Zapobieganie przestępczości. Polityka kryminalna Główne problemy i strategie ograniczania zjawiska przestępczości. Przestępczość jako czynnik ryzyka we współczesnych społeczeństwach

Zapobieganie przestępczości Profilaktyka Działalność zmierzająca do eliminowania (osłabiania, ograniczania) określonego zjawiska, zdarzeń lub działań oraz ich skutków. Chodzi o reakcję na sytuacje niepożądane przez podmiot podejmujący aktywność w zakresie ich eliminacji. Dwa aspekty: Profilaktyka uprzedzająca. Profilaktyka objawowa. Zapobieganie przestępczości Profilaktyka

wg B.Hołysta: Całokształt zagadnień zapobiegania przestępczości: Profilaktyka kryminalistyczna, Profilaktyka kryminologiczna, Polityka karna, Profilaktyka penitencjarna. Polityka kryminalna

Nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat: przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowań dewiacyjnych, przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także osoby sprawcy przestępstwa jak również ofiary, a także instytucji i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości Kryminologia

Kilka kluczowych pojęć Przestępstwo – kategoria społeczna – filozoficzne pytanie o istotę, czym jest przestępstwo?, czym się wyróżnia?, czy jest zmienne w czasie? Czy jest to kategoria ontologiczna czy normatywna? Przestępczość – zjawisko społeczne – rozmiary, nasilenie, dynamika, struktura, geografia – Fenomenologia Przestępca – osoba sprawcy – człowiek – Etiologia przestępczości Ofiara – Wiktymologia Instytucje i mechanizmy – kontrola społeczna – Penologia oraz Polityka kryminalna Kilka kluczowych pojęć

Profilaktyka przestępczości a wizja organizacji społeczeństwa Koncepcja konsensualna Koncepcja konfliktowa Profilaktyka przestępczości a wizja organizacji społeczeństwa Za każdym razem o wyborze strategii i tak decyduje ten kto dzierży władzę Umowa społeczna. Zachowania przestępne są dziełem jednostek przejawiających aspołeczność, których źródłem mogą być bardzo różne okoliczności. Odkrycie tych czynników i systematyczna ich likwidacja ogranicza zjawiska kryminogenne. (leczenie przestępców) (Brak społecznego porozumienia/rywalizacja) Podłożem organizacji społeczeństwa jest konflikt i z tego konfliktu wywodzą się zachowania uznawane za przestępstwa. W tym modelu sprawcy nie są tak istotni, ważne jest dotarcie do źródeł konfliktu (środowiska konfliktowe)

Zasady organizacji społeczeństwa Typy idealne – w rzeczywistości najczęściej wymieszane, występują razem Liczy się ich nasilenie Funkcjonalna Koercyjna Zasady organizacji społeczeństwa Stan społeczny to konsensus, Konsensus jest względnie trwały i stabilny, Członkowie społeczeństwa są wewnętrznie dobrze zintegrowani, Człowiek funkcjonuje w społeczności uznając wspólny system wartości, Człowiek współtworzy system społeczny Stanem dominującym wewnątrz społeczeństwa jest konflikt i rywalizacja, Społeczeństwo jest w stanie stałego ruchu, kwestionowania reguł i ich rewizji, To co łączy społeczeństwo to przymus/władza, Integracja społeczna słaba, Jednostka to podmiot dezintegrujący i zmienaijący system

Kluczowa kategoria w naukach społecznych Kluczowa kategoria w naukach społecznych. Kontrola społeczna to pojęcie wieloznaczne. Szerokie rozumienie: ogół społecznych oddziaływań, jak i pojedyncze działania, które wywołują i wzmacniają konformizm członków grup lub społeczności wobec wartości, norm i wzorów zachowań przyjętych w tych grupach lub społecznościach, a tym samym ograniczają tendencje ich członków do dewiacji społecznej. Ujęcie socjologiczne: system zapewniania wewnętrznej spójności i ciągłości życia społecznego przez ochronę ładu normatywnego danej grupy lub społeczności oraz utrzymanie w nich porządku społecznego. System nakazów, które zalecają jednostkom sposoby postępowania respektujące przyjęte w danej kulturze wartości, oraz zakazów, które wskazują, jakie sposoby postępowania naruszają owe wartości i są społecznie niepożądane. Kontrola społeczna

Mechanizmy i instrumenty tworzące kontrolę społeczną Oddziaływania formalnych instytucji wymiaru sprawiedliwości, Policja, Służba zdrowia, Pomoc społeczna, System edukacji i wychowania, Ośrodki kultu religijnego, Placówki i agendy, dla których ludzie są obiektami oficjalnie zorganizowanych i ukierunkowanych aktywności, Środowiska nieformalne (rodzina, znajomi, sąsiedzi itp.) Mechanizmy i instrumenty tworzące kontrolę społeczną

Sankcje formalne i nieformalne oraz pozytywne i negatywne Formalne i nieformalne sankcje pozytywne – zachęta do zachowań społecznie pożądanych (np. odznaczenia, medale, nagrody finansowe, pochwały, wyróżnienia, podziw i uznanie ze strony bliskich, współpracowników, środowiska). Formalne i nieformalne sankcje negatywne – eliminacja i represjonowanie zachowań społecznie niepożądanych (np. kara grzywny, pozbawienie praw publicznych, ostracyzm towarzyski, potępienie, zgorszenie, szyderstwo, drwina). Sankcje formalne i nieformalne oraz pozytywne i negatywne

