Prawo podatkowe / System podatkowy w Polsce 1. Teoria podatków Prawo podatkowe / System podatkowy w Polsce [P1] Teoria podatków

Mapa polskiego systemu podatkowego – stan na 1 lutego 2019 roku Państwowe VAT: Value Added Tax (PTU) AKCYZA PIT: Personal Income Tax CIT: Corporate Income Tax RPE: Ryczałt od Przychodów Ewidencjonowanych RYCZAŁT OD OSÓB DUCHOWNYCH PODATEK OD GIER PODATEK TONAŻOWY Zryczałtowany podatek od SPRZEDAŻY (nowego / przebudowanego) STATKU (tzw. PODATEK OD PRODUKCJI OKRĘTOWEJ) PODATEK KOPALINOWY PODATEK WĘGLOWODOROWY PODATEK OD NIEKTÓRYCH INSTYTUCJI FINANSOWYCH (tzw. bankowy) PODATEK OD SPRZEDAŻY DETALICZNEJ (tzw. od supermarketów – uwaga! podatek zawieszony do 1.01.2020 roku) Samorządowe (gminne) PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI PODATEK ROLNY PODATEK LEŚNY PCC: Podatek od czynności cywilnoprawnych PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTOWYCH KARTA PODATKOWA [P1] Teoria podatków

Multicentryczny system podatkowy Państwo (suweren podatkowy) Inne państwo Podatnicy Unia Europejska Krajowe prawo podatkowe: CZĘŚĆ OGÓLNA – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa (dalej jako: ORD) CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA – ustawy dotyczące poszczególnych polskich podatków Międzynarodowe prawo podatkowe Europejskie (wspólnotowe) prawo podatkowe [P1] Teoria podatków

Polski system podatkowy: Klasyfikacja pod kątem źródła poboru podatku Źródło: Dochód Podatki przychodowe (RPE) Podatki dochodowe (PIT, CIT) Źródło: Majątek Podatki od posiadania majątku ( rolny, leśny) Podatki od wartości majątku ( podatek katastralny) Podatki od wzrostu wartości majątku ( opłata adiacencka) Podatki od wzrostu masy majątkowej ( od spadków i darowizn) Podatki od transferu majątku (PCC, PIT) Źródło: Obrót Podatki od obrotu gospodarczego (VAT, akcyza) Podatki od obrotu konsumenckiego (PCC) [P1] Teoria podatków

Podatek – elementy stałe (zobacz: ORD 6) Podatek jest świadczeniem: Publicznoprawnym = nakładany drogą ustawową = przez organ władzy publicznej ( Sejm) = wpływa do budżetu państwa lub budżetu samorządowego = przeznaczany na cele publiczne zgodnie z przepisami prawa oraz założeniami polityki finansowej 2) Powszechnym = dotyczy każdego podatnika znajdującego się w takiej samej sytuacji 3) Przymusowym = nadaje się do egzekucji administracyjnej 4) Bezzwrotnym = podatnik nie ma roszczenia o zwrot podatku ( wyjątki: nadpłata w podatku dochodowym, zwrot opłaty skarbowej, zwrot podatku od towarów i usług) 5) Nieodpłatnym = brak kontrświadczenia (świadczenia wzajemnego) ze strony państwa / samorządu 6) Zasadniczym = funkcja fiskalna jest głównym motywem istnienia podatków [P1] Teoria podatków

Podatek – elementy zmienne ( techniczne) Podmiot Kto jest podatnikiem danego podatku? Przedmiot Od czego płaci się dany podatek? Jaka sytuacja, stan, czynność wywołuje konieczność zapłaty podatku? Podstawa opodatkowania Jak skonkretyzować przedmiot opodatkowania do czegoś, co można zmierzyć / obliczyć ? Skala i stawki podatkowe Skala: proporcjonalna czy nieproporcjonalna? Stawka: kwotowa, procentowa, ułamkowa, mieszana? Tryb i warunki płatności Kiedy / do kiedy / w jaki sposób należy płacić podatek? Preferencje podatkowe Kto / co podlega wyłączeniu? Kto / co / kiedy jest zwolnione od podatku? Kto i pod jakim warunkiem ma prawo do ulgi podatkowej? [P1] Teoria podatków

