Dyskurs upodmiotowienia, praktyki komercjalizacji. Związki między ekonomią a aksjologią w polityce wobec ludzi starszych Dr Joanna Zalewska Instytut Filozofii i Socjologii APS

Uwagi wstępne Projekt Instytutu Spraw Publicznych „Wyzwania demograficzne. Budowanie zintegrowanego systemu wsparcia i aktywizacji ludzi starszych i ich rodzin” pod kierunkiem dr Marioli Racław: - analiza dyskursu upodmiotowienia w pracach z zakresu polityki społecznej; - analiza rozwoju rynku usług opiekuńczych w Polsce (Jolanta Perek-Białas). Urynkowienie: prywatyzacja vs komercjalizacja

Termin „kameleon” Znaczenia terminu „upodmiotowienie”: respektowanie godności człowieka, wspieranie samodzielności osób starszych, respektowanie indywidualnego wyboru, aktywne przedstawicielstwo, demokracja uczestnicząca, aktywne działanie seniorów w ramach systemu polityki wobec ludzi starszych.

Model wielosektorowości Od lat 70. XX w. - przejście od modelu państwa opiekuńczego do modelu wielosektorowości. Przyczyny ekonomiczne: niewydolność systemu zabezpieczeń, wysokie koszta państwa opiekuńczego, wzmacnianie konkurencyjności gospodarczej między krajami (Grewiński). Przyczyny aksjologiczne: idea solidarności międzypokoleniowej, podmiotowości człowieka starszego (ONZ: Międzynarodowy Rok Ludzi Starych, katalog podstawowych praw ludzi starych; zapisy w Europejskiej Karcie Społecznej i Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności).

Pluralizm rynkowy Deetatyzacja sfery społecznej w Wielkiej Brytanii: lata 80. welfare pluralism, lata 90. pluralizm rynkowy. Rola państwa – kontrola prywatnych dostarczycieli usług. Rola usługobiorców ogranicza się do władzy konsumenckiej (wolność wyboru dostarczyciela usług); brak władzy obywatelskiej (partycypacji społeczna). Upodmiotowienie jest realizowane w wąskim aspekcie.

Strategia uprawomacniania zmian W centrum pola biurokratycznego dokonuje się proces wytwarzania wartości (wytwarzane, żeby były uniwersalne i odbierane jako uniwersalne), które służą podtrzymywaniu istniejącej dominacji, monopolizacji polabiurokratycznego, ale są przedstawiane jako bezinteresowne (Bourdieu). Dyskurs upodmiotowienia seniorów jest wytwarzany przez organizacje międzynarodowe i europejskie, nawiązuje do wartości uniwersalnych w naszej kulturze, czyli praw człowieka. Służy on uprawomocnianiu zmiany politycznej – wycofania odpowiedzialności państwa i wzrostu znaczenia usług instytucji komercyjnych.

Polska: dyskurs a praktyki Prace z zakresu polityki społecznej: postulaty wielosektorowości (I, III i IV sektor) i upodmiotowienia w szerokim zakresie (wszystkie pięć znaczeń upodmiotowienia); pojęcie usług społecznych; brak debat o sposobie funkcjonowania drugiego sektora. Realizacja w sferze aktywizacji: inicjatywy w ramach trzeciego sektora i poszczególne dobre praktyki, brak zintegrowania działań w ramach różnych sektorów na lokalnych szczeblach. Realizacja w sferze opieki: ok. 2 mln opiekunów nieformalnych (EUROFAMCARE), 91311 osób objętych usługami kontraktowanymi przez I sektor, korzystanie z II sektora trudne do oszacowania.

Wnioski Wraz ze wzrostem obciążenia opiekunów nieformalnych (w procesie starzenia się społeczeństwa) może wzrastać komercjalizacja usług opiekuńczych, która – w obecnych warunkach – przebiegać będzie zupełnie poza kształtowanym przez politykę społeczną systemem wsparcia. Istnieje konieczność badania zjawiska komercjalizacji usług opiekuńczych. Istnieje konieczność zastanowienia się nad rolą II sektora w nowym modelu polityki wobec ludzi starych.