ZDROWIA PSYCHICZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY PODKARPACKIE FORUM ZDROWIA PSYCHICZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY Ministerstwo Edukacji Narodowej Departament Wychowania i Kształcenia Integracyjnego Rzeszów, 2 marca 2018 r.

W ramach NPOZP (Dz.U. 2017. poz. 458): samorząd terytorialny ma za zadanie opracowanie lokalnego programu ochrony zdrowia psychicznego (LPOZP), LPOZP ma uwzględnić koordynację świadczeń zdrowotnych, społecznych i edukacyjnych. w samorządach powiatowych powinny pracować zespoły ds. opracowania i monitorowania tych programów koordynujących działania służby zdrowia, edukacji, pomocy społecznej, sądownictwa rodzinnego na poziomie gminnym, powiatowym i regionalnym.

III. Minister właściwy ds. oświaty i wychowania w ramach NPOZP , celu głównego: dotyczącego zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej opieki adekwatnej do ich potrzeb, celu szczegółowego: Udzielanie wsparcia psychologiczno-pedagogicznego (p-p) uczniom, rodzicom i nauczycielom, realizuje zadania dotyczące: Przygotowania, w porozumieniu z ministrem właściwym ds. zdrowia, instytucjonalnych ram i zasad współdziałania jednostek psychiatrycznej opieki zdrowotnej z jednostkami systemu oświaty, w szczególności młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi. X. Jednostki samorządu terytorialnego W ww. celu głównym i szczegółowym Wspierają rozwój dzieci i młodzieży przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne przez udzielanie pomocy p-p uczniom, nauczycielom, rodzicom, Udzielanie pomocy p-p dzieciom i młodzieży w przedszkolach, szkołach i placówkach.

W NPZ (Dz.U. 2016. poz. 1492): Minister właściwy ds. oświaty i wychowania w ramach NPOZP Realizuje zadania w celach operacyjnych: Cel 1. Poprawa sposobu żywienia, stanu odżywiania oraz aktywności fizycznej społeczeństwa; Cel 2. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, uzależnieniami behawioralnymi i innymi zachowaniami ryzykownymi; Cel 3. Profilaktyka problemów zdrowia psychicznego i poprawa dobrostanu psychicznego społeczeństwa; Cel 6. Poprawa zdrowia prokreacyjnego.

Należy zauważyć, że minister właściwy ds Należy zauważyć, że minister właściwy ds. oświaty i wychowania w ramach: NPOZP i NPZ ma ważne zadania do wykonania, które realizują cele strategiczne tych programów: NPOZP: Zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej opieki adekwatnej do ich potrzeb, Prowadzenia działań na rzecz zapobiegania stygmatyzacji i dyskryminacji osób z zaburzeniami psychicznymi. NPZ: Wydłużenie życia w zdrowiu; Poprawa zdrowia i jakości życia; Zmniejszenie nierówności w zdrowiu. Szkoły i placówki oświatowe w ochronie zdrowia psychicznego wypełniają ważne funkcje edukacyjne, wychowawcze, profilaktyczne i opiekuńcze.

Wzmacnianie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Kierunki wychowania, promocji zdrowia, profilaktyki zachowań problemowych i ryzykownych dzieci i młodzieży w zreformowanej szkole określają: ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz.U. z 11 stycznia 2017 r., poz. 59, 949); Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej ( Dz. U. z dnia 24 lutego 2017 r. poz., 356). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Zdrowia w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz. U. 2015, poz. 1249). Nowelizacja 2018 r. (Dz.U. poz. …..) Pakiet przepisów oświatowych w sprawie pomocy psychologiczno-pedagogicznej (…) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (DZ. U. poz.1611). Współpraca z Ministrem Zdrowia nad przygotowaniem i wdrożeniem ustawy o zdrowiu dzieci i młodzieży. Ustawa zapewni kompleksowe i skoordynowane działanie osób sprawujących tę opiekę oraz podniesie rangę profilaktyki i edukacji zdrowotnej w umacnianiu zdrowia.