Pozostali dłużnicy podatkowi Podmiot podatku Podmiot czynny: a) wierzyciel: Skarb Państwa / JST (gmina) b) organ podatkowy: Naczelnik urzędu skarbowego (celno – skarbowego) / wójt, burmistrz, prezydent miasta Podatnik ORD 7: Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu Pozostali dłużnicy podatkowi (zobowiązani) Płatnik Inkasent Następca podatkowy Osoba trzecia [P1] Teoria podatków

Podatnik formalny a rzeczywisty Kazus: PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG (PTU) 2. Doliczenie PTU do wartości transakcji = przerzucenie ciężaru podatkowego PODATNIK FORMALNY PODATNIK RZECZYWISTY ( przedsiębiorca, ( konsument, producent klient, usługobiorca) sprzedawca) 1. zapłata PTU (podatnik formalny jest adresatem przepisów ustawy o PTU) URZĄD SKARBOWY BUDŻET PAŃSTWA [P1] Teoria podatków

Podatnik – płatnik – inkasent (porównaj: ORD 7-8-9) 1. Oblicza podatek podatnika Płatnik: 2. Pobiera podatek od podatnika 3. Wpłaca podatek do organu podatkowego PODATNIK ORGAN PODATKOWY Inkasent: 1. Pobiera podatek od podatnika 2. Wpłaca podatek do organu podatkowego BUDŻET PUBLICZNY [P1] Teoria podatków

Przykład płatnika: „podatek Belki” (w ramach PIT) Wierzyciel (Skarb Państwa) Podatnik (deponent) ZOBOWIĄZANIE PODATKOWE Organ podatkowy (nUS) Płatnik (bank) 3. Wpłacenie podatku 2. Pobranie podatku od podatnika 1. Obliczenie podatku [P1] Teoria podatków

Przykład inkasenta: podatek rolny Wierzyciel (gmina) Podatnik (właściciel użytków rolnych) ZOBOWIĄZANIE PODATKOWE 1. Wydanie decyzji o wysokości podatku rolnego 2. Pobór podatku w wysokości jak w [1] Organ podatkowy (wójt) Inkasent (sołtys) 3. Wpłacenie podatku [P1] Teoria podatków

Inne elementy techniczne podatków Przedmiot opodatkowania = czynność prawna lub stan faktyczny, rzecz lub zjawisko, które zgodnie z prawem wywołują obowiązek podatkowy ------------------------------------------- Podstawa opodatkowania = konkretyzacja przedmiotu opodatkowania do wartości wymiernych, policzalnych. Stawka podatkowa = iloraz podatku dzielonego przez podstawę opodatkowania Skala podatkowa = układ stawek występujących w danym podatku: Wzór na obliczanie podatku: Podatek (PLN) = Podstawa X Stawka CIT Dochód 19 % VAT Obrót 23 % Od nieruchomości Wartość budowli w PLN 2% Powierzchnia lokalu w m^2 22 zł Akcyza (od produkcji piwa) Objętość w hl 7,79 zł Opłata od posiadania psów Ilość psów (sztuki) 123 zł Podatek od środków transportowych Ilość autobusów 2488 zł Liniowa (proporcjonalna) P St const Progresywna P St Regresywna P St [P1] Teoria podatków

