Rodzaje struktur rynkowych - oligopol

Plan wykładu Cechy oligopolu Dylematy uczestników oligopolu Złamana krzywa popytu w oligopolu Teoria gier Odstraszanie kandydatów do wejścia do gałęzi Formy monopolizacji

Cechy oligopolu

W gałęzi występuje niewielu producentów i wielu kupujących W gałęzi występuje niewielu producentów i wielu kupujących. Jeżeli na rynku występuje dwóch producentów to taką strukturę określa się duopolem. Jeżeli po stronie popytu znajduje się kilku odbiorców to taka struktura nazywa się oligopsonem. Występują bariery wejścia na rynek zarówno o charakterze technologicznym jak i ekonomicznym.

Produkty, które są wytwarzane w oligopolu są zarówno jednorodne jak i zróżnicowane. Częściej w praktyce spotyka się oligopole, gdzie produkty są bliskimi substytutami np. rynek samochodów, telefonów komórkowych itp. Producenci i konsumenci posiadają doskonałą informację o rynku.

Każda z firm przy podejmowaniu decyzji musi brać pod uwagę działania innych firm. Pomiędzy uczestnikami rynku istnieje silna współzależność. Strategie stosowane przez oligopolistów są różnorodne.

Rodzaje strategii stosowanych przez oligopolistów Każda z firm nie porozumiewa się i sama określa ceny swoich wyrobów. Każda z firm stara się obniżać cenę i zwiększać rozmiary produkcji, aby zdobyć większy udział w rynku. Dochodzi do wojny cenowej. Firmy dochodzą ze sobą do porozumienia co do poziomu ceny oraz wielkości produkcji i zawierają porozumienie monopolistyczne. Istnieje jednak zawsze pokusa, że któraś z firm wyłamie się i zacznie obniżać cenę.

Firmy dochodzą do porozumienia i jedna z nich staje się liderem, ustalając ceny. Jest to strategia przywództwa cenowego. Ceny może ustalać albo przedsiębiorstwo posiadające największy udział w branży albo najniższe koszty produkcji. Wszystkie firmy zachowują się jak liderzy i w efekcie osiągają niższe zyski niż w przypadku porozumienia monopolistycznego.

Dylematy uczestników oligopolu

W warunkach oligopolu decyzje firm o wielkości produkcji zależą od oczekiwanych reakcji konkurentów. Zmowa jest porozumieniem o charakterze jawnym lub tajnym, które ma na celu uniknięcie konkurencji.

W sytuacji, gdyby w gałęzi panowała wolna konkurencja cena ukształtowałaby się na poziomie p0 i wytworzonych zostałoby Q0 dóbr. Jeżeli dochodzi między oligopolistami do porozumienia monopolistycznego gałąź wytworzy Q1 dóbr i zaproponuje cenę p1. cena, utarg, koszty C P1 A AC=MC B P0 D MR Q1 Q0 produkcja

Istnieje jednak pokusa obniżenia przez poszczególne firmy ceny Istnieje jednak pokusa obniżenia przez poszczególne firmy ceny. Spowoduje to wzrost ich zysków, kosztem pozostałych przedsiębiorstw. Pozostałe firmy mogą również obniżyć ceny i w efekcie żadne z przedsiębiorstw nie osiągnie takiego zysku, jak w przypadku porozumienia.

Złamana krzywa popytu w oligopolu

Model powstał w 1939 roku. Niezależnie stworzył go w Stanach Zjednoczonych Sweezy i Hall i Hitch w Wielkiej Brytanii. W modelu zakłada się, że obniżenie ceny przez przedsiębiorstwo spowoduje taką samą reakcję konkurentów i popyt nie wzrośnie tak, jakby sobie życzyło przedsiębiorstwo (stąd poniżej ceny p0 funkcja popytu jest mało elastyczna i stroma).

