jest to strata dobrobytu.

Jeżeli grupy czytelników stanowią oddzielne rynki (w Wielkiej Brytanii mieszkają zagorzali wielbiciele, a w Stanach Zjednoczonych mniej entuzjastyczni) można dokonać różnicowania cen. W Wielkiej Brytanii książka jest sprzedawana po 30 euro, a w USA po 5 euro. Łączny zysk wyniesie 5 mln euro.

Doskonałe różnicowanie cen Doskonałe różnicowanie cen oznacza, że przedsiębiorstwo każdą jednostkę produktu sprzedaje po innej cenie. Pierwszą z nich przedsiębiorstwo może sprzedać po cenie p2. Kolejne jednostki są sprzedawane klientom, którzy oferują najwyższe ceny. W warunkach doskonałego różnicowania cen krzywa popytu pokrywa się z krzywą utargu krańcowego. E D cena p2 MC B p0 C p1 A D MR 1 Q0 Q1 produkcja

W przypadku doskonałego różnicowania cen monopolista wytworzy Q1 dóbr W przypadku doskonałego różnicowania cen monopolista wytworzy Q1 dóbr. W punkcie C krzywa kosztu krańcowego przecina się z krzywą utargu krańcowego. Przy braku różnicowania cen, monopolista sprzedaje Q0 dóbr. Nawet przy produkcji Q0 są większe przychody przy doskonałym różnicowaniu cen (o obszar ograniczony punktami Bp0E).

Monopol a postęp techniczny

W odróżnieniu od gałęzi wolnokonkurencyjnej: monopol zmierza do ograniczenia produkcji i podniesienia cen monopolista osiąga zysk ekonomiczny w krótkim okresie i nie musi się obawiać jego zmniejszenia w długim okresie

Joseph Schumpeter twierdził, że trwałe osiąganie zysków ułatwia prowadzenie prac badawczo-rozwojowych. Prowadzi to do zdobywania przewagi technologicznej, spadają koszty, firma może obniżać ceny i zwiększać produkcję. Czyni to monopole bardziej innowacyjnymi od gałęzi wolnokonkurencyjnych, posiadają one niżej położone krzywe kosztów, spadają ceny i rośnie popyt.

Wywód Schupetera w obecnych uwarunkowaniach nie do końca znajduje uzasadnienie. Obecnie państwa posiadają prawa patentowe co nie sprzyja powstawaniu monopoli długookresowych stwarza warunki do monopoli przejściowych. Prawo patentowe zachęca ponadto do podejmowania prac badawczo-rozwojowych nie tylko w warunkach trwałego monopolu.

Dziękuję za uwagę