Problem absencji wyborczej w Polsce po 1989 roku Kornelia Gierczyńska

Plan prezentacji Wprowadzenie Determinanty aktywności wyborczej Polaków Czynniki kształtujące partycypację wyborczą podczas wyborów w 2005 roku Determinanty indywidualne Czynniki instytucjonalne Czynniki kontekstowe Wnioski i rekomendacje Wizualizacja frekwencji wyborczej

Wprowadzenie

Wprowadzenie Cecha demokracji: partycypacja obywateli w życiu politycznym. współcześnie: udział w wyborach i referendach podstawowa wartość demokracji – równość; wyłonienie równej reprezentacji= zapewnienie równego politycznego wpływu wszystkich grup, klas i warstw społecznych. Niestety, praktyka jest inna. Badania uwypuklają problem nie zapewniania równości uczestnictwa wszystkim obywatelom. Takie właśnie zjawiska występują w Polsce. Stopień partycypacji wyborczej obywateli naszego kraju jest coraz niższy. W 2005 roku w wyborach nie wzięło udziału niemal 60% osób uprawnionych do głosowania. Ponadto skala tzw. absencji przymusowej (głównie osób starszych i niepełnosprawnych) jest bardzo wysoka. Cel referatu: analiza teoretycznych podstaw absencji wyborczej oraz zestawienie ich z realiami polskiej demokracji (w 2005 r.).

Determinanty aktywności wyborczej Polaków

Determinanty aktywności wyborczej Polaków Czynniki wpływające na skłonność obywateli do udziału w wyborach: uwarunkowania socjoekonomiczne, np. poziom wykształcenia, status zawodowy i poziom dochodów, prawdopodobieństwo uczestnictwa w wyborach wzrasta wraz z poziomem wykształcenia, wyższymi dochodami oraz spełnianiem funkcji kierowniczych; wiek, silna zależność pomiędzy aktywnością wyborczą a wiekiem (najniższa frekwencja wśród najmłodszych potencjalnych wyborców), płeć w Polsce nie występuje zróżnicowanie w poziomie frekwencji ze względu na płeć. miejsce zamieszkania. Aktywność wyborcza silnie powiązana z miejscem zamieszkania (wpływ na koszty uczestnictwa w wyborach).

Determinanty aktywności wyborczej Polaków Czynniki wpływające na skłonność obywateli do udziału w wyborach: czynniki prawnopolityczne: obowiązek głosowania, częstotliwość wyborów i referendów, rozwiązania, dzięki którym wyborcy niebędący w miejscu zamieszkania mogą oddać głos, czy wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy, warunki rywalizacji wyborczej: rodzaj ordynacji wyborczej, sposób przeliczania głosów na mandaty, stopień wielopartyjności władzy, który: określa liczbę partii wchodzących w skład koalicji rządzącej oraz to, czy wyborcy wybierają parlament jedno- czy dwuizbowy. Badania opinii publicznej wskazują, że Polacy są zwolennikami ordynacji większościowej i systemu dwupartyjnego.

Determinanty aktywności wyborczej Polaków Czynniki wpływające na skłonność obywateli do udziału w wyborach: Uwarunkowania psychologiczne: model „wyborcy racjonalnego”: wyborcy postrzegani są jako jednostki dążące do maksymalizacji własnej użyteczności z wyłonionej władzy. Oddanie głosu jako przejaw realizacji partykularnych interesów jednostki, a obywatele dokonują wyboru partii w oparciu o rachunek korzyści płynących z objęcia lub utrzymania władzy przez brane pod uwagę ugrupowania. Następnie na podstawie tego rachunku podejmowana jest decyzja o wzięciu udziału w głosowaniu. podział zysków i kosztów na: Materialne: zysk: nadzieja na poprawę sytuacji ekonomicznej firmy, koszt: wysiłek związany z samym aktem głosowania (np. dotarcie do lokalu wyborczego lub rezygnacja z alternatywnych dla udziału w wyborach form spędzenia czasu) Emocjonalne: zysk: uniknięcie poczucia winy za niewypełnienie obywatelskiego obowiązku, Poznawcze: koszt: czas potrzebny na zrozumienie sceny politycznej.

