Materiał szkoleniowy dla doradców z zakresu: język polski

Opowiadanie twórcze w szkolnej dydaktyce i na egzaminie ósmoklasisty dr Maria Romanowska, Małgorzata Jas, Janina Steczkowska

Cele zajęć Uczestnik po zajęciach: zna cechy opowiadania twórczego zna i rozumie kryteria oceniania wypowiedzi o charakterze twórczym zna i stosuje zasady redagowania wypowiedzi o charakterze twórczym potrafi przełożyć wymagania ogólne i szczegółowe podstawy programowej na ćwiczenia dotyczące konstruowania wypowiedzi twórczej zna i stosuje elementy urozmaicające fabułę Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Opowiadanie twórcze Jedną z form wypowiedzi zamieszczoną w arkuszu egzaminacyjnym jest wypowiedź o charakterze twórczym, na przykład opowiadanie.   Cechy wypowiedzi o charakterze twórczym zostały zamieszczone w Informatorze o egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego od roku szkolnego 2018/2019. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Opowiadanie twórcze Stworzenie opowiadania twórczego wymaga zaplanowania funkcjonalnej narracji, fabuły oraz przemyślenia, w jakim stylu zostanie napisana wypowiedź. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Cechy i wyznaczniki opowiadania twórczego Forma epicka o charakterze fabularnym. Krótki utwór narracyjny, w którym prezentowane wydarzenia ukazane są w określonym czasie i miejscu. Wydarzenia w opowiadaniu przedstawiane są w określonym następstwie czasowym. Czas, w którym prowadzona jest narracja, decyduje o relacjach przyczynowo- -skutkowych między wydarzeniami. Fabuła opowiadania jest najczęściej jednowątkowa, a o jej urozmaiceniu decydują różne elementy, w tym: elementy opisu, elementy charakterystyki bohatera, czas i miejsce akcji, zwroty akcji, punkt kulminacyjny, puenta, wprowadzenie monologu, dialogów bohaterów. Wydarzenia w opowiadaniu mogą być prezentowane chronologicznie, można również zastosować retrospekcję. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Tworzenie opowiadania twórczego zgodnie z założeniami egzaminu ósmoklasisty Kreacja narratora i fabuły wymaga inwencji twórczej opowiadającego, ale opowiadanie inspirowane lekturą obowiązkową powinno zachować elementy dzieła, do którego się odnosi. Cechy charakteru bohaterów powinny być zgodne z cechami pierwowzorów. Wątki i wydarzenia z lektury powinny zostać twórczo wykorzystane, ale muszą zachować elementy, które pozwalają na rozpoznanie lektury inspirującej wypowiedź. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Kryteria oceny wypowiedzi o charakterze twórczym zgodnie z założeniami egzaminu ósmoklasisty Oceniając wypowiedź ucznia w tym kryterium, egzaminator będzie rozważał m.in., czy: narracja w opowiadaniu jest konsekwentnie prowadzona wydarzenia są logicznie ułożone fabuła jest urozmaicona, np. czy zawiera elementy typowe dla opowiadania, takie jak zwroty akcji, dialog, puenta lektura wskazana w poleceniu została wykorzystana pobieżnie, czy w sposób ciekawy i twórczy. Kryteria oceny wypowiedzi twórczej na 5 p.: Funkcjonalna narracja. Logiczny układ zdarzeń. Urozmaicona fabuła, w tym funkcjonalne wykorzystanie co najmniej 6 spośród następujących elementów: opis, charakterystyka bohatera, czas akcji, miejsce akcji, zwrot akcji, puenta, punkt kulminacyjny, dialog, monolog, retrospekcja. Twórcze wykorzystanie treści lektury. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Opowiadanie twórcze na lekcjach Każdy tekst epicki omawiany w szkole, może być podstawą do ćwiczeń, które pozwolą poznać literackie cechy opowiadania. Szczególne znaczenie będą miały krótkie opowiadania. Analiza ich kompozycji, elementów narracji, konstrukcji fabuły i języka stwarza dobre podstawy do opanowania umiejętności redagowania własnej wypowiedzi twórczej. Także fragmenty dużych tekstów epickich o wyrazicie zarysowanej fabule, prezentowanych w nich wydarzeniach, które zachowują ciąg logiczny, zwroty akcji, punkt kulminacyjny to dobra podstawa do ćwiczenia, rozwijania i utrwalania umiejętności pisania własnych opowiadań. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Ćwiczenie 1. Proszę przeczytać opowiadanie Sławomira Mrożka W szufladzie. Proszę w grupach wykonać zadania: Grupa I – charakterystyka narracji Grupa II – analiza fabuły Grupa III – analiza stylu Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Akapit 1. narracja pierwszoosobowa narrator opowiada o zdarzeniach nagromadzenie czasowników i ich formy nadają narracji charakter czynnościowy uwydatnienie przebiegu zdarzeń Sławomir Mrożek, Opowiadania, Kraków 1973. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Oni – wpatrywali się – obrócili głowy – po czym musieli patrzeć Uwydatnienie przebiegu zdarzeń (funkcje czasowników) Ja – Dzisiaj rano – określenie czasu kiedy wstałem – wskazanie czynności żeby znaleźć – wskazanie celu zobaczyłem – następstwo czynności własnej że żyją w niej – dopełnienie czynności i wskazanie kolejnych bohaterów Ja – Uśmiechnąłem się – następstwo czynności innych osób Oni – nie okazywali – zbliżyli się Ja – Nachyliłem się – następstwo czynności innych osób Oni – Wyjaśnili mi Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Kompozycja opowiadania wymaga podziału na akapity. Podział uwarunkowany jest kolejnymi ważnymi wydarzeniami lub koniecznością ukazania kolejnego etapu z życia bohatera, lub zwrotem akcji. Analizowany akapit to akapit narracyjny – ma charakter krótkiego, zwartego opowiadania, prezentującego wydarzenia ułożone w porządku chronologicznym. Dominuje w nim nagromadzenie czasowników, składnia, wskazująca na wynikanie z siebie kolejnych czynność (np. zdania okolicznikowe). Jolanta Maćkiewicz, Jak dobrze pisać. Od myśli do tekstu, Warszawa 2014. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Akapit 2. narracja pierwszoosobowa narrator opisuje swoje odczucia, kładzie nacisk na ukazanie emocji, które wywołało w nim spotkanie z bohaterami z szuflady. Sławomir Mrożek, Opowiadania, Kraków 1973. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Akapit 2. nagromadzenie przymiotników i rzeczowników, w tym rzeczowników abstrakcyjnych, także zdrobnień nadaje narracji charakter opisowy akapit drugi pozwala charakteryzować bohatera, jego cechy i relacje ze światem. Sławomir Mrożek, Opowiadania, Kraków 1973. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Elementy charakterystyki bohatera i jego relacji ze światem (funkcje rzeczowników i przymiotników) bohater-narrator – emocje opisane bezpośrednio (byłem) w doskonałym humorze, (odkryłem) ze zdumieniem, (sprawiła mi) dziwną i nieznaną dotąd przyjemność, (stałem się) nieograniczoną siłą – emocje opisane pośrednio w cechach szuflady (w mojej szufladzie kryły się) światy, uczucia, problemy, (była) pełna tęsknot, miłości i niechęci – relacje relacja między ich życiem a moimi rękami, moim głosem, mną, (stałem się) siłą, która może na nich wpłynąć, (byli) dla mnie niczym, ja (mogłem być) dla nich wszystkim mieszkańcy szuflady mają rodziny, mieszkają w maleńkich domkach, mała uliczka, (mieli) swoje sprawy, (byli) mali Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Opowiadanie twórcze zawiera elementy opisu. Opis jest drugą z podstawowych obok opowiadania form wypowiedzi narratora. Opis jest elementem prezentowania bohaterów i miejsc. Opis jest elementem urozmaicenia fabuły. Opis stanowi podstawę budowania drugiego typu akapitu stosowanego w wypowiedziach literackich – akapitu opisowego. Akapit opisowy – zawiera informacje o danym przedmiocie, o wyglądzie, stanie emocjonalnym bohatera. Kolejne zdania w akapicie opisowym zawierają nowe informacje prezentowane w ustalonym porządku. Jolanta Maćkiewicz, Jak dobrze pisać. Od myśli do tekstu, Warszawa 2014. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Analiza akapitu 1. i 2. opowiadania Sławomira Mrożka pozwala na obserwację, w jaki sposób: – dokonuje się kreacja narratora-bohatera opowiadania, – narrator opowiada o kolejnych wydarzeniach, – jak narrator postrzega otaczający go świat. Ponadto pozwala określić: – formę wypowiedzi narracyjnej (w tym zachowanie jej jednolitego charakteru), – rodzaj słownictwa, które decyduje o stylu wypowiedzi, – funkcje stosowania właściwych dla narracji form wypowiedzi: opowiadania lub opisu w kreacji świata przedstawionego. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Analiza narracji w akapicie 1. i 2. opowiadania Sławomira Mrożka pozwala na wnioskowanie o elementach urozmaicających fabułę, takich jak: czas i miejsce akcji (szuflada, pokój, mieszkanie), logiczne następstwo zdarzeń (w dalszej części opowiadania także zwrot akcji, punkt kulminacyjny), elementy opisu przestrzeni i postaci, elementy charakterystyki bohaterów (wygląd, zachowania, emocje, relacje ze światem). Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Ćwiczenie 1. Proszę ułożyć temat opowiadania twórczego inspirowanego utworem Sławomira Mrożka. W temacie proszę wskazać na konieczność zmiany narratora. Uwaga: Narratorem może być np. szuflada lub któryś z jej małych mieszkańców, zachowujesz wówczas formę narratora mówiącego w pierwszej osobie, narrator może być trzecioosobowy i wszechwiedzący. Ćwiczenie 2. Proszę dokonać analizy zaproponowanego tematu. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Charakterystyka tematu Temat o charakterze twórczym Napisz opowiadanie, w którym losy swoich małych mieszkańców opowie szuflada. W swojej pracy musisz wykazać, że dobrze znasz utwór Sławomira Mrożka W szufladzie.   Niebieski kolor – problem określony w temacie. Czerwony kolor – forma wypowiedzi. Zielony kolor – na potrzeby ćwiczeń wybrana lektura* Pamiętaj! Na egzaminie będzie to zawsze lektura obowiązkowa. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Sławomir Mrożek W szufladzie Ćwiczenie 3. Do ułożonego w poprzednim ćwiczeniu tematu napisz opowiadanie. Pracę rozpocznij od uzupełnienia tabeli. Pamiętaj o dostosowaniu słownictwa do typu narracji. Temat opowiadania   Narrator Przebieg zdarzeń Zapisz rzeczowniki – nazwy osób/rzeczy, o których będziesz pisać. Nazwij właściwości tych osób/rzeczy – zapisz odpowiednie, przydatne w Twoim opowiadaniu, wyrazy i wyrażenia. Zapisz związane z osobami/rzeczami czasowniki, które mogą być użyte przez Ciebie w opowiadaniu. Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl

Dziękujemy za uwagę! Wszelkie prawa zastrzeżone © Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie | www.ore.edu.pl