W reformie edukacji z dniem 1 września 2017 r W reformie edukacji z dniem 1 września 2017 r. na mocy przepisów ustawy - Prawo oświatowe wprowadzono warunki umożliwiające wzmocnienie wychowawczej funkcji szkoły, przy uwzględnieniu priorytetowej roli rodziców w wychowaniu i wspomagającej rodziców funkcji szkoły. Zgodnie z ww. ustawą: Wychowanie rozumiane jest jako wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej, wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży (art.1pkt 3), Działalność wychowawcza szkoły należy do podstawowych celów polityki edukacyjnej państwa. w definicji podstawy programowej wychowania przedszkolnego i podstawie programowej kształcenia ogólnego rozszerzono zakres zadań o treści wychowawczo-profilaktyczne dla szkoły, w tym do realizacji na zajęciach z wychowawcą (art. 4 pkt 24).

Proces wychowania ma na celu: wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, sprzyjających bezpiecznemu rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele), formowanie u uczniów poszanowania godności własnej i innych, przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji, wykształcenie umiejętności właściwego zachowania oraz odpowiednich reakcji w sytuacjach stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia, promowanie zdrowego stylu życia i skuteczne zapobieganie współczesnym zagrożeniom, kształtowanie postawy aktywności w życiu społecznym oraz odpowiedzialności za zbiorowość.

Wolontariat Od 1września 2017 r. organizacja działań z wolontariatu odbywa się według zasad określonych w statucie szkoły (art., 98 ust. 1 pkt. 21 ustawa – Prawo oświatowe). Samorząd uczniowski w porozumieniu z dyrektorem szkoły podejmuje działania z wolontariatu. Samorząd uczniowski może wyłonić Radę wolontariatu – społeczny organ szkoły, który opiniuje i wybiera oferty działań, diagnozuje potrzeby społeczne w środowisku szkolnym i w otoczeniu szkoły. Wolontariat rozwija kompetencje społeczne uczniów, w tym szacunek do drugiego człowieka, empatię, uwrażliwia na potrzeby potrzebujących. Wolontariat uwzględnia działania na rzecz osób z zaburzeniami psychicznymi.

Rada Dzieci i Młodzieży RP Skład: przy Ministrze Edukacji Narodowej powołana w 2016 r. Skład: 16 członków i 16 zastępców powołanych z każdego województwa spośród uczniów i absolwentów szkół w wieku od 13-21 r. ż. Zadania: Wyrażanie opinii i przedstawianie propozycji rozwiązań w kwestach dotyczących dzieci i młodzieży w obszarze oświaty i wychowania. Rada przygotowała założenia do opracowania raportu nt. młodzieżowych rad gmin, wystąpiła z opinią nt. poprawy stanu psychicznego uczniów, w kontekście wykorzystania godzin wychowawczych i zmiany podejścia do działań psychologów i pedagogów szkolnych.

Program wychowawczo-profilaktyczny będzie : opisywał w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym oraz profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców, uwzględniał wnioski z przeprowadzonej diagnozy problemów i potrzeb wychowawczych i środowiskowych danej społeczności szkolnej, uchwalany przez radę rodziców w porozumieniem z radą pedagogiczną.

Opis diagnozy potrzeb według analizy czynników chroniących oraz czynników ryzyka występujących w szkole i placówce (przykładowy schemat) Opis problemu 1. Kontekst wychowawczy – mocne i słabe strony szkoły/placówki w aspekcie występowania czynników chroniących oraz czynników ryzyka: sporządzamy opis szkoły/placówki na podstawie analizy dostępnych dokumentów: programu wychowawczo-profilaktycznego, raportów, np. z ewaluacji zewnętrznej, wewnętrznej, badań prowadzonych w szkole, dzienników, dokumentacji psychologa, pedagoga, wychowawców, obserwacji, wywiadów; sporządzamy opis problemów wychowawczych występujących w szkole, biorąc pod uwagę dyscyplinę, w tym bójki, spóźnienia, wagary, używanie substancji psychoaktywnych, frekwencję. Występowanie czynników chroniących oraz czynników ryzyka: indywidualnych, rodzinnych, rówieśniczych, lokalnych, wyliczamy występujące w szkole zdiagnozowane czynniki . 3. Wnioski: Stwierdzamy fakty wynikające z diagnozy problemu, np. palenie papierosów na terenie szkoły lub w otoczeniu, ustalone przyczyny. 3. Rekomendacje: Przygotowujemy zalecenia na temat zdiagnozowanych problemów (może być kilka zaleceń dotyczących jednego wniosku).

