Elektrownia Miejska w Radomiu 1901-1946 Tomasz Staniszewski Początki elektryfikacji miast w Królestwie Polskim na przykładzie Radomskiego Towarzystwa Elektrycznego S.A. Elektrownia Miejska w Radomiu 1901-1946 Tomasz Staniszewski

Rozwój elektryczności kalendarium 1834 r. Silnik elektryczny - Moritz H.Jacobi 1859 r. Akumulator – A. Plante 1866 r. Prądnica przemysłowa - W. von Siemens 1871 r. Żarówka – Thomas Alva Edison 1875 r. Zastosowanie pierwszej prądnicy w kopalni Czeladź (Zagłębie Dąbrowskie) 1878 r. Założenie pierwszej elektrowni na ziemiach polskich w Hucie Królewskiej na Śląsku (jedna prądnica, 15-20 Amp., 65 V dla 1 lampy łukowej 1881 r. Pierwszy tramwaj elektryczny Ernst von Siemens. Kongres Międzynarodowy na pierwszej wystawie elektrotechniki w Paryżu 1882 r. Zastosowanie na Śląsku pierwszej żarówki. Pierwsza udana próba przesłania energii elektrycznej na odległość (57 km) Marcel Deprez Zastosowanie pierwszych silników elektrycznych na Górnym Śląsku 1883 r. Pierwsza elektrownia komunalna w Europie w Berlinie dla 3000 lamp 1886 r. Towarzystwo Elektrycznego Oświetlenia z 1886 r. w Petersburgu SA 1888 r. Inż. Michał Doliwo-Dobrowolski konstruuje prądnicę trójfazowego prądu zm. 1890 r. Oświetlenie Elektryczne otrzymał Teatr Wielki w Warszawie

kalendarium cd. 1893 r. Uruchomienie elektrowni miejskich we Wrocławiu, Bielsku i we Lwowie 1894 r. Pojawienie się prądu zmiennego, trójfazowego na ziemiach polskich, zastosowała go elektrownia w zakładach hutniczych w Biskupicach na Górnym Śląsku. Powstanie Elektrowni miejskiej w Krakowie 1896 r. Pierwsza udana próba przesłania energii w Królestwie Polski w Warszawie na 1200 m., iluminacja Zamku Królewskiego w Warszawie z okazji przyjazdu cara Mikołaja II 1898 r. Pierwsze elektrownie okręgowe w zaborze pruskim, Pierwsze tramwaje elektryczne w Królestwie Polskim w Łodzi 1901 r. Powstanie pierwszej w Królestwie Polskim elektrowni miejskiej w Radomiu

Początki elektryfikacji na ziemiach polskich Ostatnie 30 lat XIX w. bezprecedensowy rozwój technologii elektrotechnicznych, w tym wynalezienia prądu zmiennego i możliwości przesyłu energii. Powszechne zastosowanie elektryczności Największa od czasów budowy wielkich kolei kapitałochłonność inwestycji w wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucję energii elektrycznej, nieustanne zmiany w ciągle rozwijanej technologii, wysoce wykwalifikowana kadra Bezdyskusyjna dominacja technologii i kapitału niemieckiego w przemyśle elektrycznym i elektrotechnicznym (koncerny Siemens&Halske, AEG, Schuckert, Lahmeyer i UNION wraz ze swoimi rosyjskimi i austriackimi filiami), labirynt powiązań, struktur, wszystko przy zaangażowaniu wielkich banków Brak polityki elektryfikacyjnej i zapóźnienia w zastosowaniach nowych technologii w Królestwie Polskim, w mniejszym stopniu na obszarze Galicji Stopniowe wydzielanie samodzielnych podmiotów eksploatujących elektrownie ze struktur firm elektrotechnicznych, które je zakładały

Pierwsze elektrownie na ziemiach polskich na pocz. XX w. Różne warunki zakładania elektrowni miejskich w poszczególnych zaborach – większe znaczenie samorządów w zaborze pruskim i austriackim, natomiast administracji w Rosji Początkowy charakter instalacji bardziej do celów oświetleniowych niż do siły, bardziej na prąd stały niż zmienny Szczątkowy rodzimy przemysł elektrotechniczny, brak wykwalifikowanych kadr (nie tylko inżynierskich). Pierwsza katedra elektrotechniki we Lwowie – 1891 r. prof. Roman Dzieślewski Dominacja kapitału niemieckiego na obszarze wszystkich ziem polskich w zakładaniu nowych elektrowni

Pierwsze elektrownie miejskie w Królestwie Polskim 1901 r. Elektrownia Miejska w Radomiu założona przez Rosyjskie Towarzystwo Elektryczne UNION (niemiecki UEG). Rok przyznania koncesji 1900 1903 r. Elektrownia Miejska w Warszawie założona przez Rosyjskie Towarzystwo Schuckert i S-ka (niemiecki Schuckert). Przyznanie koncesji 1901 r. 1907 r. Elektrownia Miejska w Łodzi założona przez Rosyjskie Towarzystwo Elektrycznego Oświetlenia z 1886 r. (niemiecki Siemens i Halske). Koncesja 1900 r.