Dwa rodzaje progresji podatkowej Zadanie: Na podstawie poniższej tabeli podatkowej oblicz podatek dla danej podstawy P = 180 zł Podstawa Stawka Progresja globalna Jak to obliczyć? Progresja szczeblowana 0 – 20 zł 10% Dopasuj daną podstawę do właściwego szczebla tabeli podatkowej Pomnóż podstawę przez stawkę dla tego szczebla 20 zł x 10 % = 2zł Rozbij daną podstawę na części wypełniające dokładnie (od dołu do góry) poszczególne szczeble tabeli Pomnóż każdą z części przez stawkę odpowiednią dla danego szczebla Zsumuj wyniki cząstkowe 20 – 70 zł 20% 50 zł x 20 % =10 zł 70 – 150 zł 30% 80 zł x 30 % = 24 zł > 150 zł 40% 180 zł x 40 % = 72 zł 30 zł x 40 % = 12 zł RAZEM: 48 zł Odpowiedź: Podatek liczony metodą progresji globalnej wynosi 72 zł, a podatek liczony metodą progresji szczeblowanej = 48 zł [P1] Teoria podatków

Tryb / warunki płatności podatku Jednorazowo, zaliczkowo czy ratalnie? Na zasadach ogólnych czy w formie uproszczonej? Gotówką czy bezgotówkowo? Okresowo czy sporadycznie? ORD. 60. § 1. Za termin dokonania zapłaty podatku uważa się: przy zapłacie gotówką - dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek tego organu w banku, w placówce pocztowej, w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, biurze usług płatniczych lub w instytucji płatniczej albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta; w obrocie bezgotówkowym - dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika lub rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub rachunku płatniczego podatnika w instytucji płatniczej na podstawie polecenia przelewu. ORD 61. § 1. Zapłata podatków przez podatników prowadzących działalność gospodarczą i obowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów następuje w formie polecenia przelewu. ORD 61a.  § 1. Rada gminy, rada powiatu oraz sejmik województwa mogą, w drodze uchwały, dopuścić zapłatę podatków, stanowiących dochody odpowiednio budżetu gminy, powiatu lub województwa, instrumentem płatniczym, w tym instrumentem płatniczym, na którym przechowywany jest pieniądz elektroniczny. [P1] Teoria podatków

Preferencje podatkowe 1. Wyłączenie podatkowe – pozostawienie danego podmiotu lub przedmiotu opodatkowania poza zakresem danej ustawy ( np. „Przepisów ustawy o CIT nie stosuje się do działalności rolniczej, z wyjątkiem działów specjalnych produkcji rolnej”) 2. Zwolnienie podatkowe - wykluczenie niektórych podmiotów lub przedmiotów spod opodatkowania, mimo, że mieszczą się w zakresie danej ustawy ( np. „Wolne od PIT są alimenty: a)  na rzecz dzieci, które nie ukończyły 25. roku życia, oraz dzieci bez względu na wiek, które (…) otrzymują zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną, b)   na rzecz innych osób niż wymienione w lit. a, otrzymane na podstawie wyroku sądu lub ugody sądowej, do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 700 zł) 3. Ulga podatkowa Obniżenie podstawy opodatkowania, stawki lub samego podatku Podatek rolny od gruntów położonych na terenach podgórskich i górskich obniża się o 30% dla gruntów klas I, II, IIIa, III i IIIb, a o 60% dla gruntów klas IVa, IV i IVb „W przypadku nabycia własności budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego (…) w drodze dziedziczenia (…) przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej, nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu” Stawki karty podatkowej (…)i obniża się o 20% dla podatników, którzy ukończyli do dnia 1 stycznia roku podatkowego 60 lat życia lub są osobami, w stosunku do których, na podstawie odrębnych przepisów, orzeczono co najmniej lekki stopień niepełnosprawności [P1] Teoria podatków