Wzrost ceny powyżej p0 nie spowoduje reakcji konkurentów i krzywa popytu jest bardzo elastyczna (szybko spada popyt) i posiada łagodne nachylenie. Dwóm różnym częściom krzywej popytu na wykresie, odpowiadają dwa różne przebiegi funkcji utargu krańcowego. W punkcie A, przy cenie p0 funkcja popytu jest złamana

Przy produkcji Q0 krzywa MR jest nieciągła Przy produkcji Q0 krzywa MR jest nieciągła. Wielkość produkcji Q0 uznaje się za tą, która maksymalizuje zysk przedsiębiorstwa. Ze względu na nieciągłość krzywej MR niewielkie wahania kosztów nie spowodują zmiany decyzji firmy o wielkości produkcji. cena, utarg krańcowy, koszt krańcowy A p0 MR D MR Q0 ilość dóbr

Model nie wyjaśnia, jakie czynniki wyznaczają początkową cenę p0 Model nie wyjaśnia, jakie czynniki wyznaczają początkową cenę p0. Może być ona wynikiem zmowy. Cena podniesiona zostanie wtedy, gdy wzrosną koszty dla wszystkich przedsiębiorstw z gałęzi.

Teoria gier

Gra jest sytuacją, w której rozsądne decyzje zależą od nawzajem od siebie. Strategia jest planem gry, który zawiera posunięcia gracza w każdej zaistniałej sytuacji. Równowaga występuje wtedy, gdy każdy z graczy wybiera przy strategiach innych graczy najlepszą dla siebie strategię. Jest ona nazywana równowagą Nasha.

Produkcja firmy B wysoka niska 1 2 wysoka 1 mln zł 1 mln zł 3 mln zł Produkcja firmy A 3 4 niska 3 mln zł 2 mln zł 2 mln zł

W modelu każdy z uczestników duopolu posiada strategię dominującą W modelu każdy z uczestników duopolu posiada strategię dominującą. Jest to taka strategia gracza, która nie zależy od strategii innych graczy. Schemat przedstawia skutki wyboru przez poszczególne przedsiębiorstwa określonej strategii. Liczby w kratkach przedstawiają wysokość zysków, jakie może osiągnąć każda z firm przy wyborze danej strategii z uwzględnieniem wyboru strategii przez konkurenta.

1 Kiedy obie firmy wytwarzają dużo, wysoka jest produkcja całej gałęzi, cena jest niska i zyski obydwu firm wyniosą po 1 mln zł. W sytuacji, gdy każda z firm produkuje niewiele, niska jest produkcja całej gałęzi, ceny są wysokie i zyski obydwu firm wynoszą po 2 mln zł. 4

2 3 Najlepszym rozwiązaniem dla każdej z firm jest sytuacja, gdy sama wytwarza dużo, a druga niewiele. Niska produkcja drugiej z firm pozwala na utrzymanie ceny na wysokim poziomie. W modelu zakłada się, że to przedsiębiorstwo, które produkuje niewiele przy wysokiej produkcji drugiego nie osiąga zysków.

Z punktu widzenia przedsiębiorstwa A, jeżeli B przyjmie strategię wysokiej produkcji najkorzystniejszą opcją będzie wybór strategii wysokiej produkcji (zyski wyniosą 1 mln, przy wyborze niskiej 0). Gdy przedsiębiorstwo B przyjmie strategię niskiej produkcji to również najkorzystniejszą opcją dla A jest wybór strategii wysokiej produkcji (zyski wyniosą 3 mln, przy wyborze niskiej 2 mln zł).

Dla przedsiębiorstwa A bez względu na wybór strategii przez B zawsze najkorzystniejszą opcją jest strategia wysokiej produkcji. Jest to strategia dominująca dla przedsiębiorstwa A. Podobnie sytuacja wygląda w odniesieniu do przedsiębiorstwa B.

Lepsze wyniki przedsiębiorstwa uzyskałyby, gdyby doszły do porozumienia. Jego istnienie wiąże się z zobowiązaniem samoograniczającym, czyli dobrowolną deklaracją ograniczającą wybory jednej ze stron. Efektem jest niższa produkcja gałęzi, wyższe ceny i zyski obydwu przedsiębiorstw.

