Wyżyny polskie

Obszar wyżyn polskich obejmuje: Wyżynę Śląską, Wyżynę Krakowsko- Częstochowską, Nieckę Nidziańską, Wyżynę Kielecko- Sandomierską i Wyżynę Lubelską z Roztoczem.

Wyżyny leżą na południe od nizin polskich, a na północ od kotlin podkarpackich. Rozciągają się od doliny górnej Odry na zachodzie po dolinę Bugu na wschodzie. Krajobraz ich jest zróżnicowany i zmienia się głównie w zależności od rodzaju i odporności skał na wietrzenie.

Wyżyna Śląska - jest najdalej na zachód wysuniętą wyżyną, o bezwzględnej średniej wysokości m n.p.m. Najwyższym jej wzniesieniem jest Góra świętej Anny (400 m n.p.m.), która w trzeciorzędnie była czynnym wulkanem.

Góra św. Anny

W erze mezozoicznej na obszarze Wyżyny Śląskiej było morze. Pozostałością tego są wapienie, dolomity, łupki i piaskowce. Odporne na niszczenie dolomity (skały osadowe pochodzenia morskiego) i wapienie tworzą pasy wzniesień. W epoce lodowcowej lądolód pozostawił tu piaski i żwiry. Istotną cechą ukszałtowania powierzchni są hałdy (usypane przez człowieka wzniesienia urobku, skał nienależących do złoża lub żużlu czy popiołu) – różnych kształtów i wysokości, wyrobiska piasku, kamieniołomy, glinianki. W wyniku esploatacji węgla kamiennego powstają szkody górniczne, które dają o sobie znać w postaci popękanych domów czy nierówności ulic.

Osobliwością przyrodniczą wyżyny jest Pustynia Błędowska. Przyczyną jej powstawania nie są warunki klimatyczne, lecz działalność człowieka. Rozwój hutnictwa cynku i ołowiu spowodował wyrąb lasów. Pozbawione roślinności obszary piaszczyste poddawane były przez wiele stuleci działalności wiatru. Pustynia Błędowska rozciągała się na długości 8 km i szerokości 4 km w rejonie Olkusza i Kluczy. Obecnie „pustynia” zmieniła swój wygląd, ponieważ zasadzono na niej drzewa: sosny, olchy i wierzby.

Pustynia Błędowska

Wyżyna Śląska położona jest na dziale wodnym między dorzeczem Wisły i Odry. Sieć rzeczna jest tu rzadka, rzeki są krótkie, o małych spadkach i przepływach. Region Wyżyny Śląskiej należy do ubogich w wodę (deficyt wód)

Gleby tego regionu to przeważnie bielice i płowe, o zaburzonych, wskutek gospodarczej działalności człowieka, profilach glebowych. W wielu rejonach wyżyny występują gleby o wysokim stopniu skażenia toksycznego, m.in. Metalami ciężkimi, takimi jak: ołów, kadm, cynk.

Klimat Wyżyny Śląskiej charakteryzuje się wyższymi od średniej krajowej opadami atmosferycznymi, miszczącymi się w granicach mm. Najcieplejszym miesiącem jest tu lipiec (temp. Od 17 stopni C do 18 stopni C), a najchłodnieszym styczeń ( temp. Od -3 stopni C do -2 stopni C).

Duże złoża węgla kamiennego oraz rud cynku i ołowiu spowodowały intensywny rozwój przemysłu wydobywczego, który przyczynił się do lokalizowania na Wyżynie Śląskiej coraz to innych gałęzi przemysłu. Wraz z rozwojem przemysłu powstawały miasta tworzące stopniowo zespół miejski Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). Najważniejszym ośrodkiem przemysłowym w GOP są Katowice.

Katowice -Ważny ośrodek przemysłowy, naukowy i kulturalny kraju. -Znajdują się tu m.in. huty żelaza, cynku, fabryki maszyn górniczych i kotłów parowych -Istnieją w mieście kopalnie węgla, ale są stopniowo zamykane w wyniku eksploatowania surowca.

Katowice słyną ze Spodka gdzie odbywają się różne imprezy na skale krajową ale i światową.

Wyżyna Krakowsko- Częstochowska - rozciąga się od Krakowa na południu, przez Częstochowę, po Wieluń na północy. Zbudowana jest z wapieni jurajskich powstałych na morzu, które istniało na tych terenach około 150 mln lat temu. Najważniejszym wzniesieniem wyżyny jest Góra Zamkowa w Ogrodzieńcu (zwana inaczej Górą Janowskiego), o wysokości 504 m n.p.m.

Południowa część regionu porozcinana jest dolinami (jarami) krasowymi. Najbardziej osobliwą formą ich rzeźby są bramy skalne, zamykające wyloty dolin. Największym i najbardziej znanym jarem krasowym jest Dolina Prądnika.

Dolina Prądnika

Charakterystycznymi formami rzeźby Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej są liczne ostańce wapienne.

Maczuga Herkulesa

Brama Krakowska w Ojcowskim Parku Narodowym w Dolinie Prądnika

W Polsce Wyżyna Krakowsko- Częstochowska jest regionem, w którym występuje największa ilość jaskiń. Ich liczba przekracza 600, z czego 300 znajduje się w Ojcowskim Parku Nardowym i w jego okolicach. Największą jaskinią jest tu Wierzchowska w dolinie Kluczowody, a najdłuższą – 1000 m – Szachownica, znajdująca się w północnej części wyżyny.

Jaskinia Wierzchowska

Jaskinia Szachownica

W regionie mają źródła rzeki: Warta, Pilica, Przemsza. Przemsza Przemsza

Bardziej żyzne gleby rędziny i gleby na lessach, występujące w południowej części wyżyny, stanowią podstawę uprawy pszenicy, buraków cukrowych i żyta.

Częstochowa -Ośrodek przemysłu metalurgicznego, elektromaszynowego, odzieżowego a także mineralnego (wapienniczego) -Ośrodek naukowy (Politechnika, wyższe szkoły)

Jasna Góra – wizytówka Częstochowy

Niecka Nidziańska - stanowi rozległe obniżenie między Wyżyną Krakowsko- Częstochowską a Wyżyną Kielecko- Sandomierską. Najwyższe wzniesienie osiąga 415 m n.p.m.

Pod względem geologicznym region ten tworzy nieckę wypełnioną utworami mezozoicznymi, głównie marglami (skały osadowe wapniste z domieszką minerałów ilastych) kredowymi. W okresie trzeciorzędu nieckę wypełniało morze, na dnie którego osadzały się gliny, piaskowce, margle, wapienie, gipsy, iły i piaski. Obszar ten jest głównie wykorzystywany pod uprawę pszenicy i buraków cukrowych. Jest to znany od dawna region roliczny Polski.

Region słynie również ze źródeł mineralnych – leczniczych: chlorkowo- sodowych, bromkowych, siarczanych i siarkowych. Znanymi uzdrowiskami są tu Busko Zdrój i Solec Zdrój. Klimat regionu odznacza się znacznymi rocznymi amplitudami temperatury powietrza (ok. 22 stopni C). Roczne sumy opadów osiągają mm.

Wyżyna Kielecko – Sandomierska - rozciąga się między Niecką Nidziańska, Kotliną Sandomierską a Wyżyną Lubelską. Środkową jej część zajmują Góry Świętokrzyskie

Góry Świętokrzyskie - należą do najstarszych w polsce. Powstały w czasie kaledońskich ruchów górotwórczych, a powtórnie wypiętrzone i sfałdowane zostały w orogenezie hercyńskiej. Głównym, najwyższym pasmem Gór Świętokrzyskich są Łysogóry, których szczyt, Łysica, ma 612 m n.p.m. Zbudowane są one głównie z kwarcytów kambryjskich (skały przeobrażone,twarde). Na północnych stokach Łysogór występują rumowiska skalne zwane gołoborzami. Ich powstanie jest związane z procesem wietrzenia mrozowego (rozpad skał pod wpływem zamarzania i odmarzania wody w szczelinach skalnych).

Góry Świętokrzyskie

Łysica 612 m n.p.m.

W pasmach zbudowanych z wapieni rozwinęły się procesy krasowe. W ich wyniku powstała piękna jaskinia Raj, z bardzo bogatą szatą naciekową (stalaktytów, stalagmitów)

Wyżyna Sandomierska - jest przedłużeniem Gór Świętokrzyskich w kierunku południowo-wschodnim. Położona jest ona na wysokości 300 m n.p.m. Wyżyna opada do doliny Wisły wysoką krawędzią, zwaną Górami Pieprzowymi. Na lessach wytworzyły się żyzne gleby – czarnoziemy, a na skałach wapiennych – rędziny. Na glebach tych uprawiana jest pszenica, buraki cukrowe, warzywa oraz drzewa owocowe. Wyżyna Sandomierska jest ważnym regionem rolniczym w kraju.

Góry Pieprzowe

Największą rzeką Wyżyny Kielecko- Sandomierskiej jest lewobrzeżny dopływ Wisły – Kamienna. Wzdłuż tej rzeki powstał w ciągu 2 tys. Lat obszar przemysłowy. Klimat Gór Świętokrzyskich, z racji wysokości n.p.m. jest bardziej surowy, niż klimat otaczających je obszarów. Średnia roczna temp. Wynosi tu poniżej 7 stopni C. Opady atmosferyczne w Łysogórach przekraczają rocznie 800 mm.

