Przygotowały: Aleksandra Polubiec Anna Tymofiejczuk Opcje finansowe w tym opcje egzotyczne, zbywalne strategie opcyjne i ich zastosowanie Przygotowały: Aleksandra Polubiec Anna Tymofiejczuk

Co to jest opcja? Umowa między nabywcą a sprzedawcą Daje prawo, lecz nie zobowiązanie, nabywcy do zakupu/sprzedaży od wystawcy określonej ilości instrumentu po ustalonej z góry cenie w wyznaczonym terminie Wykonanie przez instrument bazowy lub rozliczenie pieniężne Sprzedawca otrzymuje premię na pokrycie ryzyka

Trochę historii...  Pierwszy rynek opcji – XVII wiek w Holandii 1973 – przełom rozwoju instrumentów pochodnych, obrót opcjami na akcje Początek lat 80-tych – opcje na kursy walutowe, indeksy giełdowe, kontrakty futures Opcja to instrument ułatwiający inwestowanie i zmniejszający ryzyko, zapowiadający ciągły rozwój na rynku Momentem przełomowym w rozwoju instrumentów pochodnych był rok 1973. Wówczas to miały miejsce dwa fundamentalne wydarzenia, które w istotny sposób wpłynęły na rozwój rynku instrumentów pochodnych: opracowano model wyceny opcji standardowych oraz wprowadzono je do obrotu giełdowego

Podstawowe definicje Nabywca/posiadacz – strona aktywna kontraktu która decyduje o jego wykonaniu lub też wygaśnięciu Sprzedawca/wystawca – strona bierna, przyjmuje decyzje nabywcy Cena wykonania – cena po jakiej opcja będzie wykonana, która jest ustalana w momencie wystawienia i nie ulega zmianie Cena opcji (premia) – cena prawa, które nabywa posiadacz opcji; wartość rynkowa zmieniająca się w czasie

Cena instrumentu bazowego – wartość rynkowa instrumentu na który wystawiona jest opcja Data wygaśnięcia - termin po którym opcja nie może być wykonana i traci ważność Termin wykonania – termin w którym opcja może zostać wykonana

Podział opcji Kasowe kontrakty opcyjne – w tym: Opcje na akcje Opcje na stopy procentowe Opcje walutowe Opcje indeksowe Terminowe transakcje opcyjne Opcje zbywalne i niezbywalne Opcje przenaszalne i nieprzenaszalne Opcje o europejskim lub amerykańskim stylu wykonania Opcje standardowe i egzotyczne

Typy kontraktów opcyjnych Call – opcja kupna; daje posiadaczowi prawo do kupna instrumentu bazowego Put – opcja sprzedaży; daje posiadaczowi prawo do sprzedaży instrumentu bazowego

Zależność między ceną wykonania a rynkową ceną instrumentu pierwotnego "opcja po cenie" (at the money) - jest to opcja, której cena wykonania jest równa cenie rynkowej instrumentu pierwotnego, którego opcja dotyczy; "opcja w cenie" (in the money) - jest to opcji, której cena wykonania jest niższa (w przypadku opcji kupna) lub wyższa (w przypadku opcji sprzedaży) od ceny rynkowej instrumentu pierwotnego, "opcja nie w cenie" (out of the money) - jest to opcja, której cena wykonania jest wyższa (w przypadku opcji kupna) lub niższa (w przypadku opcji sprzedaży) od ceny rynkowej instrumentu pierwotnego. Opcje najczęściej rozliczane są nie poprzez zakup czy sprzedaż danego instrumentu finansowego ale poprzez tzw. rozliczenie różnicy.

