MALARSTWO ABSTRAKCYJNE autor: Katarzyna Jarkiewicz

SPIS TREŚCI założenia programowe podział kierunku Wassily Kandinsky abstrakcja geometryczna suprematyzm konstruktywizm neoplastycyzm kinetyzm op – art strukturalizm

SPIS TREŚCI abstrakcja organiczna abstrakcyjny ekspresjonizm action painting color field painting taszyzm – informel

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Wyeliminowanie wszelkich przedstawień mających bezpośrednie odniesienie do form lub przedmiotów obserwowanych w naturze oraz rezygnacja z tematu dzieła malarze abstrakcyjni szukali nowych form, tj. linia – plama, pion – poziom, odrzucali figuratywność na rzecz wewnętrznej konstrukcji obrazu układu linii barwnych plam, prostych form geometrycznych.

PODZIAŁ KIERUNKU Abstrakcjonizm dzieli się na geometryczny (nazywany nieorganicznym lub zimnym, rozwijał się do końca lat 30. XX wieku) oraz na niegeometryczny (nazywany organicznym lub ciepłym, dominował po 1940 roku). Prekursorem abstrakcjonizmu był rosyjski malarz i teoretyk sztuki Wassily Kandinsky, który w 1910 roku stworzył obraz Kompozycja abstrakcyjna, będący pierwszym dziełem nowego ruchu artystycznego.

WASSILY KANDINSKY Jego twórczość charakteryzuje to, że swoje myślenie o sztuce ugruntował w metafizycznej spekulacji, uważał bowiem, że sztuka pełni funkcję metafizyczną, że dzieło sztuki jest bramą na transcendencję. Pierwsze obrazy Kandinsky’ego powstały pod wpływem fowizmu, jednak niemal od początku tworzone były sugestywną techniką kolorystyczną, z czasem po 1907 roku pojawił się w nich element ruchu (Krajobraz z wieżą).

WASSILY KANDINSKY Obrazy z lat 1910-14 cechuje dynamiczny układ barwnych plam, połączonych z elementami graficznymi, Kandinsky nadawał im tytuły Impresja lub Improwizacja oraz kolejne numery. Zetknięcie się z suprematyzmem i konstruktywizmem wpłynęło na zmianę stylu jego malarstwa w kierunku geometryzacji form i ścisłych zasad ich układu na płaszczyźnie(Biała kreska, Czerwona plama II).

WASSILY KANDINSKY W latach 1926-28 Kandinsky tworzył kompozycje składające się z przenikających się kręgów (Kilka kół), następnie w jego abstrakcyjnych, kompozycjach formom geometrycznym towarzyszyły kształty organiczne, i pojawiły się aluzje figuratywne (Trzy różnobarwne postacie, Umiarkowany wzlot).

KOMPOZYCJA VII WASSILY KANDINSKY http://en. wikipedia

NA BIAŁYM II WASSILY KANDINSKY http://en. wikipedia

ABSTRAKCJA GEOMETRYCZNA Polega na tworzeniu kompozycji z udziałem form geometrycznych. Z abstrakcji geometrycznej wyłoniły się suprematyzm, konstruktywizm, neoplastycyzm, kinetyzm, op–art i strukturalizm.

SUPREMATYZM Pierwsze kompozycje suprematyczne powstały w 1913 roku (Czarny kwadrat na białym tle, Biały kwadrat na białym tle), natomiast założenia programowe kierunku opracował Kazimierz Malewicz w 1915 roku i postulował supremację formy jako najwyższej wartości dzieła sztuki; formę tę ograniczał do kwadratu, prostokąta, koła, linii prostej i krzyża; rezygnował z tradycyjnych środków wyrazu, dążył do wyzwolenia sztuki od wszelkiej ekspresji i od balastu, jaki stanowi świat przedmiotów.

SUPREMATYZM Suprematyzm przyczynił się do rozwoju konstruktywizmu w Rosji oraz nowoczesnej architektury (o prostych, funkcjonalnych formach); w Polsce wywarł wpływ na twórczość Władysława Strzemińskiego.

CZARNY KWADRAT KAZIMIERZ MALEWICZ http://en. wikipedia

KONSTRUKTYWIZM Stosował dyscyplinę formalną ograniczoną do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej, z założenia wzajemne oddziaływania tych form wywołuje wewnętrzne napięcie wewnątrz obrazu, celem jest poszukiwanie nowej ekspresji estetycznej, a metodą świadoma rezygnacja nie tylko z prezentowania widzialnej rzeczywistości, ale także odejście od skojarzeń ze światem przedmiotów.

