Sejm i Senat dr Ryszard Balicki

Zasada podziału władz Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Sala obrad

Klasyfikacja funkcji parlamentu funkcja wyborcza (elective function); funkcja wyrażania poglądów (expressive function); funkcja wychowawcza (teaching function); funkcja informacyjna (informing function); funkcja prawodawcza (the function of legislation). W. Bagehot, The English Constitution, 2nd Edition, London 1867 Określenie miejsca zajmowanego w systemie politycznym danego kraju nie będzie możliwe bez analizy spełnianych przez niego funkcji. Za funkcje organu państwowego uważa się zazwyczaj główne kierunki jego działalności, realizowane poprzez wykorzystanie jednej lub wielu przysługujących mu (prawnie zdefiniowanych) kompetencji. Jednak trudności w jednoznacznym zdefiniowaniu i stypizowaniu funkcji parlamentu są także konsekwencją faktu, że instytucja ta jest przedmiotem zainteresowania różnych dziedzin nauki (w tym nauki prawa konstytucyjnego i politologii), a co za tym idzie – stosowane są wobec niej odmienne siatki pojęciowe. Upraszczając można stwierdzić, że w nauce prawa konstytucyjnego dominuje podejście instytucjonalne, w którym szczególną uwagę zwraca się na funkcjonujący model normatywny parlamentu, natomiast w politologii mocnej akcentowana jest praktyka polityczna jego funkcjonowania. Walter Bagehot, w swym klasycznym już dziele z 1867 roku o modelu ustrojowym Anglii wyróżnił następujące funkcje spełniane przez Izbę Gmin

Funkcje parlamentu wg Konstytucji RP Ustawodawcza Kontrolna Brak jest spójnego katalogu funkcji Sejmu, nie ma także powszechnie akceptowanych kryteriów na podstawie których można takie funkcje zdefiniować. Jako pierwotne wymieniane są zazwyczaj dwie funkcje – ustawodawcza i kontrolna. Obie te funkcje zostały literalnie ujęte w art. 95 Konstytucji RP, w którym stwierdza się: „władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuje Sejm i Senat” (art. 95 ust. 1) oraz „Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów” (art. 95 ust. 2).

Funkcje Sejmu „model klasyczny” Ustawodawcza Kreacyjna Kontrolna

Współkształtowanie polityki państwa Funkcje Sejmu Ustrojodawcza Ustawodawcza Kontrolna Współkształtowanie polityki państwa Kreacyjna

Funkcja ustrojodawcza Funkcja ustrojodawcza polega na określaniu zasad ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego. Jest ona definiowana zarówno jako możliwość dokonywania zmian w konstytucji jak również możliwość uchwalenia nowej konstytucji. W doktrynie polskiego prawa konstytucyjnego można spotkać się także ze stanowiskiem, że funkcja ustrojodawcza (definiowana wówczas jako funkcja współkształtowania systemu ustrojowego państwa) może obejmować również uchwalenie ustaw „zwykłych” jeżeli determinują one funkcjonowanie instytucji i organów państwa.

Funkcja ustawodawcza Funkcja ustawodawcza jest najważniejszą kompetencją organu przedstawicielskiego Sprawowana jest przez Sejm i Senat na zasadzie wyłączności żaden inny organ nie może stanowić aktów prawnych o mocy prawnej równej ustawie (chyba, że taki wyjątek jest expressis verbis zdefiniowany w normach konstytucyjnych – art. 234 Konstytucji RP); kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany. Konstytucja nie wprowadza przy tym legalnej definicji ustawy ani też nie określa jej zakresu przedmiotowego, pozostawiając te kwestie praktyce ustrojowej, doktrynie prawa konstytucyjnego oraz orzecznictwu. Uchwalenie ustawy realizowane jest w procesie legislacyjnym o złożonej konstrukcji i sekwencyjne następujących po sobie czynnościach, w którym przejście do kolejnego etapu uwarunkowane jest podjęciem rozstrzygnięcia na etapie wcześniejszym

Funkcja kontrolna Funkcja ta polega na kontroli sprawowanej przez Sejm nad działalności innych organów państwowych (w szczególności Rady Ministrów). Kontrola taka może być wykonywana: przez Sejm działający in pleno, przez komisje sejmowe, przez parlamentarzystów działających indywidualnie. Sejm, w realizacji funkcji kontrolnej dysponuje również wyspecjalizowanym organem, jaki jest Najwyższa Izba Kontroli. Funkcja kontrolna jest pierwotną funkcją parlamentu, a jej występowanie traktowane jest jako nieodzowny wyznacznik funkcjonowania systemu demokratycznego w państwie. „Demokracja i kontrola potrzebują się oraz warunkują się wzajemnie. Są dwiema stronami medalu”. Konstytucyjna regulacja zawarta w art. 95 ust. 2 przesądza także o podstawowych elementach determinujących kształt polskiego modelu kontroli parlamentarnej. Norma konstytucyjna powierza sprawowanie tej funkcji wyłącznie Sejmowi, określa przedmiotowy i podmiotowy zakres kontroli („nad działalnością Rady Ministrów”), a także określa sferę prawnych instrumentów stosowanych w procesie kontroli („w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw”). Pojęcie „Sejm” w tym przypadku oznacza zarówno izbę działającą in pleno, komisje sejmowe, a także posłów. Zakres kontroli obejmuje więc Radę Ministrów jako naczelny kolegialny organ władzy wykonawczej, jej poszczególnych członków, jak również organy wchodzące w skład administracji rządowej podporządkowanej Radzie Ministrów.

Funkcja kontrolna realizowana na posiedzeniu plenarnym absolutorium za wykonanie budżetu państwa, interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących kierowane do Premiera lub poszczególnych ministrów, wyrażanie Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na premiera, wyrażanie wotum nieufności ministrowi większością ustawowej liczby posłów na wniosek co najmniej 69 posłów, wyrażanie wotum zaufania - na wniosek Premiera - Radzie Ministrów większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, rozpatrywanie sprawozdań m.in. prezesa NIK, KRRiTV, GIODO, wysłuchanie corocznej informacji RPO w sprawie stanu przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

Funkcja kontrolna realizowana przez komisje sejmowe rozpatrywanie sprawozdań i informacji przedkładanych przez ministrów, uchwalanie dezyderatów i opinii skierowanych, między innymi, do: Rady Ministrów członków Rady Ministrów (indywidualnie), Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Sejm może też powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy

Funkcja kontrolna realizowana przez posłów Posłowie mają prawo uzyskiwać informacje i wyjaśnienia co do spraw związanych z wykonywaniem obowiązków poselskich od: członków Rady Ministrów, organów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych i samorządu lokalnego

Współkształtowanie polityki państwa prawo do uchwalenia ustawy budżetowej (historyczna „władza nad sakiewką”) uprawnienie Sejmu do ogłaszania stanu wojny i decydowania o zawarciu pokoju (art. 116 Konstytucji RP) wyrażanie zgody na przedłużenie stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej (art. 230 ust. 1 oraz 232 Konstytucji RP) uchylenie rozporządzenie Prezydenta RP o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego (art. 231 Konstytucji RP) wyrażanie zgody na ratyfikację lub wypowiedzenie umów międzynarodowych (art. 89 i 90 Konstytucji RP). Funkcja współkształtowania podstawowych kierunków polityki państwa jest funkcją stosunkowo nową i budząca w doktrynie dyskusję. Odpowiedzialność za prowadzenie polityki państwa powierzone zostało Radzie Ministrów. Jednak zasada podziału władzy nie może być intepretowana jako dążenie do absolutnej separacja władz, z zasadą tą łączy się bowiem zasada wzajemnego oddziaływania władz na siebie, co winno zapewnić systemowi ustrojowemu niezbędną równowagę oraz – zawarty w preambule do Konstytucji RP - obowiązek współdziałania władz. Możliwość oddziaływania przez Sejm na kształtowanie polityki państwa może być również wydobyte z normy zawartej w art. 146 ust. 2 Konstytucji. Jest w nim zawarte domniemanie kompetencyjne w zakresie prowadzenia polityki państwa dla Rady Ministrów jednak z uwzględnieniem kategorii spraw, które mogą być zastrzeżone „dla innych organów państwowych”. Niekiedy - do funkcji współkształtowania podstawowych kierunków polityki państwa winny zostać zaliczone także te kompetencje Sejmu, które co prawda nie mają umocowania w normach konstytucyjnych, ale są zdefiniowane w regulaminie izby (możliwość podejmowania apeli, rezolucji i uchwał problemowych).