Porozumienia nie mają oparcia prawie międzynarodowym Porozumienia nie mają oparcia prawie międzynarodowym. Ich istnienie opiera się na posiadaniu przez firmy strategii karania. W przypadku, gdy jedna z firm wyłamie się z porozumienia i zwiększy produkcję, inne mogą postąpić tak samo. Ważne jest, aby groźba była wiarygodna czyli przedsiębiorstwo potrafiło zrealizować strategię karania.

Odstraszanie kandydatów do wejścia do gałęzi

Rynek sporny to taki, na który istnieje swoboda wejścia i wyjścia z niego. Swoboda wejścia na rynek istnieje wtedy, gdy wszystkie firmy mają dostęp do tych samych technologii. Swoboda wyjścia z rynku występuje wtedy, gdy nie istnieją utracone nakłady (możliwe jest odzyskanie wszystkich wydatków inwestycyjnych, środków poniesionych na zdobycie wiedzy czy podniesienie renomy przedsiębiorstwa).

Bariery wejścia na rynek można podzielić na samoistne, które nie zostały stworzone przez firmy działające w gałęzi (naturalne) i specjalnie zbudowane przez przedsiębiorstwa w celu odstraszenia konkurencji. Bain wyróżnił 3 rodzaje barier: różnicowanie produktów, bezwzględna przewaga w wysokości kosztów, korzyści skali

W modelu zakłada się, że w gałęzi istnieje tylko jedna firma, zaś rozgrywka dotyczy przedsiębiorstwa, które chce wejść do gałęzi. Jeżeli przedsiębiorstwo poza gałęzią będzie chciało się do niej dostać to firma w gałęzi może albo zaakceptować rywala i dopuścić do podziału rynku albo podjąć walkę w obronie pozycji.

1 2 3 4 5 6 Przybysz Wchodzi do gałęzi Zostaje poza gałęzią Stara firma Akceptuje rywala Podejmuje walkę 1 2 3 Zyski przy braku odstraszania 1 mln zł 1 mln zł 1 mln zł -1 mln zł 5 mln zł 4 5 6 Zyski przy odstraszaniu 2 mln zł 1 mln zł 1 mln zł -1 mln zł 2 mln zł

Akceptacja rywala wiąże się z koniecznością obniżenia wielkości produkcji, zwłaszcza gdy nowa firma jest duża, aby nie doszło do znacznego spadku ceny. Walka z przybyszem oznacza produkowanie na tym samym poziomie, a nawet zwiększenie wielkości produkcji. Dochodzi do spadku ceny i wojny cenowej.

3 Jeżeli nowe przedsiębiorstwo rezygnuje z wejścia do gałęzi, a istniejące nie podejmuje strategii odstraszania, to firma znajdująca się w gałęzi rozwija się dobrze, a jej zyski wyniosą 5 mln zł. Jeżeli firmy podzielą się rynkiem, a zasiedziałe przedsiębiorstwo nie podejmie działań zniechęcających do wejścia do gałęzi zyski obydwu konkurentów wyniosą po 1 mln zł. 1

2 Jeżeli stare przedsiębiorstwo będzie przeciwstawiało się wejściu nowej firmy do branży to jest szansa, że skutecznie odstraszy rywali. W tej sytuacji zyski istniejącej firmy wyniosłyby 1 mln zł, a wizja poniesienia strat przez nowe w wysokości 1 mln zł skutecznie by ją odstraszyło. Stara firma ma szansę utrzymać zyski na poziomie 5 mln zł.

Zasiedziałe przedsiębiorstwo może również bronić swojej pozycji stosując środki ekonomiczne w postaci inwestowania w rozwój mocy wytwórczych. Jeżeli po wejściu do gałęzi konkurenta zaakceptuje go i będzie utrzymywać produkcję na niskim poziomie poniesie stratę w wysokości 3 mln zł ze względu na niewykorzystany potencjał. 4

6 W sytuacji, gdy stara firma poniosła nakłady na inwestycje, ale konkurent nie zdecydował się na wejście, to w celu utrzymania wysokiej ceny przedsiębiorstwo nie będzie w pełni wykorzystywało mocy wytwórczych i zmniejszy swój zysk o 3 mln zł w odniesieniu do sytuacji, gdyby nie wydawało środków na rozwój.

