OTYŁOŚĆ Epidemia XXI wieku

Otyłość staje się światową epidemią Otyłość staje się światową epidemią. Z roku na rok stale wzrasta liczba osób, u których rozpoznaje się nadwagę i leczy jej następstwa. Dwóch na trzech dorosłych Polaków ma nadwagę lub jest otyłych. Najważniejszym niekorzystnym następstwem otyłości okazuje się zwiększenie umieralności, przy czym ryzyko zgonu zwiększa się ze wzrostem wskaźnika masy ciała…

EPIDEMIOLOGIA OTYŁOŚĆ JEST STALE ROSNĄCYM PROBLEMEM ZDROWOTNYM WSPÓŁCZESNEJ CYWILIZACJI, DOTYCZĄCYM GŁÓWNIE KRAJÓW ROZWINIĘTYCH I ZAMOŻNYCH W STANACH ZJEDNOCZONYCH 64,5% OSÓB CIERPI NA NADWAGĘ, 30,5% TEJ GRUPY MA OTYŁOŚĆ, A U 4,7% STWIERDZONO OTYŁOŚĆ OLBRZYMIĄ W POLSCE NIE ODNOTOWUJE SIĘ ISTOTNEJ TENDENCJI WZROSTOWEJ, ALE U 72% MĘŻCZYZN I 60% KOBIET STWIERDZONO NADMIERNĄ MASĘ CIAŁA, Z CZEGO U 28% OSÓB MOŻNA MÓWIĆ O OTYŁOŚCI PROGNOZY WHO PRZEWIDUJĄ W CIĄGU NAJBLIŻSZYCH 10 LAT STAŁY WZROST MASY CIAŁA PRZECIĘTNEGO MIESZKAŃCA ZIEMII

ETIOPATOGENEZA Podstawowym czynnikiem determinującym rozwój otyłości prostej jest zaburzony bilans energetyczny – zbyt małe wydatkowanie energii oraz spożywanie nadmiernych, w stosunku do potrzeb ilości pożywienia Na rozwój masy ciała wpływają: Ilość spożywanych pokarmów Sposób żywienia Skład diety WYDATEK ENERGII PODAŻ ENERGII

Istnieje wiele dodatkowych czynników modyfikujących kształtowanie masy ciała, m.in. wpływy genetyczne. Oddziałują one na utrzymanie należnej masy ciała bezpośrednio oraz poprzez wpływ na wydatkowanie energii spoczynkowej, spontaniczną aktywność fizyczną, odczuwanie sytości i głodu, preferencje pokarmowe, a ponadto na kształtowanie określonych reakcji na bodźce stresowe.

CZYNNIKI SOCJOEKONOMICZNE CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE Istotną rolę odgrywają: zaburzenia kontroli odżywiania przez ośrodki zlokalizowane w podwzgórzu i realizowane przy wykorzystaniu specyficznych neuroprzekaźników i wegetatywnego układu nerwowego zaburzenia endokrynologiczne Zasadniczą rolę w patogenezie otyłości, poza czynnikami chorobowymi, odgrywa koincydencja czynników genetycznych, socjoekonomicznych i psychospołecznych. CZYNNIKI GENETYCZNE CZYNNIKI SOCJOEKONOMICZNE CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE

OTYŁOŚĆ PROSTA POWSTAJE NA SKUTEK DYSPROPORCJI POMIĘDZY WYDATKOWANIEM A DOSTARCZANIEM ENERGII WTÓRNA JEST NASTĘPSTWEM CHORÓB, KTÓRE POWODÓJĄ ZABUŻENIE RÓWNOWAGI WYDATKOWANIA I DOSTARCZANIA ENERGII OTYŁOŚĆ – stan patologicznego zwiększenia w organizmie ilości tkanki tłuszczowej.

DIAGNOSTYKA OTYŁOŚCI Najbardziej rozpowszechnioną metodą rozpoznawania otyłości i nadwagi u dorosłych jest obliczenie tzw. wskaźnika masy ciała (Body Mass Index – BMI) KLASYFIKACJA BMI RYZYKO CHORÓB DODATKOWYCH zakres normy 18,5-24,9 przeciętne nadwaga (przedotyłość) 25-29,9 podwyższone otyłość klasa I 30-34,9 umiarkowane klasa II 35-39,9 poważne klasa III ≥40 bardzo poważne

DEFINICJA OTYŁOŚCI BRZUSZNEJ: OBWÓD PASA DEFINICJA OTYŁOŚCI BRZUSZNEJ: KOBIETY MĘŻCZYŹNI WHO WHR>0,85 WHR>1 ATP III 2001 Obwód pasa>88 cm Obwód pasa>102 cm IDF 2005 Obwód pasa>80 cm Obwód pasa>94 cm Otyłość można podzielić na: Gynoidalną (pośladkowo-udową) -> nadmiar tk. tłuszczowej gromadzi się głównie w okolicy pośladkowo udowej Wisceralną (brzuszną) -> odkładanie tłuszczu w obrębie brzucha (tab.) Tk. tłuszczowa wisceralna charakteryzuje się wysoką aktywnością metaboliczną, a w jej modyfikacji istotną rolę odgrywają hormony: steroidy, katecholaminy, insulina, czynnik martwicy nowotworów, leptyna. Do oceny tkanki tłuszczowej wisceralnej wystarcza pomiar antropometryczny, jakim jest obwód pasa lub stosunek obwodu pasa do obwodu bioder (WHR)

OTYŁOŚĆ POWIKŁANIA OTYŁOŚCI UPOŚLE-DZONA TOLERANCJA GLUKOZY ZABURZENIA ODDECHO-WE CHOROBA WIEŃCOWA UDAR MÓZGU CHOROBY NOWOTWO-ROWE CHOROBA ZWYRODNIE-NIOWA STAWÓW NIEWYDOL-NOŚĆ SERCA ZABURZENIA NASTROJU KAMICA ŻÓŁCIOWA HIPERLIPI-DEMIA NADCIŚNIE-NIE TĘTNICZE CUKRZYCA TYPU 2 POWIKŁANIA OTYŁOŚCI

OTYŁOŚĆ ZWIĘKSZA RYZYKO ZGONU PROPORCJONALNIE DO WZROSTU WSKAŹNIKA BMI PODZIAŁ OTYŁOŚCI NA GYNOIDALNĄ I WISCERALNĄ MA ZNACZENIE PRZY POWIKŁANIACH OTYŁOŚCI: TYP BRZUSZNY – dochodzi do rozwoju polimetabolicznego, który wiedzie do miażdżycy i choroby wieńcowej TYP POŚLADKOWO-UDOWY – sprzyja rozwojowi niewydolności żylnej kończyn dolnych i zmianom zwyrodnieniowym układu kostno-stawowego

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE ROZWÓJ OTYŁOŚCI JEST UWARUNKOWANY PRZEDEWSZYSTKIM ŚRODOWIŚKOWO KLUCZOWE DLA ROZWOJU OTYŁOŚCI SĄ DWA ZJAWISKA: DOSTĘPNOŚĆ WYSOKO PRZETWORZONEJ, TANIEJ ŻYWNOŚCI O ZNACZNEJ ZAWARTOŚCI TŁUSZCZU I WĘGLOWODANÓW PROSTYCH W CIĄGU 100 LAT ZWIĘKSZENIU ULEGŁA ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZÓW W POKARMACH, A ZMNIEJSZYŁO SIĘ SPOŻYCIE WĘGLOWODANÓW ZŁOŻONYCH, BŁONNIKA I SOLI MINERALNYCH PLANOWANIE POSIŁKÓW WYMAGA CORAZ WIĘCEJ SAMOKONTROLI ZNACZNE OGRANICZENIE CODZIENNEJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ OBSERWUJE SIĘ NIEMAL CAŁKOWITE ZANIECHANIE TRENINGU FIZYCZNEGO WYDATEK ENERGETYCZNY ZWIĄZANY Z CODZIENNĄ AKTYWNOŚCIĄ JEST CORAZ NIŻSZY SYSTEMATYCZNE ĆWICZENIA FIZYCZNE 2-3 RAZY W TYGODNIU WYKONUJE CO DZESIĄTY POLAK, CO PLASUJE NAS NA JEDNYM Z OSTATNICH MIEJSC W EUROPIE

CZYNNIKI WEWNĄTRZUSTROJOWE SPRZYJAJĄCE OTYŁOŚCI LUDZIE O ZBLIŻONYCH NAWYKACH ŻYWIENIOWYCH I PODOBNEJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ BARDZO CZĘSTO ZNACZNIE RÓŻNIĄ SIĘ PREDYSPOZYCJAMI DO ZWIĘKSZANIA MASY CIAŁA ISTNIEJĄ DODATKWE CZYNNIKI WEWNĄTRZUSTROJOWE, KTÓRE POBUDZAJĄ LUB HAMUJĄ GROMADZENIE ZAPASÓW TŁUSZCZU CZYNNIKI WEWNĄTRZUSTROJOWE REGULUJĄCE GROMADZENIE ZAPASÓW UKŁAD NERWOWY UKŁAD DOKREWNY UKŁAD POKARMOWY MIĘŚNIE SZKIELETOWE TKANKA TŁUSZCZOWA

ROLA TKANKI TŁUSZCZOWEJ W ROZWOJU OTYŁOŚCI TKANKA TŁUSZCZOWA: JEST MAGAZYNEM, KTÓRY PRZECHOWUJE ENERGIĘ W FORMIE TRIACYLOGLICEROLI I UWALNIA JĄ W POSTACI WOLNYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH UCZESTNICZY W UTRZYMANIU ENERGETYCZNEJ RÓWNOWAGI USTROJU ORGAN WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO ADIPOCYTOKINY – substancje o działaniu dokrewnym, wytwarzane i uwalniane przez komórki tłuszczowe, które za ich pośrednictwem wpływają na metabolizm UMOŻLIWIAJĄ TKANCE TŁUSZCZOWEJ UDZIAŁ W ZWROTNEJ REGULACJI ŁAKNIENIA, WYDATKOWANIA ENERGII I INSULINOOPORNOŚCI NIE WIADOMO CZY NIEPRAWIDŁOWE WYDZIELANIE ADIPOCYTOKIN JEST PRZYCZYNĄ, CZY NASTĘPSTWEM OTYŁOŚCI ADIPOCYTOKINY HORMONY LEPTYNA, REZYSTYNA, ANGIOTENSYNOGEN, ADIPONEKTYNA, ESTROGEN CYTOKINY INTERLEUKINY (PRZEDE WSZYSTKIM IL-6), TNF-α BIAŁKA MACIERZY POZAKOMÓRKOWEJ KOLAGEN, FIBRONEKTYNA, OSTEONEKTYNA, LAMININA, ENTAKTYNA, METALOPROTEINAZY 2 i 9 SKŁADNIKI UKŁADU DOPEŁNIACZA ADYPSYNA, C3 ENZYMY LIPAZA LIPOPROTEINOWA BIAŁAKA OSTREJ FAZY HAPTOGLOBINA, GLIKOPROTEINA KWAŚNA α1 INNE PROSTACYKLINA, INHIBITOR 1 AKTYWATORA PLAZMINOGENU, KWASY TŁUSZCZOWE

DLACZEGO WARTO SIĘ ODCHUDZAĆ I ODCHUDZIĆ UMIARKOWANA UTRATA MASY CIAŁA ISTOTNIE REDUKUJE RYZYKO SERCOWO-NACZYNIOWE ZWIĄZANE Z OTYŁOŚCIĄ ISTOTNA REDUKCJA MASY CIAŁA MA KORZYSTNY WPŁYW NA WARTOŚCI CIŚNIENIA TĘTNICZEGO ORAZ LIPIDÓW, A UMIARKOWANA UTRATA MASY UMOŻLIWIA ZMINIEJSZENIE LICZBY I DAWEK LEKÓW PRZECIWNADCIŚNIENIOWYCH UTRATA MASY CIAŁA MA WPŁYW NA ZAPOBIEGANIE CUKRZYCY, A W WYPADKU JEJ WYSTĘPOWANIA POZWALA NA ZMNIEJSZANIE LICZBY I DAWEK LEKÓW PRZECIWCUKRZYCOWYCH NASTĘPSTWEM UMIARKOWANEJ REDUKCJI MASY CIAŁA U OSÓB Z CUKRZYCĄ TYPU 2 JEST 25% SPADEK ŚMIERTELNOŚCI OGÓLNEJ AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA JEST INTEGRALNĄ CZĘŚCIĄ PROGRAMU ODCHUDZANIA

LECZENIE FARMAKOLOGICZNE LECZENIE FARMAKOLOGICZNE NALEŻY ROZWAŻYĆ U CHORYCH Z BMI>30 kg/m2 LUB BMI>27 kg/m2, GDY WSPÓŁISTNIEJĄ DODATKOWE CZYNNIKI RYZYKA CHORÓB UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGO, TAKIE JAK DYSLIPIDEMIA, NADCIŚNIENIE TĘTNICZE CZY CUKRZYCA DO PRZEWLEKŁEGO LECZENIA DOPUSZCZONE SĄ DWA PREPARATY: SIBUTRAMINA – ośrodkowo działający inhibitor zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny; powoduje szybsze uczucie „pełności” ORLISTAT – substancją czynną jest lipostatyna; to silny i nieodwracalny inhibitor lipazy trzustkowej i żołądkowej, hamujący trawienie tłuszczów i upośledzający ich wchłanianie; 30% spożytego tłuszczu zostaje wydalone z kałem

PODSUMOWANIE ISTNIEJĄ LICZNE DOWODY KLINICZNE, EPIDEMIOLOGICZNE I DOŚWIADCZALNE POTWIERDZAJĄCE ŚCISŁĄ ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY OTYŁOŚCIĄ A CHOROBAMI UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGO WŚRÓD LEKARZY, PACJENTÓW I POLITYKÓW WZRASTA ŚWIADOMOŚĆ WYSOKICH KOSZTÓW SPOLECZNYCH NOWEJ EPIDEMII XXI WIEKU JAKĄ JEST OTYŁOŚĆ OTYŁOŚĆ JEST ZŁOŻONYM PROBLEMEM ZDROWOTNYM, TO KONSEKWENCJA CZYNNIKÓW: GENETYCZNYCH ŚRODOWISKOWYCH BEHAWIORALNYCH KULTUROWYCH SOCJOEKONOMICZNYCH

Bibliografia: „Otyłość epidemią XXI wieku” Maciej Owecki, Przegląd Kardiodiabetologiczny 2009; 4, 1: 36–41 „Otyłość – choroba interdyscyplinarna” Małgorzata Buksinska-Lisik, Wojciech Lisik, Teresa Zaleska, Przewodnik Lekarza 2006, 1: 72-77 „Otyłość i nadwaga – epidemia XXI wieku” Danuta Pupek-Musialik, Magdalena Kujawska-Łuczak, Paweł Bogdański, Przewodnik Lekarza 2008; 1: 117-123

KONIEC Prezentację przygotowały: Katarzyna Anna Golicka Kamila Wenskowska kierunek lekarski, rok II WNM, UW-M.