Budowanie programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły: Podstawowymi elementami, które powinny się znaleźć w poszczególnych podsystemach, są: wartości; zadania wychowawcze; sposób realizacji zadań/treści; metody i środki wychowania; podmioty realizujące i odpowiedzialne za organizację konkretnych działań; proces monitorowania realizacji zadań i celów przewidziane i uzyskane efekty; metody ewaluacji.

Podstawa prawna działań w szkole: Ważnym zadaniem szkoły z zakresu wczesnej profilaktyki jest zapobieganie używaniu substancji psychoaktywnych przez młodzież. Podstawa prawna działań w szkole: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Zdrowia w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz. U. 2015, poz. 1249). Nowelizacja 2018 r. Rozporządzenie zmieniające (…) (Dz.U. poz. 214).

W rozporządzeniu wskazano, że działalność: wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i profilaktyczna w szkołach ma obejmować działania uprzedzające, których celem jest przeciwdziałanie pojawianiu się zachowań ryzykownych uczniów i wychowanków związanych z używaniem: środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, nowych substancji psychoaktywnych, leków w celach innych niż medyczne, suplementów diet. W rozporządzeniu zdefiniowano cztery formy działalności.

Działalność wychowawcza polega na prowadzeniu działań z zakresu promocji zdrowia oraz wspomaganiu ucznia i wychowanka w jego rozwoju ukierunkowanym na osiągnięcie pełnej dojrzałości w sferze: fizycznej; psychicznej; społecznej; aksjologicznej Działalność edukacyjna w szkole i placówce polega na stałym poszerzaniu i ugruntowywaniu wiedzy i umiejętności u uczniów i wychowanków, ich rodziców lub opiekunów, nauczycieli i wychowawców z zakresu promocji zdrowia i zdrowego stylu życia.

Działalność informacyjna w szkole i placówce polega na dostarczaniu rzetelnych i aktualnych informacji, dostosowanych do wieku oraz możliwości psychofizycznych odbiorców, na temat zagrożeń i rozwiązywania problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych skierowanych do uczniów oraz ich rodziców, a także nauczycieli i oraz innych pracowników szkoły lub placówki. Działalność profilaktyczna w szkole i placówce polega na realizowaniu działań z zakresu profilaktyki : uniwersalnej, selektywnej, wskazującej.

Rekomendowane kierunki działań, określone w rozporządzeniu: poszerzenie wiedzy rodziców, nauczycieli na temat prawidłowości rozwoju i zaburzeń zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, prowadzenie działań z zakresu promocji zdrowia, wychowania ku wartościom, w hierarchii której wartość zdrowia zajmuje znaczące miejsce, kształtowanie postaw zdrowego stylu życia oraz podejmowanie konstruktywnych wyborów, w oparciu o wymagane umiejętności życiowe, realizowanie działań profilaktycznych o potwierdzonej skuteczności, m.in. programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego, których celem jest kształtowanie właściwych, przekonań, postaw, zachowań dzieci i młodzieży, a także stosowania metody interwencji profilaktycznej w sytuacjach zwiastujących zachowania problemowe, stosowanie w szkołach i placówkach oświatowych procedur postępowania w sytuacji łamania przepisów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, doskonalenie umiejętności nauczycieli w realizowaniu działań z zakresu profilaktyki narkomanii.

Zalecono aby szkoła przy prowadzeniu ww Zalecono aby szkoła przy prowadzeniu ww. działalności, współpracowała z jednostkami samorządu terytorialnego, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, podmiotami realizującymi świadczenia zdrowotne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, wojewódzkimi i powiatowymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi, Policją i innymi podmiotami. Podstawę do podejmowania ww. działalności stanowi opracowywana w każdym roku szkolnym diagnoza oparta o czynniki ryzyka i czynniki chroniące dotyczące sytuacji: rówieśniczej, rodzinnej szkolnej i środowiskowej ucznia/szkoły. Działalność określona w rozporządzeniu odbywa się m.in. na zajęciach edukacyjnych, zajęć z wychowawcą, w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Działalność odbywa się w formie interaktywnych wykładów, warsztatów, treningów umiejętności, projektów, debat, szkoleń, kampanii społecznych, pikników edukacyjnych itp.