Elektrownie miejskie stan na 1913 r. Moc zainstalowana w elektrowniach Zabór Liczba elektrowni Moc w MW W / Mieszk. Rosyjski 25 50 4,0 Austriacki 33 3,2 Niemiecki 208 130 16,8 Razem 266 205 7,25 Dla porównania w tym samym roku: Norwegia 190 W/mieszk., Szwajcaria 114 W/mieszk., Polska z roku 1968 - 330 W/mieszk., źródło: SEP

Pierwsza elektrownia w Królestwie Polskim Radom 1901 r. Dlaczego w Radomiu? Ważny ośrodek administracji cywil. i wojsk., stolica guberni radomskiej Kolej Iwanogrodzko-Dąbrowska Niemal 3-krotny wzrost populacji między 1884 a 1901 Dynamiczny rozwój przemysłu i inwestycje belgijskie (Marywil, Huta Szkła „Radom” SA Bardzo dobra sytuacja budżetowa miasta Zabiegi magistratu u władz centralnych w Petersburgu Lobby przemysłowe Akcja na okaziciela Rosyjskiego Towarzystwa Elektrycznego UNION SA z zakładami w Rydze

Warunki koncesji z 14.04.1900 r. Na koszt własny i na własne ryzyko Towarzystwo UNION urządza i eksploatuje elektrownię przez 38 lat Za urządzenie oświetlenia w mieście magistrat płaci rocznie 6000 Rb, zostają ustalone stawki i taryfy dla wszystkich grup odbiorców Po upływie terminu koncesji elektrownia przechodzi na rzecz miasta lub wcześniej za odszkodowaniem Parametry techniczne: Inwestycja szacowana na 150.000 Rb Prąd stały 2 x 220 V, moc ok. 1049 kW Akumlator 72 kW Instalacje pochodziły z Fabryki Elektrotechn Tow. UNION w Rydze Uruchomienie grudzień 1901 r. Pierwszy dyrektor inż. Witold Idźkowski radomianin, absolwent Politechniki w Rydze

Akcja Towarzystwa GESFUREL, które przejęło od UNION/AEG majątek elektrowni w Radomiu i założyło w 1908 r. RTE SA z siedzibą w Warszawie Akcja Rosyjskiego Towarzystwa AEG, które przejęło Towarzystwo UNION w 1906 r.

Powstanie Radomskiego Towarzystwa Elektrycznego SA Założyciel RTE SA - Gesfurel AG (Towarzystwo dla Przedsięwzięć Elektrycznych SA) z siedzibą w Berlinie, założenie RTE 1908 r. Siedziba Warszawa, a od 1913 r. Radom Kapitał założycielski 300.000 Rb 1200 akcji na okaz. po 250 Rb 1911 r. sprzedaż RTE SA belgijskiemu Towarzystwu Tramways et Electricite en Russie SA (w skrócie T.E.R. SA) 1913 r. podniesienie kapitału akcyjnego RTE do 600.000 Rb, poprzez emisję dodatkowych1200 akcji po 250 Rb, wypłata 6 % dywidendy, roczny przychód elektrowni 18.782 Rb 1914-1918 znaczne straty wojenne i zniszczenia, spadek wydajności o 60 % a łączne straty wyceniane na 45,5 tys. Rb W latach 1913-1941 kolejno na stanowisku dyrektora elektrowni inż. Franciszek Bilek oraz inż. Aleksander Chądzyński, absolwenci wydziału technicznego Uniwersytetu w Liege, znakomici fachowcy, działacze SEP

Rozwój RTE SA w okresie międzywojennym 1923 r. Powstanie w Belgii Towarzystwa dla Przedsiębiorstw Elektrycznych w Polsce SA (ELECTROPOL) Sprzedaż przez T.E.R. RTE oraz elektrowni w Białymstoku i Częstochowie Towarzystwu ELECTROPOL SA 1924 r ujawnienie przez nowego właściciela kapitału akcyjnego w złotych polskich:1.800.000 zł podzielony na 2400 akcji na okaz. Niejasne przewalutowanie z 600.000 Rb na 1.800.000 zł Lata 1924-1928 dynamiczny rozwój, inwestycje (nowe turbiny i kotłownia), by móc sprostać potrzebom Radomia (COP i inwestycje komunalne) Akcja belgijskiego Towarzystwa Tramwaje i Elektryczność w Rosji z 1911 r.

