Rys historyczny Co to jest łowiectwo Jakie są cele Jaka przyszłość dr hab. Andrzej Tomek, prof. nadzw. UR Studium Podyplomowe Gospodarka łowiecka i ochrona zwierzyny Cele, zadania i koncepcje łowiectwa Rys historyczny Co to jest łowiectwo Jakie są cele Jaka przyszłość Kraków, 29 listopada 2013

Początki cywilizacji: Początkowo: POZYSKIWANIE ZWIERZĄT (mięso, skóry i futra, a także udomowianie niektórych gatunków) Początki cywilizacji: EKSPLOATACJA (w miarę potrzeb), WYKSZTAŁCANIE SIĘ KULTURY ŁOWIECKIEJ, PRAWA WŁASNOŚCI I PIERWSZE PRAWA ŁOWIECKIE XIX wiek: POCZĄTKI HODOWLI WOLNOŚCIOWEJ, PIERWSZE USTAWY O OCHRONIE ZWIERZĄT, TWORZENIE OBSZARÓW CHRONIONYCH I PIERWSZYCH PARKÓW NARODOWYCH XX wiek: POWSTANIE I ROZWÓJ EKOLOGII TWORZENIE POJĘĆ ZRÓWNOWAŻONEGO UŻYTKOWANIA POWSTANIE PARADYGMATU OCHRONY BIORÓŻNORODNOŚCI\ (pod koniec wieku) KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE I DYREKTYWY UNIJNE

Naturalne i antropogeniczne warunki bytowania zwierzyny Warunki naturalne – pierwotne (w Polsce): Duże powierzchnie lasów Zróżnicowane drzewostany pod względem gatunkowym i wiekowym Mniejsza produkcja pierwotna niż na powierzchniach produkcyjnych Zróżnicowane gatunkowo zwierzostany (obecność drapieżników) Warunki antropogeniczne: Gleby żyźniejsze wylesione i przeznaczone dla rolnictwa Fragmentacja siedlisk Jednowiekowe i jednogatunkowe drzewostany Duża produkcja pierwotna lokalnie na wybranych powierzchniach Brak lub niedobór dużych drapieżników Możliwe dokarmianie, odrobaczenie, odśnieżanie itp. Obecność gatunków obcych (konkurentów i drapieżników)

Sytuacja zwierzyny grubej na przykładzie jelenia i dzika Istnieje pogląd, że w lasach pierwotnych liczebność była dostosowana do warunków środowiskowych (biotopu, pokarmu, drapieżników) Przez stulecia liczebność spadała w terenach otwartych, w Europie Środkowej utrzymywano zwierzyńce W XIX wieku poza obszarami niezagospodarowanymi i zwierzyńcami zwierzyny grubej prawie nie było W XIX wieku zapanował pogląd o konieczności gospodarowania w przyrodzie (rozwój leśnictwa) Hasło „kto nie hoduje ten nie poluje” W XX wieku gwałtowny wzrost liczebności W XXI wieku koncepcja zrównoważonego rozwoju i odejście z gospodarki produkcyjnej na wielofunkcyjną

Sytuacja zwierzyny drobnej na przykładzie zająca i kuropatwy Istnieje pogląd, że (podobnie jak w przypadku zwierzyny grubej) drobnej w lasach pierwotnych liczebność była dostosowana do warunków środowiskowych (biotopu, pokarmu, drapieżników) Zwierzyny drobnej związanej z terenami polnymi było niewiele Wraz z wylesieniami i ekstensywnym rolnictwem zwierzyny drobnej ciągle przybywało niezależnie od polowań i chwytania przez pańszczyźnianych chłopów W XIX wieku i na przełomie XIX I XX wieku osiągnięto wysokie stanny (dziś trudno wyobrażalne) W XX wieku regres Na początku XXI wieku są próby odbudowy pogłowia

Sytuacja drapieżników Istnieje pogląd, że (podobnie jak w przypadku zwierzyny grube i drobnej) w lasach pierwotnych liczebność była dostosowana do warunków środowiskowych (biotopu, i zasobów pokarmu) Przez stulecia drapieżniki były uważana za szkodniki Tępiono drapieżniki rozmaitymi sposobami W wielu obszarach Europy duże drapieżniki zostały całkowicie wytępione, a w XIX wieku uważano, że wytępienie drapieżników jest świadectwem postępu i rozwoju cywilizacji W XX wieku zapanował pogląd o potrzebie restytucji lub odbudowy pogłowia drapieżników W XXI wieku istnieje paradygmat ochrony bioróżnorodności i w tym zakresie drapieżników (niezależnie od fascynacji dużymi drapieżnikami)

W lasach pierwotnych istniało w drzewostanach zróżnicowanie gatunkowe i wiekowe

W lasach zagospodarowanych często występują drzewostany jednowiekowe i jednogatunkowe