Przykład Zakładamy, że w dniu 23 stycznia 2001 roku kupiliśmy amerykańską opcję sprzedaży na akcję TP SA z ceną wykonania 27 zł i terminem ważności do 25 maja 2001 roku. Zapłaciliśmy za nią 2,5 zł. Załóżmy, że w dniu 24 lutego 2001 roku cena akcji TP SA wyniosła 23,5 zł i decydujemy się zrealizować nasze prawo. Nie sprzedajemy wtedy akcji TP SA ale otrzymujemy 3,5 zł na nasz rachunek (różnica pomiędzy ceną wykonania 27 zł a ceną giełdową akcji 23,5 zł). Maksymalna strata nabywcy opcji jest równa cenie za nią zapłaconej (premia). Inaczej wygląda sytuacja wystawcy opcji, czyli osoby która taką opcję sprzedaje. Otrzymuje on na początku cenę opcji, ale ciąży na nim zobowiązanie. Jakie? Takie, że jeżeli nabywca opcji zdecyduje się wykonać opcję (kupić lub sprzedać instrument finansowy) wystawca opcji zobowiązany jest do jego sprzedaży (zakupu) zgodnie z warunkami opcji. W powyższej sytuacji to właśnie wystawca opcji będzie musiał nam zapłacić 3.5 zł.

Zaś jeśli w dniu wykonania opcji wartość kursu TPSA osiągnie wartość s=25,5 to inwestor osiągnie zysk w wysokości 375 zł (Y=(25,5-24-0,75)*500akcji=375 zł)

Przykład opcji sprzedaży Inwestor kupił amerykańską (akcyjną) opcję sprzedaży 100 akcji spółki X z ceną wykonania 24 PLN i terminem wygaśnięcia 1.09.2010 płacąc za nią 20 PLN. Inwestor ma prawo w dowolnym dniu (roboczym) do dnia 1.09.2010 sprzedać 100 akcji spółki X po cenie 24 PLN. Jeśli np. w dniu 25.08.2010 cena akcji spółki wynosi 23 PLN i inwestor zdecyduje się wykonać opcję, wówczas kupi 100 akcji spółki X na giełdzie po 23 PLN, a następnie wykona opcję, czyli sprzeda te akcje po cenie 24 PLN. Jego dochód wyniesie: + 2400 PLN (przychód ze sprzedaży akcji przy wykonaniu opcji) -2300 PLN (koszt zakupu akcji) - 20 PLN (koszt zakupu opcji) = 80 PLN. Jeśli zaś codziennie do 1.09.2010 cena akcji spółki będzie wyższa od ceny wykonania, czyli od 24 PLN, wówczas inwestor nie wykona opcji, gdyż bardziej opłaca się sprzedać akcje na giełdzie. Opcja (prawo) straci ważność, a inwestor straci 20 PLN (koszt zakupu opcji). Jak widać, opcja sprzedaży zabezpieczyła inwestora przed spadkiem ceny akcji.

Opcje egzotyczne Charakter indywidualny Dostosowane do potrzeb konkretnych klientów Niestandardowe Poza obrotem giełdowym Bardziej dochodowe od standardowych opcji Mogą być wykonane tylko w ściśle określonych warunkach i przy zachowaniu szeregu warunków W Polsce wprowadzone pierwszy raz na rynek przez: Citi Handlowy, BRE Bank oraz BPH Obrót opcjami egzotycznymi stanowi tylko 15 % wolumenu obrotu opcjami, podczas gdy zysk z tych transakcji stanowi około 50 % zysku ogółem[1]. Są wiec bardziej dochodowe, wiąże się to z tym, że premie uzyskiwane przy ich sprzedaży są większe od opcji tradycyjnych.

Podział opcji egzotycznych Azjatyckie Wsteczne Barierowe Binarne Wyboru Opcje azjatyckie są jednymi z najbardziej popularnych opcji niestandardowych stosowanych w celach zabezpieczeń ryzyka przede wszystkim kursu walutowego. Cechą charakterystyczną wszystkich opcji azjatyckich jest uzależnienie dochodu z nich od średniej ceny instrumentu bazowego.  Opcja wsteczna daje prawo jej nabywcy do zakupu lub sprzedaży określonej ilości instrumentu bazowego w określonym czasie po najbardziej korzystnej cenie. Opcje barierowe powstają poprzez dodanie do opcji standardowej elementu zwanego barierą. Jest to poziom ceny instrumentu bazowego, po którego osiągnięciu opcja może ulegać aktywacji albo dezaktywacji. Poziom bariery ustalany jest w momencie zawierania kontraktu opcyjnego. Podstawową zaletą tego typu instrumentu jest obniżenie jego ceny w stosunku do klasycznej opcji. Wyróżniamy opcje z barierą wejścia i wyjścia. W opcjach binarnych również występują bariery, jednakże w tego rodzaju instrumentach ściśle ustalona jest wysokość zysku dla nabywcy opcji, który jest wypłacany jedynie pod warunkiem osiągnięcia bariery

Przykład opcji azjatyckiej Przykładem opcji egzotycznej jest struktura Ekopaliwa od Expandera i Nwai gdzie z ostatnich 7 kwartałów co 3 miesiące brane są wartości wskaźnika/indeksu i liczone różnice między wartością początkowa a notowaniami w danym kwartale, tworząc 7 odmiennych stóp zwrotu, które następnie są uśredniane.

Strategie opcyjne Powstają z połączenia kilku opcji Pozwalają na dostosowanie profilu zysków do oczekiwań inwestora Ograniczają ryzyko Umożliwiają osiągnięcie większych zysków Grupy strategii: Syntetyczne Rozpiętościowe Kombinacje Egzotyczne

Strategia corridor (lub collar) Przykładem takiej strategii, zastosowanej przez eksportera w III kwartale 2008 r., przy kursie rynkowym wynoszącym wówczas 3,10 EUR/PLN, jest jednoczesne: • nabycie opcji sprzedaży opiewającej na 10 mln euro, o terminie wykonania w połowie grudnia 2008 r. i kursie wykonania 3,00 EUR/PLN, • wystawienie opcji kupna opiewającej na 10 mln euro, o terminie wykonania w połowie grudnia 2008 r. i kursie wykonania 3,20 EUR/PLN. Eksporter dzięki wykorzystaniu powyższej strategii wiedział, że kwotę 10 mln euro sprzeda w połowie grudnia za nie mniej niż 30 mln zł (po kursie nie mniejszym od 3,00 EUR/PLN), ale jednocześnie nie otrzyma za nią więcej niż 32 mln zł (kurs maksymalny to 3,20 EUR/PLN), gdyż wystawiając opcję kupna dał bankowi prawo do kupna, euro po 3,20 zł. Tak więc kurs euro znajdzie się w stosunkowo wąskim przedziale, który, jeżeli spółka działa racjonalnie, zapewni jej satysfakcjonującą rentowność. Najpopularniejsza zerokosztowa strategia opcyjna stosowana przez eksporterów nosi nazwę: korytarz (corridor) lub kołnierzyk (collar). Polega ona na nabyciu opcji sprzedaży, dającej prawo do sprzedaży określonej kwoty waluty po kursie wykonania niższym od aktualnego kursu rynkowego, przy jednoczesnym wystawieniu opcji kupna, dającej drugiej stronie umowy (bankowi) prawo do kupna tej samej kwoty waluty po cenie wyższej od aktualnego kursu rynkowego. Terminy wykonania obu opcji są identyczne. W Polsce oferowane między innymi przez BZWBK.