Największym kompleksem leśnym jest, leżąca w centrum regionu, Puszcza Jodłowa, porastająca Łysogóry. Założono tu Świętokrzyski Park Narodowy.

Świętokrzyski Park Narodowy

W Staropolskim Okręgu Przemysłowym do największych ośrodków należą: Kielce, Skarżysko – Kamienna, Starachowice i Ostrowiec Świętokrzyski. Istnieje w nich przemysł elektromaszynowy, mineralny, metalurgiczny i spożywczy.

Kielce -Największy ośrodek przemysłowy i usługowy regionu. -Obecnie rozwinięty jest przemysł materiałów budowlanych, artykułów chemii gospodarczej i meblarski -Miasto jest siedziba Politechniki Świętokrzyskiej i Wyższej Szkoły Pedagogicznej

Główna ulica Kielc

Wyżyna Lubelska i Roztocze Jest regionem położonym między Wisłą a Bugiem. Na południu rozciąga się widoczny, wyraźnie zaznaczający się w krajobrazie, wał Roztocza. Pod względem budowy geologicznej wyżyna jest niecką (zagłębieniem), której podłoże stanowią utwory jurajskie. Powierzchnia wyżyny jest falista, występują w niej liczne obniżenia i wzniesienia terenu: od 200 do 300 m n.p.m. Główne rzeki regionu, Wieprz i Bystrzyca, wcinają się głęboko w osadowe podłoże, tworząc szerokie doliny. Wody opadowe i rzeczne żłobią w mało odpornych warstwach lessu głębokie wąwozy. Najbardziej malownicze wąwozy występują koło Kraśnika i Kazimierza Dolnego.

Na Wyżynie Lubelskiej eksploatuje się margle, kredę piszącą oraz less do wyrobu kostki brukowej klinkierowej ( cegła klinkierowa używana do układania nawierzchni dróg, hal fabrycznych, wytrzymała na ściskanie). Ponadto region ten jest bogaty w wody mineralne, w tym żelaziste w Nałęczowie i szczawy w Horyńcu. Znajduje się tu również „najmłodsze” zagłębie węgla kamiennego.

Na lessach wytworzyły się bardzo żyzne gleby czarnoziemy i brunatne, a na wapieniach – rędziny. Dlatego Wyżyna Lubelska należy do najważniejszych regionów rolniczych kraju. Uprawia się tu głównie pszenicę, buraki cukrowe, chmiel i tytoń.

Krajobraz Wyżyny Lubelskiej

Na południe od Wyżyny Lubelskiej, na obszarze od Kraśnika po Lwów na Ukrainie, rozciąga się pas wzniesień zwany Roztoczem. Jego szerokość wynosi około 15 km, a długość około 180 km. Roztocze zbudowane jest z wapieni kredowych i margli, nad którymi znajduje się warstwa wapieni trzeciorzędowych, przykrytych częściowo lessem. Roztocze wnosi się od 300 do 390 m n.p.m. a Wielki Dział (390 m n.p.m.) stanowi najwyższe jego wzniesienie.

Krajobraz Roztocza

Przez wzniesienia Roztocza przebiega dział wodny pomiędzy dorzeczami Wieprza i Bugu oraz Sanu i Dniestru. W gwarze mieszkańców słowo „roztocze” znaczy rozlewisko lub dział wodny. Stąd pochodzi nazwa wzniesienia. Na Roztoczu mają swe źródła Wieprz i Tanew.

Wieprz

Na obszarze Roztocza, ze względu na ochronę fragmentu puszczy jodłowo-bukowej, porastającej dawniej Roztocze i Wyżynę Lubelską, utworzono w 1974 roku Roztoczański Park Narodowy. Roztocze jest obszarem mocno zalesionym. Klimat regionu ma cechy kontynentalne. Temperatura powietrza w zimie wynosi tu od - 4,5 stopni C do -3 stopni, a w lecie – od 18 do 19 stopni C. Opady roczne wahają się od 550 do 800 mm. Długość okresu wegetacyjnego wynosi od 200 do 210 dni w roku.

Roztoczański Park Narodowy

Lublin -Największy ośrodek przemysłowy i kulturalny regionu i największe miasto wschodniej Polski - położony nad rzeką Bystrzycą - ważny ośrodek kulturalny i przemysłowy kraju. - w mieście istnieje 5 uczelni wyższych, w tym Uniwersytet Marii Skłodowskiej- Curie, towarzystwa naukowe i kulturalne - rozwinięty jest przemysł elektromaszynowy, spożywczy i odzieżowy

Lublin z lotu ptaka