Niektóre gatunki lokalnie lub całkowicie wytępiono

W niektórych terenach wyhodowano nadmiernie wysokie stany zwierzyny grubej

Czym jest łowiectwo Łowiectwo oznacza ochronę zwierząt łownych i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej (obecnie obowiązujące prawo łowieckie) Łowiectwo to: gospodarowanie w środowisku życia zwierząt (urządzanie biotopów, tworzenie ostoi, dokarmianie, ochrona przed czynnikami biotycznymi i abiotycznymi oraz antropogenicznymi), zarządzanie populacjami (ocena i zwiększanie lub zmniejszanie liczebności, regulacja struktur populacji – wiekowej i płciowej), zapobieganie przed szkodami od zwierzyny i łagodzenie konfliktów z ludźmi

Terminy i ich definicje: Ekologia jest nauką o zależnościach decydujących o liczebności i rozmieszczeniu organizmów (Krebs 1997); odpowiada na pytania: gdzie, w jakich liczebnościach i dlaczego występują organizmy Populacja to grupa organizmów tego samego gatunku, współwystępujących na określonym obszarze i w określonym czasie (Krebs 1997), według Petrusewicza (1978) jest to zintegrowana jednostka zbiorcza osobników tego samego gatunku, będąca zarazem poziomem organizacji

Cele łowiectwa zachowanie wszystkich rodzimych gatunków zwierząt; utrzymanie i zagospodarowanie biotopów umożliwiających egzystencję dzikim zwierzętom; zachowanie właściwej jakości osobniczej oraz dobrej zdrowotności osobników; ograniczenie szkód oraz zharmonizowanie egzystencji zwierząt z zadaniami rolnictwa, leśnictwa i rybactwa; łagodzenie konfliktów miedzy ludźmi i dzikimi zwierzętami; wykorzystanie twórczych sił przyrody poprzez trwałe użytkowanie populacji zwierzęcych; wzbogacenie możliwości konsumpcji poprzez dostarczanie dziczyzny; umożliwienie i zapewnienie myśliwym możliwości wykonywania polowania, rekreacji, wypoczynku oraz kontaktów z przyrodą

Łowiectwo i myślistwo czy to samo ? Łowiectwo Myślistwo Przeszłość Teraźniejszość Czy to przyszłość

Łowiectwo – Myślistwo Łowiectwo: Myślistwo: pozyskanie zwierzyny (sposoby polowań, zwyczaje zwierzyny), trofeistyka (wyceny, wystawy, kolekcje), broń myśliwska (rodzaje i zastosowanie, amunicja, bezpieczeństwo) strzelectwo myśliwskie i sportowe psy myśliwskie (rasy, przydatność, szkolenia, wystawy, konkursy), kultura i sztuka (malarstwo, rzeźba, poezja, proza, muzyka - sygnały) tradycje i zwyczaje (etyka wobec przyrody i zwierzyny, ludzi i psów) Łowiectwo: gospodarowanie w środowisku życia zwierząt (urządzanie biotopów, tworzenie ostoi, dokarmianie, ochrona przed czynnikami biotycznymi i abiotycznymi oraz antropogenicznymi), zarządzanie populacjami (ocena i zwiększanie lub zmniejszanie liczebności, regulacja struktur populacji – wiekowej i płciowej), zapobieganie przed szkodami od zwierzyny i łagodzenie konfliktów z ludźmi

Jakie dzikie zwierzęta mogą tu występować czy ten obszar może być obwodem łowieckim ?

Czy w Krakowie może bytować zwierzyna Czy w Krakowie może bytować zwierzyna ? I czy ten obszar może być obwodem łowieckim?

Istotna jest odpowiedź na pytanie CZY MOŻNA I WARTO INGEROWAĆ W POPULACJE DZIKICH ZWIERZĄT? Czy ewentualne odpowiedzi: TAK lub NIE wynikają z: posiadanej wiedzy czy z sentymentów lub stereotypowych poglądów

Najczęstsze argumenty na NIE Argumenty przeciw ingerencji: Za małą mamy wiedzę by przewidzieć skutki ingerencji Przyroda najlepiej rządzi się sama (więc po co ingerencja) Równowaga w przyrodzie była przed człowiekiem Gospodarka człowieka zazwyczaj szkodzi przyrodzie a w efekcie także człowiekowi Ingerencja łączy się z zabijaniem zwierząt, a każde zwierzę jest cenne Co naturalne jest piękne

Najczęstsze argumenty na TAK Argumenty za ingerencją: Racjonalne kierowania przyrodą („czyńcie ziemię sobie poddaną”) Efekty ekonomiczne Ratowanie jednych zwierząt przed drugimi Renaturalizacja i doprowadzanie do naruszonej poprzednio równowagi Ratowanie zwierząt

CZY MOŻNA I CZY WARTO INGEROWAĆ W POPULACJĘ ORAZ W ŚRODOWISKO ? Czy ewentualne odpowiedzi: TAK lub NIE wynikają z: posiadanej wiedzy czy z sentymentów lub stereotypowych poglądów A co mówi filozofia ???

