Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia

Zatrudnienie pracownicze Zatrudnienie niepracownicze Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia Zatrudnienie pracownicze Zatrudnienie niepracownicze

Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia W prawie polskim funkcjonują dwie formy zatrudnienia: zatrudnienie pracownicze – oparte na przepisach prawa pracy, zatrudnienie niepracownicze – oparte na przepisach prawa cywilnego. Zatrudnienie pracownicze polega na świadczeniu pracy na podstawie stosunku pracy, czyli jest to sytuacja, kiedy pracownik zobowiązuje się do wykonania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem; stosunek ten jest regulowany przez przepisy prawa pracy i inne przepisy prawa cywilnego. Każde inne zatrudnienie będzie zatrudnieniem niepracowniczym, czyli takim, gdzie zamiast pracodawcy i pracownika mamy zleceniodawcę i zleceniobiorcę.

Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia Cechami, które odróżniają zatrudnienie pracownicze od niepracowniczego, są m.in.: praca pod kierownictwem, obowiązek osobistego świadczenia pracy, uczasowienie i miejsce pracy, odpłatność za pracę i obciążenia pracodawcy. W przypadku zatrudnienia pracowniczego zawsze będziemy mówić o zatrudnieniu pod czyimś kierownictwem. Zatrudnienie niepracownicze zawsze będzie się charakteryzowało brakiem kierownictwa. Osobiste świadczenie pracy polega w praktyce na tym, że pracownik nie może zlecić innej osobie wykonywania swych obowiązków. Przy umowie-zleceniu czy przy umowie o dzieło, które są charakterystyczne dla zatrudnienia niepracowniczego, osoba wykonująca zlecone zadania ma możliwość jego powierzenia innej osobie. W przypadku zatrudnienia pracowniczego pracownik musi mieć jasno określony czas pracy (czyli czas, w którym pozostaje w dyspozycji pracodawcy) oraz miejsce pracy (czyli miejsce wykonywania swoich obowiązków). W przypadku zatrudnienia niepracowniczego zarówno czas, jak i miejsce wykonywania świadczenia nie są określane i zależą od zleceniobiorcy. Oprócz składek potrącanych z naszego wynagrodzenia brutto na pracodawcy ciąży obowiązek „dołożenia się” do składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz zapłacenia składek na Fundusz Pracy (FP), Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP), na ubezpieczenie wypadkowe i ewentualnych składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP), płaconych w wybranych branżach (tam, gdzie pracownicy pracują w szczególnych warunkach lub wykonują prace o szczególnym charakterze, np. nauczyciele).

Ekonomia stosowana 11 Podstawowe formy zatrudnienia pracowniczego to: umowa o pracę, mianowanie, wybór, powołanie. Do nawiązania stosunku pracy na podstawie umowy o pracę dochodzi w momencie zawarcia pomiędzy pracownikiem a pracodawcą umowy, w której pracownik zobowiązuje się do wykonywania umówionej pracy, a pracodawca zobowiązuję się zapłacić wynagrodzenie. Do nawiązania stosunku pracy na podstawie mianowania dochodzi w momencie przyjęcia aktu mianowania przez pracownika. Na podstawie mianowania zatrudniani są np. sędziowie w sądach, nauczyciele w szkołach publicznych. Do nawiązania stosunku pracy na podstawie wyboru powstaje w wyniku uzyskania mandatu (wyboru na stanowisko). Z tą formą zatrudnienia spotykamy się najczęściej przy zatrudnianiu np. radnych w gminach czy etatowych członków w związkach zawodowych. Do nawiązania stosunku pracy na podstawie powołania dochodzi, gdy właściwy organ, zwany organem powołującym, powoła pracownika na określone stanowisko, a pracownik przyjmie to powołanie. Na podstawie powołania często są zatrudniane osoby na stanowiskach kierowniczych czy dyrektorskich. Przy takich formach zatrudnienia jesteśmy pracownikiem w rozumieniu kodeksu pracy. O zatrudnieniu niepracowniczym mówimy wtedy, jeśli osoba wykonująca pracę zatrudniona jest na podstawie umowy cywilnoprawnej, np. umowy o dzieło, umowy zlecenie czy umowy agencyjnej. Przy takiej formie zatrudnienia nie jesteśmy pracownikiem w rozumieniu kodeksu pracy.

Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia Podstawową formą zatrudnienia, wynikającą z kodeksu pracy, jest umowa o pracę. Może to być: umowa o pracę na okres próbny, umowa o pracę na czas określony, umowa na czas nieokreślony.

Ekonomia stosowana 11 Po co zawiera się umowę o pracę na okres próbny? Formy zatrudnienia Po co zawiera się umowę o pracę na okres próbny? Umowa na okres próbny ma na celu sprawdzenie umiejętności i kompetencji pracownika do wykonywania obowiązków pracowniczych. Umowa na okres próbny jest zawierana, aby pracodawca na podstawie wykonywanej przez pracownika pracy mógł określić jego umiejętności i kompetencje. Umowa ta rozwiązuje się z upływem okresu, na jaki została zawarta, jeżeli oczywiście nie uległa wcześniejszemu wypowiedzeniu, rozwiązaniu bez wypowiedzenia lub rozwiązaniu na mocy porozumienia stron. Okres wypowiedzenia takiej umowy wynosi: 3 dni robocze w przypadku 2-tygodniowego okresu próbnego, 7 dni w przypadku okresu dłuższego niż 2 tygodnie oraz 14 dni w czasie 3-miesięcznego okresu próbnego. W przypadku, kiedy i pracownik spełnia oczekiwania pracodawcy i obie strony zamierzają kontynuować współpracę, powinni zawrzeć inną umowę o pracę, np. umowę na czas określony lub nieokreślony.

Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia Czemu ma służyć zawarcie umowy na czas określony? Umowa na czas określony ma na celu nawiązanie stosunku pracy na z góry określony czas. Umowa o pracę na czas określony rozwiązuje się z upływem czasu, na jaki została zawarta. Jej rozwiązanie nie wymaga dodatkowego oświadczenia żadnej ze stron. Umowa taka może być rozwiązana również wcześniej, ale za porozumiem stron albo za dwutygodniowym wypowiedzeniem w przypadku umów zawartych na okres dłuższy niż 6 miesięcy, pod warunkiem umieszczenia stosownego zapisu w umowie. Należy również wiedzieć, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęło się, że umowa na czas określony nie powinna być zawierana na zbyt długi okres, który byłby nieuzasadniony gospodarczo lub organizacyjnie. W wielu orzeczeniach Sąd Najwyższy wskazywał, że zawieranie długoterminowych umów o pracę prowadzi do obejścia przepisów prawa pracy i daje pracodawcy możliwość obniżenia kosztów zwolnienia pracownika oraz skrócenia czasu wypowiedzenia takiej umowy.

Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia Co do zasady nie ma bardziej korzystnej umowy o pracę od umowy na czas nieokreślony, ponieważ gwarantuje ona pracownikowi najwięcej uprawnień – chociażby w sposobie jej wypowiedzenia, przy którym niezbędne jest uzasadnienie tego faktu. Przepisy prawa pracy gwarantują pracownikowi konkretne korzyści i uprawnienia związane w szczególności z podstawą i okresami wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony. Zgodnie z kodeksem pracy, umowę o pracę na czas nieokreślony można rozwiązać: za porozumieniem stron (zawsze jeśli strony ustalą wspólne warunki jej rozwiązania), za wypowiedzeniem jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia lub za wypowiedzeniem bez zachowania okresu wypowiedzenia. Okres wypowiedzenia umowy jest uzależniony od czasu trwania samej umowy i wynosi: 14 dni, kiedy zatrudnienie trwało mniej niż 6 miesięcy (jeżeli w umowie jest taki zapis), miesiąc przy okresie zatrudnienia przez minimum pół roku, 3 miesiące przy zatrudnieniu co najmniej 3 lata. W trakcie okresu wypowiedzenia pracownik zachowuje cały czas prawo do wszystkich świadczeń z tytułu umowy. Okres wypowiedzenia wlicza się do czasu trwania umowy, co może spowodować uzyskanie przez pracownika prawa do dłuższego okresu wypowiedzenia. Co do przyczyn rozwiązania tej umowy, to kodeks pracy nie określa przyczyn jej rozwiązania. Jednak – jak pokazuje praktyka – przyczynami takimi mogą być: nienależyte wykonywanie obowiązków pracowniczych, długotrwała choroba pracownika, niezadowalające wyniki i efekty pracy pracownika.

Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia Czy wybór formy zatrudnienia (pracownicza bądź niepracownicza) ma znaczenie dla osób przyjmujących pracę i podmiotów ją zlecających? Otóż ma i to duże. Do zatrudnienia pracowniczego stosuje się przepisy kodeksu pracy, które dotyczą między innymi wynagrodzeniu za pracę, urlopów, przepisy o ochronie kobiet w ciąży. Do zatrudnienia niepracowniczego stosuje się wyłącznie przepisy kodeksu cywilnego. Jak to może wyglądać w praktyce? Pani Ola podpisała, 2 stycznia 2011 roku, z panem Karolem umowę zlecenia na jeden rok. W maju okazało się, że pani Ola jest w 4 miesiącu ciąży. Pan Karol postanowił w powyższej sytuacji zwolnić panią Olę i wypowiedział jej w czerwcu umowę. Czy mógł tak zrobić? W przypadku umowy cywilnoprawnej – a taką jest umowa zlecenie – w kodeksie cywilnym nie ma żadnej regulacji, które chroniłyby kobietę w ciąży. Taką ochronę zapewniają jedynie przepisy kodeksu prawa pracy, które w sytuacji pani Oli nie mają zastosowania, ponieważ nie ma ona umowy o pracę. Umowy cywilnoprawne – np. umowa-zlecenie czy umowa o dzieło – zakładają, że strony mają równe prawa, co oznacza, że mogą one regulować swobodnie swoje stosunki, tzn. wprowadzać do umowy różne zapisy dotyczące sposobu wykonania pracy, płatności, rozwiązania umowy (bez względu na to, dla której strony zapisy te będą bardziej korzystne). W przypadku umowy o pracę wszelkie postanowienia mniej korzystne dla pracownika niż zapisy kodeksu pracy są z mocy prawa nieważne.

Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia Zatrudnienie pracownicze daje pracownikowi możliwość dochodzenia swoich roszczeń przed sądem pracy. Sądy pracy – w przeciwieństwie do sądów cywilnych, przed którymi dochodzi się roszczeń z umów niepracowniczych – mają pewne szczególne ułatwienia w swoich procedurach. W przypadku sporu między pracodawcą a pracownikiem zatrudnionym na umowę o pracę kwestie sporne rozstrzyga sąd pracy. Natomiast kwestie sporne z umów cywilnoprawnych rozstrzygają sądy cywilne. Roszczenia przeciwko pracodawcy powinny być wniesione przez pracownika poprzez złożenie pozwu. Prawo dopuszcza możliwość złożenia pozwu w formie ustnej w sądzie pracy. W tym celu pracownik powinien udać się do sekretariatu sądu pracy właściwego dla swojego miejsca zamieszkania albo miejsca wykonywania pracy, albo miejsca lokalizacji zakładu pracy. Następnie wyznaczony pracownik sekretariatu powinien spisać stosowny protokół, udzielając jednocześnie wszelkich informacji i pomocy koniecznej dla prawidłowego wniesienia pozwu. W protokole należy podać datę i miejsce jego sporządzenia, oznaczyć osoby uczestniczące w jego spisaniu, dokładnie określić żądanie, przytoczyć wszystkie istotne okoliczności faktyczne sprawy (opisać, co się stało) oraz przedstawić dowody na poparcie każdego ze swych twierdzeń wraz z wnioskiem o ich dopuszczenie. Protokół musi być podpisany przez osobę wnoszącą pozew oraz osobę sporządzającą protokół. Po sporządzeniu protokołu, czyli faktycznie po wniesieniu sprawy, sąd musi się nią zająć. W przypadku zatrudnienia niepracowniczego spory, które wynikną z zawartej umowy, rozstrzygają sądy cywilne, w których nie ma możliwości ustnego wniesienia pozwu.

Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia W niektórych kwestiach spornych, np. nieuznania przepracowanych nadgodzin, braku potwierdzenia umowy w formie pisemnej, pracownik przed pójściem do sądu pracy może szukać pomocy w Państwowej Inspekcji Pracy. Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia. W związku z powyższym, w sytuacji kiedy np. pracodawca nie chce uznać pracownikowi przepracowanych nadgodzin, pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia, pracodawca łamie zasady BHP – pracownik może o tym fakcie zawiadomić okręgowego inspektora pracy. Okręgowy inspektor pracy w związku z zawiadomieniem może wszcząć kontrolę i zażądać od pracodawcy złożenia odpowiednich wyjaśnień, a jeżeli stwierdzi, że pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia, może nakazać pracodawcy wypłatę wynagrodzenia za pracę oraz innych świadczeń przysługujących pracownikowi (nakazy takie podlegają natychmiastowemu wykonaniu), wszcząć postępowanie w sprawie popełnienia wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Drugą możliwością jest wniesienie przez pracownika pozwu o zapłatę wynagrodzenia za pracę wraz z odsetkami z tytułu opóźnienia do sądu pracy. W przypadku zatrudnienia niepracowniczego (na umowę cywilnoprawną) Państwowa Inspekcja Pracy nie posiada takich uprawnień. Jedyne, co pozostaje stronie umowy, to pójść po rozstrzygnięcie do sądu cywilnego, w którym postępowanie pociąga za sobą dużo większe koszty niż w sądzie pracy.

Ekonomia stosowana 11 Formy zatrudnienia Podstawowymi formami zatrudnienia niepracowniczego są: umowa-zlecenie, umowa o dzieło, umowa agencyjna. Umowa-zlecenie jest to umowa zaufania, która nie podlega pod kodeks pracy. Nazywana jest umową starannego działania, bowiem zleceniobiorca nie odpowiada przed zleceniodawcą za rezultat, ale za staranne działanie, np. w sytuacji kiedy dyrektor zatrudnia nauczyciela na podstawie umowy zlecenia do poprowadzenia zajęć przygotowujących do egzaminu maturalnego. Nauczyciel odpowiada za staranność w prowadzeniu zajęć, ale nie za to, czy wszyscy ten egzamin zdadzą. Nauczyciel, który w ramach umowy-zlecenia uczy języka angielskiego, zobowiązany jest przygotowywać się do lekcji, ale nie odpowiada za to, że jego uczeń nie mówi po angielsku. Ważnymi cechami tej umowy są: brak podporządkowania pracodawcy, pracę może świadczyć nie tylko osoba fizyczna, ale i podmiot gospodarczy (firma), nie obejmuje jej ustawowe minimum wynagrodzenia i jest ono wypłacane z dołu (czyli po wykonaniu pracy), nie ma ograniczeń w liczbie kolejnych takich umów, zleceniodawca nie udziela urlopu, nie wypłaca odprawy, nie płaci wynagrodzenia za czas choroby. Umowa o dzieło nazywana jest umową rezultatu, ponieważ zobowiązuje ona do wykonania określonego w niej dzieła (np. wykonania rzeźby, napisania książki, wybudowania domu). Może w niej być określony termin wykonania pracy. Taka umowa ulega rozwiązaniu po spełnieniu świadczeń obu stron, czyli po wykonaniu pracy i zapłaceniu za nią. Pracodawcy lubią zawierać umowę o dzieło, bo co do zasady nie trzeba od niej odprowadzać składek na ubezpieczenia społeczne ani zdrowotne. Warto pamiętać, że jeśli umowa o dzieło dotyczy działalności twórczej i autorskiej (jak np. napisanie informatora czy zorganizowanie koncertu), to opodatkowana jest tylko połowa wynagrodzenia, bowiem koszt uzyskania przychodu, przy pewnych ograniczeniach, wynosi w tej sytuacji aż 50%. Umowa agencyjna polega na tym, że przyjmujący zlecenie (zwany agentem) zobowiązuje się do stałego pośredniczenia przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie albo do zawierania ich w jego imieniu. Cechą charakterystyczną tej umowy jest to, że jej strony zajmują się profesjonalnie prowadzeniem działalności gospodarczej. Stroną umowy agencyjnej może być tylko przedsiębiorca, a więc osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą albo osoba prawna. Agent jest podmiotem samodzielnym. W umowie agencyjnej nie występuje stosunek podporządkowania właściwy umowie o pracę. W przypadku agenta można mówić wyłącznie o zależności ekonomicznej, bowiem jego wynagrodzeniem jest prowizja od faktycznie wykonanych czynności: wartości lub liczby zawartych umów, sprzedanego towaru itp.

Ekonomia stosowana 11 Plusy i minusy umowy-zlecenia Formy zatrudnienia. Plusy i minusy umowy-zlecenia „+” brak składek do 26 roku życia, następnie możliwość dobrowolnego kształtowania składek 20% koszty uzyskania przychodu „ – „ brak płatnego chorobowego utrudnienia w uzyskaniu kredytu bankowego brak płatnego urlopu Umowa-zlecenie stwarza pewne korzyści dla osób uczących się, do 26 roku życia. W przypadku np. studenta, jeśli pracodawca zagwarantuje w tej umowie 5000 zł brutto miesięcznie, to otrzyma on netto, czyli „na rękę” ok. 4250 zł. To będzie stanowiło około 1250 zł więcej niż w przypadku umowy o pracę, przy braku dodatkowych świadczeń. W krótkiej perspektywie lub jeżeli młody człowiek chce jedynie zarobić na studia lub wakacje, jest to atrakcyjna forma zatrudnienia. W przypadku osób po 26 roku życia lub osób niebędących studentami sytuacja ta się zmienia. Wtedy składki rosną do poziomu bliskiego 40%, czyli prawie tak samo jak przy umowie o pracę, ale nadal nie ma dodatkowych praw wynikających ze stosunku pracy.  

Ekonomia stosowana 11 Plusy i minusy umowy o dzieło „+” brak składek Formy zatrudnienia Plusy i minusy umowy o dzieło „+” brak składek 20% lub 50% koszty uzyskania przychodu „ – „ brak świadczeń (tych samych co przy umowie-zleceniu) można ją podpisać tylko wtedy, kiedy powstaje dzieło Umowa o dzieło nie daje pracownikowi żadnej ochrony socjalnej. Pracodawca nie jest zobowiązany zapewnić mu odpowiednich warunków BHP ani udzielać urlopów. Zaletą umowy o dzieło są 50-procentowe koszty uzyskania przychodu, choć od 2013 roku wprowadzono limit, powyżej którego one nie obowiązują.

Ekonomia stosowana 11 Gdzie szukać pomocy? Państwowa Inspekcja Pracy Formy zatrudnienia Gdzie szukać pomocy? Państwowa Inspekcja Pracy www.pip.gov.pl Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych www.fupp.org.pl Jeśli chcecie skonsultować się osobiście, aby wyjaśnić wątpliwości, to na stronie PIP możecie znaleźć dane kontaktowe waszego okręgowego inspektoratu prawa pracy. Bezpłatnych informacji prawnych w zakresie prawa pracy udzielają również studenckie poradnie prawne, znajdujące się niemal przy każdym wydziale prawa uczelni wyższej.