Akcje em. złotowej na okaziciela zbiorowa i pojedyncza RTE SA Radomskie Towarzystwo Elektryczne SA lata 20/30te Akcje em. złotowej na okaziciela zbiorowa i pojedyncza RTE SA Akcja I em. na okaz. Towarzystwa Electropol SA

Relacje między RTE SA a magistratem m. Radomia Pozycja monopolistyczna elektrowni Lata trzydzieste przynoszą konflikt na tle wys. stawek i taryf za energię elektryczną (fatalna sytuacja finansowa miasta - zarząd komisaryczny), arbitraż gospodarczy, w efekcie spadek cen prądu o ponad 10 % (a żądano 25%) Wysoka zyskowność elektrowni kamuflowana szeregiem działań księgowych zawyżających koszty eksploatacji i amortyzacji kapitału, jak i samej koncesji Konflikt na tle zawyżonego napięcia w sieci skutkujący stratami w eksploatacji urządzeń elektrycznych Sprzedaż nadwyżek prądu do Zjednoczenia Elektrowni Okręgu Radomsko-Kieleckiego SA za zgodą miasta

Elektrownia RTE SA w liczbach zatrudnienie ok. 70 pracowników, czego 40 robotników, a reszta personel techn. i biurowy dane z 1928 r.: moc zainstalowana 2.924 kW, ilość wytwarzanej energii 7,8 mln kWh moc zainstalowanych odbiorników 4.842 kW Konsumpcja prądu w % wytworzonej energii: światło 30,5 % , siła 69,5 % roczne zużycie węgla kamiennego do opalania kotłów między 5-6 tys. ton

Dane ze sprawozdzania Zarządu RTE SA za 1931 r. : Finanse RTE SA Dane ze sprawozdzania Zarządu RTE SA za 1931 r. : Podmiot finansowany przez belgijski Electropol SA-1,8 mln zł kredytu długoterminowego na 7 % stan bilans z 1931 r. Suma bilansowa 8,3 mln zł Przychody 1,65 mln zł po 30 % spadku rok do roku w wyniku kryzysu gospodarczego Rach. na eksploatacji 0,62 mln zł Zysk netto 12,6 tys. zł 4 % dywidenda (dodano pozostałość z zysku za 1930 r.)

Elektrownia w Radomiu w okresie okupacji hitlerowskiej Przedsiębiorstwo o strategicznym znaczeniu dla przemysłu wojennego okupanta na terenie Radomia i okolic Administracja niemiecka i represje, aresztowanie m.in. dyr. Straty i zniszczenia wojenne w infrastrukturze i w urządzeniach elektrotechnicznych

RTE SA i jej elektrownia po 1945 roku Uruchomienie pierwszej turbiny już pod koniec stycznia 1945 Wygaśnięcie koncesji w 1946 r. przejęcie elektrowni przez miasto, a następnie nacjonalizacja całego mienia RTE SA Produkcja prądu do 1956 r., przekształcenie w jedną z wielu ciepłowni miejskich Ostateczne zamknięcie ciepłowni i jej skomunalizowanie Przekazanie 24.5.2005 r. nieruchomości byłej elektrowni przez Prezydenta m.Radomia władzom samorządowym województwa mazowieckiego z przeznaczeniem na utworzenie w nim: Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej „ELEKTROWNIA”.W maju br. odbędzie się jego uroczyste otwarcie

Elektrownia w Radomiu dawniej i dziś

Literatura inż. Alfons Kuhn,Przemysł elektrotechniczny i elektryfikacja ziem polskich, Potrzeba uprzemysłowienia kraju i ogólne widoki rozwoju przemysłu na ziemiach polskich, Szereg odczytów wypowiedzianych w Stowarzyszeniu Techników w 1915 r.,Wydawnictwo „Przeglądu Technicznego”,Warszawa 1915 r. Walther Kirchner, Die deutsche Industrie und Industrialisierung Russlands 1815-1914, Scripta Mercaturae Verlag, St. Katharinen 1986 George Cleinow, Die Zukunft Polens, Fr.Wilh.Grunow, Leipzig 1908 Pod kier. Prof..inż.E.Ulmanna i dyr.inż.L.Tołłoczki, Zarys historyczny i Opis Techniczny Zakładów Elektrowni Łódzkiej, Łódzkie Towarzystwo Elektryczne SA dla upamiętnienia 25 lat działalności, Łódź 1932 K.Sokołowski, Elektryczność w Radomiu, Tygodnik Ilustrowany nr 7, 16 (3) lutego 1901 r. Wiliam J.Hausman, Peter Hertner, Mira Wilkins, Global Electrification, Cambridge 2007 Akta m. Radomia, Księgi wieczyste, Rejestr Handlowy, Archiwum Państwowe w Radomiu Dokumenty i opracowania własne