Determinanty aktywności wyborczej Polaków Czynniki wpływające na skłonność obywateli do udziału w wyborach: Uwarunkowania psychologiczne: znaczenie wyborów w kontekście ich potencjalnych następstw, postrzeganie przez potencjalnych wyborców programów kandydatów startujących w wyborach. Jeśli wyborcy uwierzą, że wybory zapowiadają możliwość istotnej zmiany, a cele i wartości zawarte w programach wyborczych są dla nich ważne, to ich udział w wyborach jest wysoce prawdopodobny. socjalizacja polityczna: następuje upowszechnienie przekonania, że udział w wyborach jest aktem legitymizacji władzy i zarazem możliwością wywierania realnego wpływu na władzę, a także obywatelskim obowiązkiem każdego uczestnika demokratycznego systemu.

Czynniki kształtujące partycypację wyborczą podczas wyborów w 2005 r.

Czynniki kształtujące partycypację wyborczą podczas wyborów w 2005 r. Badanie, omówione poniżej przeprowadzono w celu ustalenia przyczyn absencji wyborczej oraz zatajania tego faktu w wywiadach kwestionariuszowych. W 2005 roku 65% Polaków deklarowało w ankietach, że weźmie udział w wyborach. Do urn udało się jedynie: 41% wyborców w wyborach parlamentarnych, 50% w pierwszej i 51% w drugiej turze wyborów prezydenckich. Analizowane zmienne zależne: indeks partycypacji wyborczej: suma wyborów, w których respondent uczestniczył przyjmuje wartości od 0 do 3 deklarowana partycypacja wyborcza w wyborach parlamentarnych w 2005 roku.

Czynniki kształtujące partycypację wyborczą podczas wyborów w 2005 r. Determinanty indywidualne

Determinanty indywidualne Obserwowalne różnice w poziomie absencji wyborczej pomiędzy skrajnymi pod względem usytuowania społecznego grupami obywateli. Pomimo, iż indeks partycypacji dla całej próby wyniósł średnio 1,97, uwidoczniły się bardzo duże rozbieżności pomiędzy biegunowymi grupami społecznymi: ludzie z wyższym wykształceniem osiągnęli indeks partycypacji wyborczej na poziomie 2,51, podczas gdy osoby z wykształceniem podstawowym jedynie 1,6; osoby z dużych miast charakteryzowała wielkość indeksu równa 2,15, natomiast ludność ze wsi i średniej wielkości miast odpowiednio 1,84 i 1,83; najbogatsi wykazali się wskaźnikiem na poziomie 2,14, a osoby najuboższe jedynie 1,53.

Determinanty indywidualne Wyraźne różnice uwzględniając miejsce zatrudnienia i rodzaj pracy: najwyższy współczynnik partycypacji występował wśród osób pracujących w sferze budżetowej (2,61) w przeciwieństwie do niepracujących (1,82) i bezrobotnych (1,62). Specyfika zatrudnienia – duży wpływ na indeks partycypacji: większą wyborczą aktywność przejawiają respondenci postawieni wyżej w hierarchii – przedstawiciele kadry zarządzającej (2,63), pracownicy umysłowi (2,24) oraz właściciele zakładów usługowych i wytwórczych (2,23) w przeciwieństwie do robotników niewykwalifikowanych (1,39), gospodyń domowych (1,69) oraz rolników (1,72). Duże zróżnicowanie wielkości indeksu partycypacji uwzględniając podział respondentów na kilka grup wiekowych. Młodzi respondenci (w wieku 18-29 lat) rzadziej niż dojrzali (w wieku 50- 59 lat) deklarowali uczestniczenie w wyborach z 2005 r. (1,75 wobec 2,16).