KONSTRUKTYWIZM Pierwszymi konstruktywistami w sztukach plastycznych byli Kazimierz Malewicz i Aleksander Rodczenko, w Holandii działała grupa artystyczna De Stijl, której najbardziej znanym przedstawicielem był Piet Mondrian, w Niemczech do 1934 roku tworzyli związani z Bauhausem Wasyl Kandinsky i Paul Klee, w Polsce konstruktywistów skupiały grupy Blok i Praesens, a najbardziej znanym przedstawicielem tego kierunku był Władysław Strzemiński.

KOMPOZYCJA IX THEO VAN DOESBURG http://commons. wikimedia

KOMPOZYCJA PAUL KLEE http://uk. wikipedia

NEOPLASTYCYZM Doktryna malarska stworzona w latach 1914-17 przez Piet Mondriana i ogłoszona w 1920 roku manifestem opublikowanym w Paryżu. Polega na wyeliminowaniu z obrazu form przedmiotowych i przedstawianiu istotnej "wewnętrznej" struktury rzeczy przy pomocy układów przecinających się linii prostych, tworzących prostokątne pola wypełnione podstawowymi barwami (czerwona, żółta, niebieska) oraz trzema "niekolorami" (czarny, szary, biały).

NEOPLASTYCYZM Neoplastycyzm Mondriana został rozwinięty przez Theo van Doesburga i grupę holenderskich artystów skupionych wokół awangardowego pisma De Stijl; w 1925 roku van Doesburg stworzył własny wariant neoplastycyzmu oparty na układach linii skośnych, nadając mu nazwę elementaryzmu.

KOMPOZYCJA Z CZERWONYM, ŻÓŁTYM I NIEBIESKIM PIET MONDRIAN http://pl

RYTM ROSYJSKIEGO TAŃCA THEO VAN DOESBURG http://commons. wikimedia

KINETYZM Inaczej wizualizm, rozwijał się w latach 60. XX wieku. Kinetyzm dążył do zredukowania dzieła sztuki do źródła bodźców wzrokowych, wpłynął na powstanie sztuki optycznej, czyli op–artu. W dziełach kinetycznych stosowano zabiegi malarskie mające doprowadzić do osiągnięcia efektu ruchu; zwracano uwagę na techniczną stronę pracy urządzeń elektrycznych, silników, dźwigni i starano się to odtworzyć.

KINETYZM Na powstanie kierunku wpłynęła twórczość Roberta Delaunay, który w latach 20. XX wieku malował dynamiczne kompozycje złożone z motywów architektonicznych (Widok wieży Eiffla, Wieża Laon) i figuralnych (Miasto Paryż).Zainteresowania problematyką światła i barw, badanie dynamicznych właściwości koloru i zasady równoczesności działań barwnych doprowadziły go do symultanicznego malarstwa abstrakcyjnego (seria Okna, cykle kompozycji Dyski, Koliste formy kosmiczne, Hołd dla Blériota), które nazywane bywa orfizmem.

OP-ART Typowe dzieło namalowane w stylu optycznym składa się z powtarzających się, geometrycznych wzorów, przypominających często figury przesuwające się w kalejdoskopie. Twórcy op-artu chętnie wciągają widza w grę złudzeń, pozorują trójwymiarowość płótna, prowadzą oko wzdłuż przecinających się linii.

OP-ART Pionierem kierunku jest Węgier Victor Vasarely, który pierwsze eksperymenty z geometryczną abstrakcją poczynił już w latach 30.XX wieku. Charakterystyczne dla Vasarelego są składające się z rombów hipnotyzujące obrazy, dające pozór naprzemiennej wklęsłości i wypukłości, częste są u niego fosforyzujące barwy, które dodatkowo tworzą efekt migotania.

OP-ART Podobnie do Vasarelego maluje Bridget Riley - ulubionym motywem tej malarki są faliste linie, wciągające w obraz, czarno-białe lub pastelowe okręgi przypominają rysunki z podręczników psychologii, mające pokazać ograniczenia ludzkiego postrzegania, współśrodkowe okręgi czy zbiegające się w jednym punkcie fale skłaniają odbiorcę do zwątpienia w swój zmysł wzroku.

OP-ART Interesujący odłam op-artu wiąże się z nazwiskiem Mauritsa Cornelisa Eschera, którego fascynacją są złudzenia optyczne.Escher, posługując się nieprawdopodobnie cierpliwą i precyzyjną kreską, wprowadza nas w świat metamorfozy i odbić lustrzanych; zaskakuje niezwykłymi rozwiązaniami geometrycznymi, jego czarno-białe rysunki przedstawiają często świat widziany z kilku perspektyw jednocześnie, z załamującymi się wymiarami i walczącymi ze sobą poziomem i pionem.