Kontrola społeczna jako odpowiedź na przejawy dewiacji Stanley Cohen: trzy poziomy analizy polityki społecznej kontroli dewiacji. Badanie poszczególnych zjawisk dewiacyjnych oraz analiza działalności agend, które zajmują się ich kontrolą społeczną. Konstruowanie teorii i koncepcji opisujących i wyjaśniających stosowane procedury kontrolne. Metaanaliza – łączenie teoretycznych rozważań z analizą praktyki (chodzi o ujęcie: ideologiczne, organizacyjne, profesjonalne i ekonomiczno-polityczne) Kontrola społeczna jako odpowiedź na przejawy dewiacji

Kontrola społeczna. Polityka karna sformalizowana Polityka karna – proces kształtowania reakcji na przestępczość niesformalizowana Kontrola społeczna. Polityka karna

Etapy sformalizowanej reakcji na przestępczość Etap legislacyjny (polityka legislacyjna) Etap realizacyjno-represyjny (polityka karania) Etap wykonawczy Etapy sformalizowanej reakcji na przestępczość

Stadia zapobiegania przestępczości Etap działań pierwotnych (polityka społeczna i ekonomiczna służąca eliminacji warunków ułatwiających popełnianie przestępstw) Strategie kreatywne, Polityka gospodarcza, planowanie przestrzenne, polityka społeczna, edukacja itp. Etap działań wtórnych (usuwanie warunków sprzyjających popełnianiu przestępstw oraz tworzenie barier w ich popełnianiu) Inwigilacja policyjna, samoorganizacja społeczności lokalnych, zakładanie alarmów, krat, monitoring Etap działań następczych (działanie sformalizowanych agend wymiaru sprawiedliwości – prewencja indywidualna) Strategia destruktywna, resocjalizacja, społeczna readaptacja, szacowanie ryzyka Stadia zapobiegania przestępczości

Zapobieganie przestępczości Konformizm wobec normy Zapobieganie przestępczości może być traktowane jako fragment kontroli społecznej. Działalność zmierzająca do podporządkowania członków społeczeństwa normom grupowym KONFORMIZM – zmiana zachowania lub opinii danej osoby spowodowana rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony jakiejś osoby lub grupy ludzi. Zapobieganie przestępczości Konformizm wobec normy

Mechanizmy skłaniające do konformizmu ULEGANIE – wymuszone podporządkowanie. Przestrzeganie norm motywowane chęcią uniknięcia kary albo uzyskania nagrody (nacisk zewnętrzny) IDENTYFIKACJA – chęć upodobnienia się do określonego wzorca (wewnętrzna potrzeba naśladowania kogoś) EKSTERNALIZACJA/INTERNALIZACJA – włączenie określonych przekonań w indywidualny system wartości (uznanie po przemyśleniu, że normy są dobre i że warto je przestrzegać) Mechanizmy skłaniające do konformizmu

Nietrwałość działania (zanik nacisków powoduje zanik konformizmu), potrzebny jest stały nacisk, tylko on zapewnia w tym modelu jego skuteczność, Zróżnicowanie osobnicze – sankcja może różnie działać na różne osoby, Jeden z podstawowych mechanizmów, najbardziej atawistyczny – stosowany do przyswajania podstawowych norm, Brak jednej uniwersalnej metody ze względu na różnice osobowe (dolegliwość/korzyść nie jest stała dla wszystkich, zmienia się w czasie, różne są poglądy, przekonania, odporność na stres), Istotą procesu jest władza traktowana jako możliwość wymierzenia sankcji, Sankcja musi być uświadamiana, a szansa poniesienia kary albo uzyskania nagrody wysoka, Nacisk grupy nieformalnej – stale towarzyszy człowiekowi i może wspierać mechanizmy konformizmu, Etap przejściowy – początkowy przymus zewnętrzny może być czasami konieczny do wytworzenia przekonania o potrzebie norm, zwłaszcza we wczesnych stadiach socjalizacji. Słabe strony ulegania

Słabe strony identyfikacji Trwałość uzależniona jest od stosunku do osoby czy też punktu odniesienia (wzorca) – atrakcyjność wzorca i jego wycieranie się, Stałość/zmienność wzorca (tempo i kierunek zmian może utrudniać proces identyfikowania), Przyjęcie przez wzorzec niewłaściwego systemu wartości powoduje identyfikację z niepożądanym schematem socjalizacji, Identyfikacji towarzyszy często pozytywny stosunek emocjonalny do wzorca, zwiększa to trwałość naśladowania, Umiarkowana efektywność. Słabe strony identyfikacji

Słabe strony eksternalizacji/internalizacji Słuszność przyjętych przez jednostkę norm może być niezgodna z ogólnie przyjętym systemem wartości, Bardzo mocno oddziałuje na jednostkę – zaprzeczenie normom równe jest zaprzeczeniu pozytywnego obrazu „Ja”, Zinternalizowane przekonanie „noszone jest w sobie”, pełni funkcję stale obecnego autopolicjanta – stanowią one stale obecne kryterium oceny własnych działań i samego siebie. Słabe strony eksternalizacji/internalizacji

Źródła: L.Lernel, Zarys kryminologii ogólnej, Warszawa 1978, J.Błachut, A.Gaberle, K.Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 2001, B.Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2009, Red. A.Kojder, Z.Cywiński, Socjologia prawa. Główne problemy i postacie, Warszawa 2014, Red. W.Świda, Kryminologia, Warszawa 1977, E.Aronson, Człowiek istota społeczna, Warszawa 2012, A.Giddens, Socjologia, Warszawa 2012, E.Babbie, Istota socjologii, Warszawa 2015, A.Elliott, Współczesna teoria społeczna, Warszawa 2014, J.Utrat-Milecki, Kara. Teoria i kultura penalna: perspektywa integralnokulturowa, Warszawa 2010 Źródła: