Adam Smith, 1776 rok, Bogactwo narodów, wolność naturalna i niewidzialna ręka rynku eksplozja rewolucji przemysłowej i wolności politycznej Robert Malthus, David Ricardo – pesymistyczne prognozy doktryna żelaznego prawa płac i wiecznej nędzy klasy robotniczej John Stuart Mill – między wolnością a socjalizmem Karol Marks teoria wyzysku i alienacji robotników przemysłowych środek rewolucji przemysłowej Rewolucja marginalistyczna – pocz. Lat 70. XIX wieku Carl Menger – Austria Leon Walras – Szwajcaria Willian Stanley Jevons – Anglia Eugeniusz Bohm-Bawerk (kolega Mengera) - zaatakował Marksa dokonując druzgocącej krytyki jego teorii wartości opartej na pracy oraz jego teorii wyzysku

Podręczniki Alfreda Marshalla w Anglii, Franka Taussinga i Irvinga Fishera w Stanach Zjednoczonych odbudowały smithowski model współczesnej gospodarki II poł. XX wieku – epoka wielkiego biznesu i wielkich trustów Carnegiego i Rockefellera Instytucjonaliści jak Th. Veblen uwiedli tłumy cyników ostrzeżeniami przez siłą monopoli i ostentacyjną konsumpcją Niemiecki socjolog, Max Weber, przedstawił tezy o religijnych fundamentach rynku i żelaznej klatce kapitalizmu Krach 1929, wielka depresja lat 30. – rozumienie niuansów podaży i popytu, lecz brak rozumienia tajemnic ogniwa pieniężnego powiązania pomiędzy gospodarką mikro i jej elementami makro Początki XX wieku Irving Fisher, próba zbudowania brakującego ogniwa między mikro i makro Ludvig von Mises opierając się na pracach Szweda Knuta Wicksella skonstruował brakujący pomost w pracy pt. Teoria pieniądza i kredytu Początki lat 30. XX wieku – banki zaczęły upadać, przedsiębiorstwa bankrutować, miliony pracowników zostały zmuszone do żebrania o minimalną chociaż kwotę

John Maynard Keynes opracował model oparty na hipotezie finansowej niestabilności jako nieodłącznej właściwości systemu kapitalistycznego nowa ekonomia dla osiągnięcia stabilizacji gospodarki rynkowej wymagała interwencji rządu w dziedzinie fiskalnej i monetarnej w przeciwieństwie do marksizmu, model Keynesa nie głosił potrzeby nacjonalizacji oraz mikrokontroli podaży i popytu klasyczny model oszczędzania, zrównoważonego budżetu, niskich podatków i standardu złota ograniczony został do okresu pełnego zatrudnienia; a keynesowska recepta popytu konsumentów, deficytów budżetowych, progresywnego opodatkowania oraz pieniądza fiducjarnego miała zastosowanie w rozwiązywaniu problemów okresów recesji i bezrobocia. Podręcznik Paula Samuelsona: mnożnik, marginalna skłonność do konsumpcji, paradoks oszczędzania, łączny popyt oraz C+I+G Milton Friedman – kontrewolucja monetarystyczna (szkołą chicagowska) zajmowanie się niestabilnością rządowej polityki makro na podstawie badań empirycznych, Friedman pokazał w jaki sposób Bank Rezerwy Federalnej stał się głównym winowajcą wielkiej depresji Szkoła podaży, szkoła racjonalnych oczekiwań, szkoła austriacka

racjonalnego wyboru oraz równowagi. Nowa Ekonomia Instytucjonalna Eggertsson (1990): to próba dokonania nowej syntezy teoretycznej, polegającej na uogólnieniu teorii mikroekonomicznej w taki sposób, aby wyjaśniała ona wybór między instytucjami, przy zachowaniu jej podstawowych założeń neoklasycznych, tzn. stałości preferencji, racjonalnego wyboru oraz równowagi.

Rozważania J. Buchanana (1979), koncepcje R. Coase’a (1994): myślenie w kategoriach logiki wyboru ekonomicznego, problemu alokacji, charakterystyczne dla ekonomii neoklasycznej kieruje uwagę ekonomistów na rozwiązywanie zadań, na maksymalizację funkcji celu i jednocześnie pozostawia poza obszarem zainteresowania szereg istotnych dla procesu gospodarczego zjawisk. Myślenie w kategoriach problemu alokacji jest rodzajem filtru, który przepuszcza jedynie określony typ informacji o zjawisku gospodarczym i zatrzymuje inną informację. Zainteresowanie ekonomistów na problemie wymiany i koordynacji. To on leży u podstaw nowej ekonomii instytucjonalnej. Wg Buchanana (1979) ten system myślenia powinien być domeną ekonomistów, ponieważ pozwala na poszerzenie przedmiotu refleksji ekonomicznej o kontekst społeczny, polityczny i instytucjonalny, sferę reguł rządzących wymianą i koordynujących proces wymiany.

Instytucje to reguły gry w społeczeństwie lub, bardziej formalnie, są to zaprojektowane przez ludzi ograniczenia, które nadają kształt interakcją między ludźmi. W konsekwencji tworzą strukturę bodźców w wymianie między ludźmi czy to w sferze politycznej, społecznej, czy ekonomicznej. Instytucjonalne reguły mówią, czego nie wolno jednostce i czasami, pod jakimi warunkami może ona podjąć pewne działania [Douglass North 1990].

North (1990) i Williamson (2000): nie ma podstaw, by sądzić, że dokonują się kumulatywne zmiany o progresywnym charakterze, a nieefektywne instytucje mogą trwać bardzo długo?

Warunki teoretycznego procesu transformacji: (1) formalne instytucje, podtrzymujące porządek planu, muszą ustąpić spójnemu, kompletnemu zbiorowi reguł, konstytuujących porządek rynku; (2) nieformalne normy, konwencje i zwyczaje związane z gospodarką planowo-nakazową muszą być zastąpione spójnym systemem nieformalnych instytucji rynku; (3) jednostki gospodarujące muszą dokonać internalizacji formalnych i nieformalnych reguł, tak by ich wybory i zachowania w pełni wspierały się na rynkowym zbiorze norm. Douglas North: „Może najważniejszą rzeczą jest to, że zmieniają się reguły formalne, lecz ograniczenia nieformalne pozostają bez zmiany. W konsekwencji pojawia się trwałe napięcie pomiędzy nieformalnymi ograniczeniami a formalnymi regułami, ponieważ wiele z nich nie pasuje nawzajem do siebie. Nieformalne ograniczenia rozwinęły się stopniowo jako poszerzenie i wsparcie poprzednio istniejących reguł formalnych”. (North, 1990, s. 91). W efekcie, dokonująca się zmiana nie jest tak radykalna, jak by to wyglądało „na pierwszy rzut oka”.