Przy podjęciu dodatkowo walki przez zasiedziałą firmę i wysokiej produkcji, spadnie cena i jej zyski wyniosłyby 1 mln zł. Jednak wizja poniesienia strat przez wchodzącą do branży firmę odstraszy ją i dla rynku będzie charakterystyczna sytuacja z okienka nr 6. 5

Jeżeli stare przedsiębiorstwo jest gotowe walczyć o utrzymanie pozycji to nowe nie powinno wchodzić do gałęzi. Często mają one nieprecyzyjne informacje o sytuacji zasiedziałej firmy. Jeżeli nowe przedsiębiorstwo posiada większe zasoby finansowe niż stare może wygrać wojnę cenową. Narzędzia, które zwiększają koszty stałe lub nakłady nie dające się odzyskać działają odstraszająco na nowe firmy przed wejściem do gałęzi.

Formy monopolizacji Pool (ring) – to luźne porozumienie zawierane pomiędzy przedsiębiorstwami w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć. Może dotyczyć wspólnej polityki cenowej, określenia rynków zbytu. Porozumienie posiada charakter czasowy i jest najczęściej zawierane w okresie kryzysu i rozwiązywane w fazie pojawienia się ożywienia gospodarczego.

Kartel jest zawierany pomiędzy przedsiębiorstwami, które wytwarzają ten sam produkt. Porozumienie dotyczy poziomu cen, wielkości produkcji i rynków zbytu. Ograniczanie produkcji umożliwia sztuczne podnoszenie ceny. Zysk jest dzielony proporcjonalnie do ustalonych limitów produkcji. Walka o limity skłania do łamania przyjętych wcześniej umów i kartel jest zazwyczaj krótkotrwały.

Syndykat jest podobny do kartelu z tą różnicą, że firmy dochodzące do porozumienia zakładają wspólne biuro handlowe. Prowadzi ono politykę cen i zajmuje się zbytem towarów w imieniu zrzeszonych firm. Ponadto określa ono limity produkcji dla uczestników syndykatu i globalne rozmiary produkcji.

Trust polega na zrzeszeniu się firm, które tracą osobowość prawną i niezależność ekonomiczną. Trust powstaje albo na drodze łączenia kapitałów i poddaniu się wspólnemu kierownictwu albo na przejęciu przez jedne przedsiębiorstwo innych. Zyski spływają do wspólnego budżetu i są następnie dzielone adekwatnie do posiadanych w truście udziałów.

Koncern wiąże ze sobą przedsiębiorstwa posiadające osobowość prawną, które działają pod wspólnym zarządem. Dominujące przedsiębiorstwo zdobywa swoją pozycję albo poprzez wykup słabszych albo poprzez fuzję. Uczestnicy koncernu prowadzą samodzielną działalność gospodarczą, ale silnie podlegają firmie dominującej. Koncerny mogą działać w oparciu o powiązania poziome (firmy z tej samej branży) albo o powiązania pionowe (firmy wytwarzające produkty będące ogniwami na poszczególnych etapach procesu produkcyjnego).

Konglomerat skupia pod wspólnym kierownictwem obok podstawowej działalność gospodarczej inne formy aktywności gospodarczej. Pozwalają lokować kapitał poza podstawową sferę działalności. Źródłem powstawania konglomeratów jest chęć rozłożenia ryzyka i zabezpieczenie się przed oskarżeniem o porozumienie monopolistyczne.

Holding jest spółką akcyjną, która posiada akcje różnych przedsiębiorstw należących do jednej gałęzi przemysłu. Pozwala to na sprawowanie kontroli nad ich działalnością. Powstanie holdingu następuje poprzez wymianę akcji przedsiębiorstw na akcje holdingu lub poprzez wykup akcji danego przedsiębiorstwa.

Dziękuję za uwagę