Funkcje podatków Jakie zadania powinien wykonywać system podatkowy? Fiskalna (Alimentacyjna) …. dostarczyć jak najwięcej pieniędzy do budżetu przy zachowaniu bezpiecznego poziomu fiskalizmu i z poszanowaniem zasad podatkowych Redystrybucyjna (Alokacyjna) …. podzielić zgromadzone wpływy na zadania publiczne, zgodnie z przepisami prawa i strategiami politycznymi Analityczna ( Kontrolna) …. sprawdzić skuteczność mechanizmów nakładania, wymiaru i poboru podatków, by odkryć mocne i słabe strony systemu podatkowego Stymulacyjna (Bodźcowa) …. zachęcać podatników preferencjami podatkowymi do dokonywania ważnych społecznie / gospodarczo czynności Społeczna (Personalizacyjna) ….uwzględnić w wymiarze i poborze podatków gorszą sytuację niektórych podatników [P1] Teoria podatków

Znaczenie fiskalne polskich podatków [P1] Teoria podatków

System podatków państwowych (dane za: Analiza wykonania budżetu państwa w roku 2017, NIK) [P1] Teoria podatków

System podatków samorządowych (dane za: Sprawozdanie z wykonania budżetów GMIN za 2016 rok, RIO) [P1] Teoria podatków

Granice fiskalizmu (1) (dane za: Eurostat; stan na 31 XII 2017) Udział dochodów publicznych w PKB Udział wydatków publicznych w PKB Nadwyżka / deficyt względem PKB Dług publiczny względem PKB EU 28 44,9% 45,8% (-) 0,9% 81,6% EA 19 46,2% 47,2% (-) 1,0% 86,7% SWE 50,3% 49,1% 1,2 % 40,6% UK 39,1% 41,1% (-) 2,0% 87,7% POL 39,6% 41,2% (-) 1,6% 50,6% GER 45,2% 43,9% 1,3 % 64,1% IRL 25,7% 26,1% (-) 0,3% 68% ITA 46,6% 48,9% (-) 2,3% 132% FRA 53,9% 56,3% (-) 2,4% 97% FIN 53,2% 53,7% (-) 0,5% 61,4% [P1] Teoria podatków

„leave them as you find them” Granice fiskalizmu (2) Krzywa Laffera (www.wikipedia.org) Reguła edynburska David Ricardo, 1833 „leave them as you find them” „…podatki zmieniając poziom dochodu i majątku podatnika nie powinny doprowadzać do rezygnacji z działalności, dzięki której ten dochód i majątek został osiągnięty…..” [P1] Teoria podatków

Sprawiedliwość podatkowa Granice fiskalizmu (3) Sprawiedliwość podatkowa Magiczny czworobok Wszystkie podmioty muszą być w jednakowych warunkach traktowane według jednej miary (sprawiedliwość pozioma) Wysokość obciążenia podatkowego winna pozostawać w racjonalnym stosunku do zdolności płatniczej podatnika (sprawiedliwość pionowa) Cele publiczne, na jakie państwo przeznacza wpływy podatkowe muszą być powszechnie aprobowane (sprawiedliwość społeczna) Niska inflacja Niskie bezrobocie Wysoki wzrost gospodarczy Wysoki poziom obrotów handlowych z zagranicą [P1] Teoria podatków

Granice fiskalizmu (4) ( źródło: Centrum im. Adama Smitha) [P1] Teoria podatków

Zasady podatkowe (canons of taxation) Zasada pewności podatkowej NULLUM TRIBUTUM SINE LEGE = tylko ustawy mogą kształtować obowiązki podatkowe LEX VECTIGAL RETRO NON AGIT = prawo podatkowe nie działa wstecz SEMPER PRO TRIBUTARIO = wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść podatnika PROBLEM VACATIO LEGIS – zmiany przepisów podatkowych nie powinny wchodzić w życie w trakcie roku podatkowego, tylko od 1 stycznia roku następnego Zasada dogodności podatkowej Podatki należy pobierać w momencie największej zdolności płatniczej podatnika Zasada taniości podatkowej Pobór podatków nie powinien pochłaniać nadmiernych kosztów Zasada sprawiedliwości podatkowej Wszystkie podmioty muszą być w jednakowych warunkach traktowane według jednej miary (sprawiedliwość pozioma) Wysokość obciążenia podatkowego powinna być w racjonalnym stosunku do zdolności płatniczej podatnika ( sprawiedliwość pionowa) Cele publiczne, na jakie władze przeznaczają wpływy podatkowe powinny być społecznie aprobowane (sprawiedliwość społeczna) Równość podatkowa = każdy proporcjonalnie do swoich możliwości płatniczych powinien partycypować w utrzymaniu państwa = brak nadmiernych przywilejów podatkowych Ochrona źródła podatkowego ( leave them as you find them) = pobieranie podatków nie może prowadzić do rezygnacji z opodatkowanej działalności [P1] Teoria podatków