Bull call spread Sesja w dniu 2 stycznia 2006 r. Indeks WIG20 na poziomie bliskim 2.700 pkt. Budujemy spread byka: a. kupujemy serię opcji kupna wygasającą w marcu 2006 z kursem wykonania 2.700 pkt. - seria OW20C6270. Jako koszt nabycia opcji przyjmujemy premię wyznaczoną przez kurs zamknięcia 92,10 pkt., czyli 921 zł ; b. w tym dniu dostępną opcją z wyższym kursem wykonania była jedynie opcja OW20C6280 czyli opcja z kursem wykonania 2.800 pkt. Wystawiamy tę opcję otrzymując premię 468 zł wg kursu zamknięcia 46,80 pkt. Łączny koszt strategii wyniósł zatem 453 zł. Zakładamy utrzymanie strategii do terminu wygaśnięcia czyli do dnia 17 marca 2006 r.

a. Tracimy, jeżeli indeks WIG20 nie przekroczy punktu Punkt opłacalności 2.700 pkt. + (92,10 pkt. – 46,80 pkt.) = 2.700 pkt. + 45,30 pkt. = 2.745,30 pkt. Strata a. Tracimy, jeżeli indeks WIG20 nie przekroczy punktu opłacalności czyli poziomu 2.745,30 pkt.; b. Maksymalną stratę poniesiemy, jeżeli WIG20 spadnie poniżej 2.700 pkt. (kurs wykonania opcji kupionej); c. Maksymalna strata (Smax) wyniesie 453 zł (koszt utworzonej strategii). (92,10 pkt. – 46,80 pkt.) = 45,30 pkt. (co odpowiada kwocie 453 zł) Zysk a. Zarabiamy, jeżeli indeks WIG20 wzrośnie ponad punkt opłacalności (2.745,30 pkt.); b. Maksymalny zysk osiągniemy jeżeli WIG20 wzrośnie ponad 2.800 pkt. (kurs wykonania opcji wystawionej); c. Kalkulacja maksymalnego zysku (Zmax) (2.800 pkt. – 2.700 pkt.) – (92,10 pkt. – 46,80 pkt.) = 100 pkt. – 45,30 pkt. = 54,70 pkt. (co odpowiada kwocie 547 zł) W terminie wygaśnięcia kurs rozliczeniowy dla tych opcji wyniósł 2.853 pkt. Oznacza to, że zarówno opcja kupiona jak i wystawiona wygasają w cenie (in-the-money) i zostaną wykonane (kurs rozliczeniowy przekroczył kursy wykonania obu opcji). W przypadku opcji kupionej otrzymamy kwotę rozliczenia, natomiast w przypadku opcji wystawionej zapłacimy kwotę rozliczenia. a. Dla opcji kupionej otrzymana kwota rozliczenia wyniesie 1.530 zł – kalkulacje (2.853 pkt. – 2.700 pkt.) x 10 zł = 153 pkt. x 10 zł = 1.530 zł. b. Dla opcji wystawionej kwota rozliczenia do zapłaty wyniesie 530 zł – kalkulacje (2.853 pkt. – 2.800 pkt.) x 10 zł = 53 pkt. x 10 zł = 530 zł c. Pamiętając, że za kupno spreadu byka zapłaciliśmy 453 zł, łącznie na inwestycji zarobimy 547 zł – kalkulacje (1.530 zł – 530 zł – 453 zł = 547 zł). A zatem realizujemy maksymalny możliwy do osiągnięcia zysk z tej inwestycji.

Bull put spread Sesja w dniu 1 marca 2005 r. Indeks WIG20 na poziomie bliskim 2.100 pkt. Oczekujemy spadku indeksu WIG20 o 100 pkt. Budujemy spread niedźwiedzia: a) Kupujemy serię opcji sprzedaży wygasającą w marcu 2005 r. z kursem wykonania 2.100 pkt. – seria OW20O5210. Jako koszt nabycia opcji przyjmujemy premię wyznaczoną przez kurs zamknięcia 32,50 pkt., czyli 325,00 zł. b) Wystawiamy serię opcji sprzedaży wygasającą w marcu 2005 r. z kursem wykonania 2.000 pkt.– seria OW20O5200. Wystawiamy tą opcję otrzymując premię 45 zł wg kursu zamknięcia 4,5 pkt. Łączny koszt strategii wyniósł zatem 280 zł. Zakładamy utrzymanie strategii do terminu wygaśnięcia czyli do dnia 18 marca 2005 r.