Prawidłowość działań z zakresu profilaktyki narkomanii realizowanych w szkołach i placówkach: W ramach nadzoru pedagogicznego realizowane są kontrole planowe „Prawidłowość prowadzonych przez szkołę działań wychowawczych i zapobiegawczych wśród dzieci i młodzieży zagrożonej uzależnieniem” (kontrola 2015 r.). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek, które weszło w życie 1 września 2017 r. w charakterystyce wymagania: Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne w zapisie: Szkoła lub placówka realizuje działania wychowawcze i profilaktyczne zawarty jest obowiązek podejmowania przez szkołę działań, które będą służyły kształtowaniu postaw i respektowaniu norm społecznych. Badanie ankietowe w szkołach i placówkach pn. Profilaktyka zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży, monitorujące realizację działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia w szkołach i placówkach (coroczny monitoring w I kwartale roku kalendarzowego).

Projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii - legislacja 2018 r. MEN zgłosił propozycję zmian w art. 10 ww. ustawy poprzez dodanie ust. 2a i 2b w brzmieniu: 2a. W Gminnym Programie uwzględnia się działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną prowadzoną w szkołach i placówkach systemu oświaty na podstawie przepisów wydanych na podstawie art. 22 ust. 3, a także diagnozę w zakresie występujących w szkołach i placówkach systemu oświaty czynników ryzyka i czynników chroniących, o której mowa w tych przepisach. 2b. W ramach Gminnego Programu w szkołach i placówkach systemu oświaty są realizowane w szczególności działania o potwierdzonej skuteczności lub oparte na naukowych podstawach prowadzone w ramach działalności, o której mowa w ust. 2a.

Minister Edukacji Narodowej dążąc do poprawy jakości realizowanych w szkołach działań profilaktycznych zlecił zadanie publiczne (2016-2018). „Prowadzenie całościowych badań dotyczących funkcjonowania systemu oddziaływań profilaktycznych w Polsce” Celem projektu jest przeprowadzenie wielowymiarowej diagnozy sytuacji w Polsce w zakresie profilaktyki zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży oraz ocena polityki społecznej i ewaluacja skuteczności działań profilaktycznych prowadząca do wypracowania rekomendacji dla profilaktyki.

Obszary diagnozy: Aktualnie istniejące i pożądane uwarunkowania profilaktyki w Polsce: ekonomiczno-organizacyjne, prawno-administracyjne. Potrzeby profilaktyczne, skuteczność osiągania celów profilaktycznych i jakość procesu realizacji profilaktyki ukierunkowanej na: dzieci i młodzieży w szkołach podstawowych, uczniów szkół gimnazjalnych, uczniów szkół ponadgimnazjalnych różnych typów, Społeczno-kulturowe uwarunkowania działalności profilaktycznej, w tym zwłaszcza rola uczestników społeczności szkolnej i lokalnej: nauczycieli, rodziców, personelu szkoły, reprezentantów społeczności lokalnych.

Grupy działań w projekcie: Praca koncepcyjna i rekomendacyjna zespołu eksperckiego (model Delphi), Dwuetapowa, wielowymiarowa, ogólnopolska diagnoza – PreTest – PostTest (badania podłużne), Ewaluacja działań profilaktycznych i ich środowiskowych uwarunkowań.

Zmienne objęte pomiarem i ich operacjonalizacja (wiodące). Niezależne: Przejawy konstruktywnego funkcjonowania uczniów, rodziców i nauczycieli: jakość i ilość postaw i zachowań prozdrowotnych. Dyspozycje uczniów do samoregulacji, zaufanie do siebie, koherencja i nadzieja na sukces. Środowiskowy model profilaktyki szkolnej - relacja potrzeb profilaktycznych do ilości i jakości realizowanych w danej szkole działań profilaktycznych. Wyodrębnione modele: zaniedbywanie profilaktyki pomimo wysokich potrzeb, skoncentrowanie na ilości działań, ale nie wysokich standardach, zorientowanie na wysoką jakość kosztem ilości, maksymalizacja ilość i jakość profilaktyki . Zależne: Jakość i ilość postaw i zachowań ryzykownych uczniów: Palenie tytoniu Picie alkoholu Stosowanie nielegalnych substancji psychoaktywnych Stosowanie agresji i przemocy, cyberprzemocy

Schemat działań badawczych

Działania popularyzatorsko-upowszechniające Na platformie internetowej www.profilaktyka.pl jest udostępniony opis rezultatów badań i rekomendacje. Konferencja ogólnopolska kończąca projekt – publikacja opisująca projekt . Zestaw broszur online dla szkół i jednostek samorządu terytorialnego. Ekspertyzy i raporty.