Klasycy zasad podatkowych ADAM SMITH (1725 – 1790) Liberalna koncepcja opodatkowania Równomierność opodatkowania ( equality) i jej dwa kryteria: Benefit = korzyści, jakie każdy z nas odnosi z działalności państwa ( pro: podatek liniowy) Ability – to – pay = zdolność płatnicza danego podatnika ( pro: podatek progresywny) Dogodność – „płać, kiedy wpływają pieniądze” Pewność – „nieokreśloność podatku wzbudza zuchwalstwo władz i sprzyja korupcji” Ochrona źródeł podatkowych – 1. „konfiskaty i kary pieniężne nie powinny rujnować podatników”, 2. „poddawanie obywateli nienawistnym badaniom poborców podatkowych hamująco wpływa na pracowitość ludu i zniechęca go do działalności gospodarczej” Taniość – „jak największy dochód z opodatkowania powinien przypadać na rzecz dobra ogólnego, a nie na utrzymanie administracji podatkowej” ADOLF WAGNER (1835 – 1917) Socjalna koncepcja opodatkowania: Państwo musi sprzyjać sprawiedliwości społecznej i korygować różnice społeczne Podatki mogą zmieniać sytuację dochodową obywateli Podatki powinny być elastycznym narzędziem polityki państwa, za pomocą którego można kształtować procesy społeczne i gospodarcze Modelowe podatki – progresywny podatek dochodowy, niższe stawki dla dochodów z pracy (ochrona głównego źródła podatkowego) wyższe dla dochodów „spekulacyjnych” ( np. od kapitałów) [P1] Teoria podatków

Polska klasyfikacja zasad podatkowych (prof. Stanisław Owsiak) FISKALNE WYDAJNOŚCI STAŁOŚCI ELASTYCZNOŚCI EKONOMICZNE OCHRONY ŹRÓDEŁ PODATKOWYCH MINIMALNEJ INGERENCJI FISKUSA W SFERĘ WŁASNOŚCI I WOLNOŚCI GOSPODARCZEJ SPRAWIEDLIWOŚCI POWSZECHNOŚCI RÓWNOŚCI ZDOLNOŚCI PODATKOWEJ TECHNICZNE JAWNOŚCI JASNOŚCI DOGODNOŚCI TANIOŚCI [P1] Teoria podatków

Zasady podatkowe a Konstytucja RP Aspekty legislacyjne Aspekty merytoryczne (217) Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. --------------------------------------------------------------------- (123) Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. (168) Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. (84) Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.--------------------------------------------------------- (32) 1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. --------------------------------------------------------------------- (64) 1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. 2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. [P1] Teoria podatków

Idealny podatnik to: (za: C Idealny podatnik to: (za: C. Kosikowski „Podatki – problem władzy publicznej i podatników”) Zdrowy 1 Heteroseksualista 2 Żonaty, bez intercyzy 3 Z wyższym wykształceniem 4 Z dużym majątkiem, który po śmierci przekaże osobom obcym 5 Zarabiający wyłącznie w Polsce, ale nie jako przedsiębiorca, lecz raczej - pracownik budżetówki 6 Rozrzutny, chętnie korzystający z wyrobów akcyzowych i rozrywek hazardowych 7 Posiadający co najmniej jednego psa 8 [P1] Teoria podatków