Czynniki psychologiczne modulujące stres Wykład 5 Semestr letni 2018/2019

Stres z perspektywy indywidualnej Stres psychologiczny stanowi nieodłączny atrybut emocji Reakcje stresowe – znaczenie jakie osoba nadaje czynnikowi szkodliwemu czyli stresorowi (subiektywny charakter oceny poznawczej) O skutkach konfrontacji stresowej bardziej decyduje radzenie sobie ze stresem niż obiektywne działanie stresora Jakie czynniki personalne powiązane są z lepszym radzeniem sobie ze stresem? Wysoka samoocena Akceptacja własnych niedoskonałości Praca nad podwyższaniem własnych możliwości poznawczych Złożony zespół zmian obejmujących: Pobudzenie fizjologiczne Odczucia Procesy poznawcze Reakcje behawioralne Pojawiające się w odpowiedzi na sytacje postrzegane jako ważne dla jednostki

Dlaczego stres psychologiczny jest tak złożony? Aktywacja tych samych receptorów bólowych np. podczas procedury zabiegu medycznego u różnych osób wywoła różny poziom reakcji stresowej. Dlaczego? Wyjaśnieniem jest wpływ czynników psychologicznych np. obecność kogoś bliskiego tuż przed i po zabiegu Oznacza to, że fizjologiczna reakcja na stres może być modulowana przez czynniki psychologiczne Dodatkowo, nawet jeśli nic nie zakłóci allostazy tj. rzeczywistość fizjologiczna nie zmienia się, czynniki psychologiczne mogą wywołać reakcję stresową

Stresory psychologiczne i możliwe sposoby redukcji ich negatywnych skutków Możliwość rozładowywania frustracji: np. uderzenie pięścią w stół, wysiłek fizyczny, oddanie się aktywności sprawiającej przyjemność, może zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób stresogennych Ważne, aby to działanie odwróciło uwagę od stresora Przemieszczenia agresji: minimalizuje działanie stresora

Oczekiwanie i przewidywanie Przewidywanie stresora (wiedza o tym, że stanie sie coś złego i kiedy to się stanie) powoduje, że jest on mniej stresujący Przewidywalność stresora jako obserwacja, że organizm przyzwyczaja się do cyklicznie pojawiających się stresorów tzn. stresor, który jest nam znany jest mniej stresujący Nawet w przypadku, gdy mamy do czynienia z pozoru neutralnymi czy nawet pozytywnymi wydarzeniami, utrata przewidywalności może wyzwolić reakcję stresową

Oczekiwanie i przewidywanie …a zatem, jeśli informacja zawiera wartość predyktywną, możemy tak dobrać strategię radzenia sobie ze stresorem, aby konsekwencje były dla nas najkorzystniejsze np. informacja przekazana przez lekarza na temat potencjalnego samopoczucia po zabiegu chirurgicznym Jednakże przewidywanie nie zawsze uchroni nas przed stresem – to znaczy, że istnieją pewne parametry stresorów jak ich częstość, intensywność, określone przedziały czasowe, precyzja informacji o stresorze– aby przewidywanie miało moc obniżającą poziom stresu

W jaki sposób możemy wpływać na obniżanie reakcji stresowych? kontrola Przekonanie o posiadanej kontroli nad stresorem lub jego natężeniem jest kluczowe Faktyczne wykorzystanie posiadanej kontroli nie jest aż tak istotne W pracy zawodowej: kombinacja stresorów złożona z wysokich wymagań i niskiej kontroli (jakże powszechna), tj. poczucie bycia trybikiem w wielkiej maszynie jest częstym “wionwajcą” chorób sercowo-naczyniowych Co więcej, małe wymagania i mała kontrola jest bardziej destruktywna niż duże wymagania i duża kontrola Wspólnym mianownikiem utraty kontroli i braku informacji pozwalających na przewidywanie jest znalezienie się w nowej sytuacji – co jest dobrze znaną sytuacją wywołującą stres

Kontrola nie zawsze pomaga …ponieważ, wiara w to, że mamy kontrolę nad stresorami, a w rzeczywistości stresory pozostają poza naszą kontrolą, może powodować myślenie: “coś ze mną jest nie tak, to pewnie moja wina” – czyli ponoszenie odpowiedzialności za to, co niekontrolowalne i nieuniknione Osoby z wewnętrznym umiejscowieniem kontroli, w obliczu stresorów nie poddających się kontroli, przeżywają stres silniej niż osoby z zewnętrznym umiejscowieniem kontroli Jeśli można wyobrazić sobie dużo gorsze skutki jakiegoś stresora czasem wprowadzenie “sztucznego” poczucia kontroli pomaga

Wsparcie społeczne Narażenie osoby na działanie stresora w warunkach: Odosobnienia: może spowodować pojawienie się reakcji stresowej Bycia otoczonym przez inne nieznajome osoby: jw, lub reakcja stresowa może być silniejsza Bycia otoczonym przez osoby znajome, przyjacielsko nastawione: możliwe, że silna reakcja stresowa obniży się

Wartość wsparcia społecznego Osoby pozostające w związkach i mające ugruntowane znajmości i przyjaźnie statystycznie żyją dłużej Równocześnie ryzyko zgonu wzrasta, gdy umrze partner Ból fizyczny może być słabiej odczuwany, jeśli doznajemy go w obecności przyjaznej nam osoby Nawet uświadomienie sobie, że oto nie jestem jedyną osobą zmagającą się z konkretnym stresorem np. efekt nieznajomych osób w poczekalni szpitalnej, może zmniejszyć poziom odczuwanego stresu

Czynniki psychologiczne wywołujące stres Utrata możliwości rozładowania napięcia Brak wsparcia społecznego Percepcja pogarszającego się stanu rzeczy Brak przewidywalności Utrata kontroli

Literatura Heszen, I. (2013). Psychologia stresu.Korzystne i niekorzystne skutki stresu życiowego. Warszawa:PWN Sapolsky, R.M. (2019). Dlaczego zebry nie mają wrzodów. Warszawa:PWN Zimbardo, P. (2001). Psychologia I życie. Warszawa:PWN