Zakładane rezultaty projektu: Zestaw 10 ekspertyz, po dwie ekspertyzy dotyczące odrębnie charakterystyki stanu aktualnego oraz jego ewaluacji wraz z rekomendacjami dotyczącymi wdrażania ulepszonych rozwiązań w zakresie: uwarunkowań prawno-administracyjnych profilaktyki w Polsce, jakości i form działań profilaktycznych dla uczniów szkół podstawowych, jakości i form działań profilaktycznych dla uczniów gimnazjów /podst., jakości i form działań profilaktycznych dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych/ponadpodstawowych, uwarunkowań społeczno-kulturowych i mechanizmów finansowania profilaktyki zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży. Ekspertyzy dotyczące ewaluacji i rekomendacji będą opisywały relacje między jakością i formami działań profilaktycznych, a uwarunkowaniami prawno-administracyjnymi, społeczno-kulturowymi i mechanizmami finansowania profilaktyki.

Opracowanie 10 raportów: prezentujących wyniki ilościowych (ankiety) i jakościowych (fokusy) badań funkcjonowania uczniów i ich środowiska, raporty środowiskowe z badań następujących warstw uczniów: klasy młodsze SP (I-III), klasy starsze SP, uczniowie szkół PP różnych typów, pozostałych uczestników społeczności szkolnej: rodziców, nauczycieli i specjalistów zajmujących się młodzieżą.

Opracowania z 9 paneli ekspertów: Każde opracowanie będzie zawierało rekomendacje etapowe i tematyczne. Wyniki panelów eksperckich zostaną opublikowane elektronicznie. Obecnie na stronie: www.profilaktycy.pl dostępne są wyniki 4 panelów ekspertów.

Rekomendacje ekspertów: Spójność celów profilaktycznych na poszczególnych etapach decyzyjnych. Zwiększać kompetencje specjalistów w zakresie metodologii na każdym poziomie administracyjnym - badania zapotrzebowania na działania profilaktyczne obarczone są szeregiem błędów metodologicznych i utrudniają zrozumienie istoty problemów danego środowiska (co należy mierzyć, wskaźniki zapotrzebowania na profilaktykę). Objęcie diagnozą i szkoleniami osób decydujących o dofinansowaniu profilaktyki w konkursach m.in. przejmowania standardów oceny programów, czynników sprzyjających i utrudniających wprowadzenie wartościowych działań. Przygotowanie do pracy trenerów / liderów przy działaniach alternatywnych/ sportowych/ zagospodarowanie czasu wolnego /rozwój osobisty. Pozytywne zmiany zależą od jakości funkcjonowania tych osób. Rekomendowanie programów profilaktycznych jest aktualne i zawiera standardy wysokiej jakości działań profilaktycznych. Należy jednak projektować działania nowe dostosowane do potrzeb, a nie do zasad.

W standardach szkolnej profilaktyki postulaty dotyczą: zwiększenia współpracy z rodzicami; zwiększenia liczby programów kierowanych do najmłodszych dzieci; uwzględnienia w treściach programów dla dzieci z pierwszych etapów edukacji elementów kształtowania kariery edukacyjnej, radzenia sobie z obowiązkiem szkolnym, przeciwdziałania agresji rówieśniczej i wzmacniania kompetencji społecznych, zwiększenie liczby oddziaływań wobec uczniów przy zmianie etapu edukacyjnego, promowanie i wprowadzanie działań o charakterze pozytywnym np. wolontariatu działań rówieśniczych i prospołecznych Wzmocnienie - przez programy profilaktyczne - kompetencji nauczycieli, tak aby przeciwdziałać niepowodzeniem szkolnym uczniom. Funkcjonowanie w roli nauczyciela wymaga wsparcia np. tzw. grup samopomocowych; wprowadzenie usystematyzowanej oferty wsparcia w doskonaleniu zawodowym.

Dziękuję za uwagę.