c. Maksymalna strata wyniesie 280 zł (koszt utworzonej strategii). Punkt opłacalności 2.100 pkt. – (32,5 pkt. – 4,50 pkt.) = 2.100 pkt. + 28,00 pkt. = 2.072,00 pkt. Strata a. Tracimy jeżeli indeks WIG20 nie przekroczy punktu opłacalności czyli poziomu 2.072,00 pkt., b. Maksymalną stratę poniesiemy jeżeli WIG20 wzrośnie ponad 2.100 pkt. (kurs wykonania opcji kupionej), c. Maksymalna strata wyniesie 280 zł (koszt utworzonej strategii). (32,5 pkt. – 4,50 pkt.) = 28,00 pkt. (co odpowiada kwocie 280 zł) Zysk a. Zarabiamy jeżeli indeks WIG20 spadnie poniżej punktu opłacalności (2.072,00 pkt.), b. Maksymalny zysk osiągniemy jeżeli WIG20 spadnie poniżej 2.000 pkt. (kurs wykonania opcji wystawionej), c. Kalkulacja maksymalnego zysku (2.100 pkt. – 2.000 pkt.) – (32,50 pkt. – 4,50 pkt.) = 100 pkt. – 28 pkt. = 72,00 pkt. (co odpowiada kwocie 720 zł) W terminie wygaśnięcia kurs rozliczeniowy dla tych opcji wyniósł 1.976 pkt. Oznacza to, że zarówno opcja kupiona jak i wystawiona wygasają w cenie (in-the-money) i zostaną wykonane (kurs rozliczeniowy przekroczył kursy wykonania obu opcji). W przypadku opcji kupionej otrzymamy kwotę rozliczenia, natomiast w przypadku opcji wystawionej zapłacimy kwotę rozliczenia. a. Dla opcji kupionej otrzymana kwota rozliczenia wyniesie 1.240 zł – kalkulacje (2.100 pkt. – 1.976 pkt.) x 10 zł = 124 pkt. x 10 zł = 1.240 zł. b. Dla opcji wystawionej kwota rozliczenia do zapłaty wyniesie 240 zł – kalkulacje (2.000 pkt. – 1.976 pkt.) x 10 zł = 24 pk.t x 10 zł = 240 zł c. Pamiętając, że za kupno spreadu niedźwiedzia zapłaciliśmy 280 zł, łącznie na inwestycji zarobimy 720 zł – kalkulacje (1.240 zł – 240 zł – 280 zł = 720 zł). A zatem realizujemy maksymalny możliwy do osiągnięcia zysk z tej inwestycji.

Long straddle Sesja w dniu 2 maja 2006 r. Indeks WIG20 na poziomie bliskim 3.200. Budujemy długi stelaż: a. Kupujemy serię opcji kupna wygasającą w czerwcu 2006 r. z kursem wykonania 3.200 pkt.– seria OW20F6320. Jako koszt nabycia opcji przyjmujemy premię wyznaczoną przez kurs zamknięcia 100,00 pkt., czyli 1.000,00 zł. b. Kupujemy serię opcji sprzedaży wygasającą w czerwcu 2006 r. z kursem wykonania 3.200 pkt – seria OW20R6320. Jako koszt nabycia opcji przyjmujemy również premię wyznaczoną przez kurs zamknięcia 119 pkt. , czyli 1.190 zł Łączny koszt strategii wyniósł zatem 2.190 zł. Zakładamy utrzymanie strategii do terminu wygaśnięcia czyli do dnia 16 czerwca 2005 r.