Funkcja kreacyjna Kompetencje kreacyjne polegają na powoływaniu przez Sejm innych organów państwowych. Kompetencje te możemy podzielić na: wykonywane samodzielnie przez Sejm (np. powołanie składu Trybunału Konstytucyjnego), wykonywane przez Sejm z uczestnictwem Senatu (powołanie prezesa NIK, RPO, GIODO) wykonywane przez Sejm na wniosek innych organów (np. powoływanie na wniosek prezydenta Prezesa NBP). Funkcja kreacyjna polega na kompetencji Sejmu kształtowania personalnej obsady konstytucyjnych organów państwa. Jednak tylko w niektórych przypadkach funkcja ta może być wykonywana samodzielnie przez Sejm, w pozostałych konieczne jest współdziałanie z innymi organami państwowymi Nazwa tej funkcji jest pojęciem zastanym, właściwsze było ujęcie opisowe precyzujące dokładniej zakres kształtowanej kompetencji – obsada personalna określonych organów

Traktat akcesyjny Traktat z Lizbony Funkcja europejska? Parlament narodowy jako przegrany procesu integracji? Traktat z Lizbony Mechanizm informowania parlamentów narodowych w sprawach UE Badanie przestrzegania zasady pomocniczości: Kontrola ex ante Kontrola ex post (skarga do TS UE) Udział parlamentów w procedurach „kładki” (uproszczona zmiana traktatów)

Postępowanie legislacyjne Postępowanie legislacyjne jest zespołem czynności podejmowanych przez parlament i inne uprawnione podmioty, których celem i ostatecznym efektem jest dokonanie regulacji określonej sfery stosunków społecznych w formie ustawy.

Konstytucyjna regulacja procesu legislacyjnego określenie podmiotów powołanych do podejmowania inicjatywy ustawodawczej; ujecie posiedzenia plenarnego Sejmu jako miejsca ostatecznego uchwalania ustaw; jawność obrad parlamentu jako istotny i niezbędny element trybu ustawodawczego; ogólne zasady wnoszenia poprawek do projektów ustaw w trakcie ich rozpatrywania przez Sejm; regulamin Sejmu jako dokument szczegółowo normujący tryb ustawodawczy, oraz instytucję pilnych projektów ustaw.

Proces legislacyjny Postępowanie legislacyjne jest procesem sekwencyjnym, dzieli się na zwarte okresy, charakteryzujące się swoistymi odrębnościami, potocznie zwane etapami procesu ustawodawczego. Przejście do kolejnego etapu nie jest możliwe bez spełnienia warunków określonych w etapie poprzedzającym. Spełnienie warunków koniecznych do prowadzenia dalszej pracy nad projektem ustawy uzewnętrznia się poprzez podjęcie decyzji politycznej

Etapy postępowania Inicjatywa ustawodawcza (przygotowanie projektu i jego złożenie przez upoważniony podmiot) postępowanie w Sejmie (procedura trzech czytań), postępowanie w Senacie (rozpatrzenie przedłożonego przez Sejm projektu ustawy), ewentualne ponowne postępowanie sejmowe (w wypadku podjęcia przez Senat uchwały o odrzuceniu ustawy lub zgłoszeniu do niej poprawek), procedura kontroli prewencyjnej, w związku rozpatrzenie ewentualnym wnioskiem prezydenta do TK, rozpatrzenie ewentualne wniosku prezydenta o ponowne rozpatrzenie ustawy (weto prezydenckie), podpisanie ustawy przez prezydenta i zarządzenie jej ogłoszenia przygotowanie projektu i jego złożenie przez upoważniony podmiot,

Inicjatywa ustawodawcza Posłowie 15 posłów Komisja Sejmowa Rada Ministrów Prezydent RP Senat 100 obywateli Marszałek Sejmu

Postępowanie w Sejmie I czytanie Posiedzenie Sejmu Komisja Sejmowa Odrzucenie projektu Praca w komisjach merytorycznych II czytanie - posiedzenie Sejmu (sprawozdanie Komisji, debata, zgłaszanie poprawek ) Odrzucenie projektu - Do końca II czytanai możliwośc wycofanai projektu III czytanie - posiedzenie Sejmu (dodatkowe sprawozdanie Komisji, głosowanie ) Odrzucenie projektu Uchwalenie ustawy

Postępowanie w Senacie Senat nie zgłasza poprawek Senat zgłasza poprawki Senat wnosi o odrzucenie Brak stanowiska w ciągu 30 dni Marszałek Sejmu - do Prezydenta RP Marszałek Sejmu – do ponownego postępowania w Sejmie

Sejm – rozpatrzenia stanowiska Senatu Komisja sejmowa (sprawozdanie) Odrzucenie wniosku Senat u wnosi o odrzucenie Odrzucenie poprawek Senatu Przyjęcie poprawek Senatu Przyjęcie wniosku Senat o odrzucenie ustawy Koniec postępowania Marszałek Sejmu przekazuje Prezydentowi RP

Prezydent RP Podpisuje Weto zawieszające Wniosek do TK Orzeczenie Sejm: ponowne uchwalenie 3/5 głosów Niezgodna z Konstytucją Zgodna z Konstytucją Koniec postępowania Prezydent podpisuje Prezydent podpisuje Publikacja w Dzienniku Ustaw

Sala obrad

Dziękuję i do zobaczenia