RUCH W KWADRACIE BRIDGET RILEY http://en. wikipedia

STRUKTURALIZM W latach 60. XX wieku hiszpański malarz Antonio Tapies opracował technikę malarską polegającą na wykorzystywaniu w kompozycjach materiałów "niemalarskich" (papier, słoma, sznury, podarte grube płótno, drewno, itp.), dzięki którym otrzymywał grubą, bogatą fakturę obrazu, w rodzaju reliefu. W strukturalizmie materiały kompozycyjne oddziałują na widza swą strukturą i bogactwem autentycznych faktur pozwalając uchwycić „drugie dno” kompozycji.

ABSTRAKCJA ORGANICZNA Polega na tworzeniu kompozycji przy pomocy plam i form nieregularnych, przypominających struktury biologiczne. W ramach abstrakcji organicznej wyróżnia się m.in. abstrakcyjny ekspresjonizm, action painting, informel, taszyzm, abstrakcję liryczną.

ABSTRAKCYJNY EKSPRESJONIZM Inaczej szkoła nowojorska, to ruch artystyczny kształtujący się w malarstwie amerykańskim w latach 40. XX wieku pod wpływem nowoczesnego malarstwa europejskiego - termin został ukuty w 1946 roku przez krytyka Roberta Coatesa.Ekspresjonizm abstrakcyjny wywodzi się z surrealizmu, z naciskiem kładzionym na spontaniczny, automatyczny czy wręcz podświadomy akt twórczy - kapanie farbą na rozłożone na podłodze płótno (Jackson Pollock) jest tu charakterystyczną techniką, inspirowaną twórczością surrealisty niemieckiego Maxa Ernsta.

ABSTRAKCYJNY EKSPRESJONIZM W ramach szkoły nowojorskiej rozwinęły się dwa nurty: action painting (action-art) (malarstwo akcji, gestu) i color field painting (malarstwo barwnych płaszczyzn). Abstrakcyjnych ekspresjonistów cechowało zamiłowanie do dużych płócien, nacisk na płaskość, podejście "całościowe" - traktujące wszystkie fragmenty płótna z równą uwagą, bez skupiania się na części centralnej z pominięciem krawędzi.W latach 60. XX wieku ruch utracił swe znaczenie, stanowiąc inspirację dla takich nurtów artystycznych jak pop art i minimalizm.

ACTION PAINTING Sposób malowania polegający na wykorzystaniu spontanicznego, nieskrępowanego regułami malarskimi gestu bezpośredniego rozlewania farby na płótno, odwołuje się do podświadomości artysty, odruchowego działania jako jedynie autentycznego sposobu tworzenia. Terminu action painting po raz pierwszy użył Harold Rosenber. Głównymi przedstawicielami action-art byli: Jackson Pollock i Willem de Kooning.

NUMBER 1 JACKSON POLLOCK http://pl. wikipedia

KOBIETA V WILLEM DE KOONING http://en. wikipedia

COLOR FIELD PAINTING W malarstwie barwnych płaszczyzn najistotniejszym elementem jest kolor, uwaga twórcy skupia się na przekazaniu barwy, rozciągniętej na dużej powierzchni malarskiej, jako nośnika emocji, proces twórczy podlega ścisłej kontroli. Kierunek reprezentowali: Mark Rothko, Clyfford Still i Barnett Newman.

HOŁD DLA MATISSA MARK ROTHKO http://en. wikipedia

TASZYZM - INFORMEL Nazwa wywodzi się od francuskiego słowa la tache oznaczającego dosłownie "plamę„. Taszyzm jest europejską odmianą informelu różniącą się od drippingu przede wszystkim wykorzystaniem pędzli albo drewnianych szpachelek; praca taszystów charakteryzowała się znaczną gwałtownością, niekiedy "atakowali" oni płótno, mając na celu pozostawienie na nim barwnych śladów, z ich sumy powstawał w końcu gotowy obraz, skończony wtedy, gdy artysta go za taki uznał.

TASZYZM - INFORMEL Taszyści wierzyli, iż praca jest poddana ich instynktowi, a tworzenie nie jest kontrolowane w żadnym stopniu przez rozum czy rozwagę twórcy. Do taszystów zalicza się między innymi Jeana- Paula Riopelle czy Hansa Hartunga.

BIBLIOGRAFIA Prezentację przygotowano w oparciu o prace: M. Beazley, Zrozumieć malarstwo. Najważniejsze tematy w sztuce, Wydawnictwo Rebis, Poznań 2006, Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, red. T. Richardson, N. Stangos, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1980, A. Kotula, P. Krakowski, Sztuka abstrakcyjna, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1977.