a. Tracimy jeżeli indeks WIG20 pozostanie pomiędzy Punkt opłacalności 3.200 pkt. + (100,00 pkt. + 119,00 pkt.). = 3.200 pkt. + 219,00 pkt. = 3.419,00 pkt. 3.200 pkt. - (100,00 pkt. + 119,00 pkt.). = 3.200 pkt. - 219,00 pkt. = 2.981,00 pkt. Strata a. Tracimy jeżeli indeks WIG20 pozostanie pomiędzy punktami opłacalności czyli w obszarze od 2.981 pkt. do 3.419 pkt., b. Maksymalną stratę – 2.190 zł – poniesiemy jeżeli WIG20 osiągnie poziom równy kursowi wykonania kupionych opcji czyli 3.200 pkt. Zysk a. Zarabiamy jeżeli indeks WIG20 wzrośnie ponad powyżej górnego punkt opłacalności czyli 3.419 pkt. lub spadnie poniżej dolnego punktu opłacalności czyli 2.981 pkt. b. Zyski są nieograniczone W terminie wygaśnięcia kurs rozliczeniowy dla ww. opcji wyniósł 2.590 pkt. Oznacza to, że opcja sprzedaży wygasa w cenie (in-the-money) i z niej otrzymujemy kwotę rozliczenia natomiast opcja kupna wygasa poza-ceną (out-of-the-money) i w tym przypadku kwoty rozliczenia nie otrzymujemy. a. Dla opcji kupna otrzymana kwota rozliczenia wyniesie 6.100 zł → kalkulacje (3.200 pkt. – 2.590 pkt.) x 10 zł = 610 pkt. x 10 zł = 6.100 zł, b. Utworzenie strategii długi stelaż kosztowało nas 2.190 zł, c. Zysk netto na strategii wyniesie zatem 3.910 zł → kalkulacje (6100 zł – 2.190 zł = 3.910 zł).

Opcje w Polsce Pierwsza opcja walutowa – 1996 rok – ING Bank S.A. Pierwsze opcje procentowe – 1997 Opcje na akcje – 2005-2007 Opcje na indeks WIG20 – 3 pod względem obrotu na GPW Rynek opcji egzotycznych nadal w początkowej fazie rozwoju Polski rynek finansowych instrumentów pochodnych notowanych na giełdach jest bardzo młody. Pierwsza opcja walutowa na rynku bankowym została wystawiona w lutym1996 roku przez ING Bank S.A. Instytucja oferowała opcje na 6 par walutowych (wszystkie na kurs złotego) z trzema terminami wykonania. Opcje na akcje były notowane od 17.10.2005 r., ale z powodu nieznacznego zainteresowania zostały zawieszone od 04.07.2007 r. Obecnie oferowane Są wyłącznie opcje na indeks WIG 20 Większość obrotów na rynku opcyjnym – podobnie jak na rynku kontraktów terminowych – jest generowany przez inwestorów indywidualnych (59% w 2008 r.) Udział instytucji (obecnie głównie animatorów) oraz zagranicy systematycznie wzrasta. Istnieją ogromne perspektywy rozwoju rynku instrumentów pochodnych w Polsce, ale niestety, jeżeli chodzi o opcje, to zainteresowaniem cieszą się niewielka liczba opcji walutowych.

Polski rynek opcyjny – zmiany w czasie Na krajowym rynku opcji walutowych zaobserwowano spadek średnich dziennych obrotów netto – w kwietniu 2013 r. wyniosły one 70 mln USD, tj. o 45% mniej niż w kwietniu 2010 r. i 80% mniej niż w kwietniu 2007 r. Straty finansowe, które niektóre przedsiębiorstwa poniosły w latach 2008-2009 z tytułu zawartych strategii opcyjnych, spowodowały trwały spadek zainteresowania tymi instrumentami jako jednym ze sposobów ograniczania ryzyka walutowego. Tylko kilka banków krajowych nadal oferuje klientom niefinansowym opcje walutowe, przy czym wymogi dla potencjalnych kontrahentów w zakresie wiarygodności kredytowej i ustanawiania zabezpieczeń są znacznie ostrzejsze niż w 2008 r., a instrumenty te tylko sporadycznie są oferowane w celach spekulacyjnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów NBP

Dziękujemy za uwagę