Poglądy na człowieka i zwierzęta W cywilizacji zachodniej (judeochrześcijańskiej) człowiek „czynił ziemię sobie poddaną”, uważał się za istotę rozumną i uprzywilejowaną, panującą nad innymi istotami, z jednoczesnym wzięciem odpowiedzialności za ich egzystencję W cywilizacji wschodniej (azjatyckiej) wszystkie istoty (a zwłaszcza ssaki) są równoprawne, zwierzętom należy się szacunek taki jak ludziom, a człowiek jest jedną z istot na ziemi (w wierzeniach reinkarnacji jest też zwierzęciem)

Współczesne poglądy filozofów Singer Peter (filozof australijski dopuszcza aborcję i zabijanie upośledzonych niemowląt oraz eutanazję – wykłady w Oxfordzie, Nowym Jorku, University of Colorado) (wyznaje pogląd zrównania zwierząt z człowiekiem): „Odmawianie równouprawnienia zwierzętom jest przejawem szowinizmu gatunkowego” Passmore John (filozof australijski – wykłady w Sydney i Otago w Nowej Zelandii): (wyznawca antropocentryzmu): „Człowiek jest wyjątkowym organizmem na ziemi” przy czym dodaje, że „filozofie wschodnie zrównujące człowieka ze zwierzętami są bezradne wobec degradacji środowiska”

Najstarszą baśnią ‘ekologiczną’ jest ( Najstarszą baśnią ‘ekologiczną’ jest (...) opowieść o tym, że w przyrodzie panuje równowaga” a „najstarszy ‘ekologiczny’ przesąd to przekonanie, że to dobrze” (Weiner J. 1999 s. 265, Życie i ewolucja biosfery, PWN).

ISTNIEJE WIĘC PRZEKONANIE ORAZ ARGUMENTY, ŻE TRZEBA INGEROWAĆ W POPULACJE DZIKICH ZWIERZĄT JEŚLI TAK - TO W JAKIM ZAKRESIE I W JAKI SPOSÓB ?

Jak zagospodarować biotopy by we współczesnym krajobrazie bytowała zwierzyna

Zwiększanie liczebności zwierzyny przez oddziaływanie na: POPULACJE ŚRODOWISKO - inicjowanie nowych populacji (przesiedlanie i reintrodukcje) - regulacja struktury populacji wywołująca zwiększenie rozrodczości i przeżywalności - tworzenie ostoi i lęgowisk - zwiększenie bazy pokarmowej (żerowiska, dokarmianie) - ułatwianie przemieszczeń (korytarze ekologiczne, przesmyki) - ograniczenie oporu środowiska (drapieżniki, choroby) - eliminacja kłusownictwa - ograniczenie zagrożeń cywilizacji (wypadki drogowe, emisje przemysłowe)

Ograniczanie liczebności zwierzyny przez oddziaływanie na: POPULACJE ŚRODOWISKO polowania (odstrzały) odłów (żywe zwierzęta) tępienie (trucie, pułapki) - kształtowanie struktury populacji powodując emigracje, zmniejszając rozrodczość lub zwiększając śmiertelność pomniejszanie ostoi likwidowanie lęgowisk i terenów godowych - uszczuplanie bazy pokarmowej ograniczenie przemieszczeń (ogrodzenia i fragmentacja biotopów) promowanie gatunków antagonistycznych (konkurentów, drapieżników)

Gospodarowanie populacją Właściwości rozrodczość śmiertelność imigracje emigracje przestrzenna wiekowa socjalna płciowa Struktura Rezultat

Konwencja z Rio de Janeiro (1992) 1) Szczyt Ziemi i przyjęcie międzynarodowej konwencji o ochronie różnorodności biologicznej 2) Cel: ochrona różnorodności biologicznej i dążenie do zrównoważonego użytkowania elementów bioróżnorodności 3) Ratyfikacja konwencji przez Polskę w 1995 r., 4) Państwa mogą wykorzystywać swoje zasoby bez szkód w środowisku innych państw Krajowa strategia ochrony bioróżnorodności W Polsce Rada Ministrów zatwierdziła w 2003 roku „Krajową strategię ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej” wraz z programem działań na lata 2003-2010 Strategia jest zgodna z ustawą „prawo ochrony środowiska” i przyjętą przez sejm w 2001 roku „II polityką ekologiczną państwa na lata 2002-2010” W celach średniookresowych II polityki ekologicznej państwa przewiduje się m.in. wdrożenie strategii, ocenę stanu i zagrożeń bioróżnorodności oraz utworzenie Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000 Regionalne programy operacyjne Każde województwo zostało zobligowane do sporządzenia Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 Wszystkie programy zawierają priorytety dotyczące środowiska z zakresu: - zachowania różnorodności gatunkowej - ochrony zasobów przyrodniczych

Młode wilki przeznaczone do wychowu i wypuszczenia w Puszczy Piskiej

Jaka przyszłość ? Czy zwycięży pogląd, że należy zaprzestać lub znacznie ograniczyć eksploatowania odtwarzalnych naturalnych zasobów przyrody (w tym zwierzyny) i łowiectwo zostanie ograniczone do zwierząt wyhodowanych w sztucznych warunkach? Czy łowiectwo podejmie wyzwanie ochrony bioróżnorodności z możliwością zrównoważonego użytkowania zwierzyny ? Jakie są możliwości i sposoby uzyskania społecznej akceptacji dla łowiectwa ? Na to ostatnie pytanie na razie brakuje odpowiedzi