Determinanty indywidualne Zainteresowanie bieżącymi wydarzeniami politycznymi i społecznymi, a w największym stopniu deklarowane zainteresowanie polityką. Wraz ze zmniejszaniem się stopnia zainteresowania sprawami politycznymi, malała średnia indeksu partycypacji w wyborach z 2005 r. Osoby czytające jakąkolwiek prasę wyraźnie częściej deklarują udział w wyborach (2,06) niż nieczytający (1,53). Najwyższą średnią indeksu wyborczego osiągnęli respondenci czytający codzienne gazety ogólnopolskie (2,14). Inne media – telewizję i radio – zauważono, iż ankietowani codziennie śledzący bieżące wiadomości mieli wyższą średnią indeksu wyborczego niż osoby śledzące je mniej regularnie. Jednym z najlepszych predyktorów partycypacji wyborczej jest pytanie o uczestniczenie w wyborach w przeszłości. Osoby deklarujące, że zawsze chodzą na wybory miały wskaźnik na poziomie 2,8, natomiast ludzie, którzy w poprzednich latach nie uczestniczyli w wyborach jedynie 0,39.

Determinanty indywidualne Aby uczestniczyć w wyborach niezbędne jest przekonanie obywateli, że udział w nich ma sens, że każdy w równym stopniu współdecyduje o czymś ważnym. Respondenci niezamierzający głosować częściej niż niezdecydowani oraz zdeklarowani uczestnicy wyborów podzielają przekonanie o małym znaczeniu głosowania. Nawet wśród nich przeważa opinia, że uczestnictwo w wyborach jest ważne dla funkcjonowania demokracji w naszym kraju. Jeżeli respondenci wysoko oceniają subiektywne prawdopodobieństwo wpływu na wynik wyboczy znajduje to wyraźne przełożenie na kalkulację kosztów i korzyści związanych z głosowaniem, co może być spowodowane dwoma fenomenami o podłożu psychologicznym, określanymi jako: złudzenie wyborcy – wyborca sądzi, że swoim zachowaniem wpływa na decyzje zwolenników tej samej partii i tym samym przyczynia się do sukcesu wyborczego swojej partii, wiara w osobiste znaczenie (belief in personal relevance) – wiara w znaczenie pojedynczego głosu, bez względu na innych.

Determinanty indywidualne Osoby odpowiadające „zdecydowanie się zgadzam” na pytanie sformułowane następująco „nie widzę potrzeby głosowania w wyborach, ponieważ mój jeden głos i tak niczego nie zmieni” osiągnęły wartość wskaźnika partycypacji wyborczej na poziomie 1,09 podczas, gdy potencjalni wyborcy, którzy wybrali odpowiedź „zdecydowanie się nie zgadzam” 2,5. Respondenci mający wyraźne preferencje wyborcze zdecydowanie częściej (wskaźnik 2,42) niż osoby mające stosunek ambiwalentny do wyniku wyborów (wskaźnik 1,12) podejmowały decyzję o wzięciu udziału w głosowaniu.

Czynniki kształtujące partycypację wyborczą podczas wyborów w 2005 r. Czynniki instytucjonalne

Czynniki instytucjonalne Bardzo duża rola kosztów związanych z oddaniem głosu w wyborach. W Polsce procedura głosowania poza miejscem zamieszkania jest dosyć skomplikowana i kłopotliwa dla obywateli. W rezultacie jedynie 14% osób uprawnionych ubiegało się o dokument umożliwiający głosowanie poza miejscem zameldowania. W 2005 r. w Polsce nie sprawdziła się prawidłowość mówiąca, że im większa proporcjonalność wyborów, tym wyższa frekwencja. W każdej z tur wyborów prezydenckich wzięło udział więcej obywateli niż w wyborach parlamentarne (ok. 10 pkt. proc.), które w Polsce są jednak ważniejsze od prezydenckich z rozważając wpływ na faktyczną władzę. Ranga wyborów nie miała wpływu na poziom wskaźnika aktywności wyborczej.

Czynniki kształtujące partycypację wyborczą podczas wyborów w 2005 r. Czynniki kontekstowe

Czynniki kontekstowe Ważna rola „zaciętości” rywalizacji politycznej: może być zobrazowana dystansem pomiędzy partiami wedle sondaży wyborczych. wraz ze zbliżaniem się do dnia wyborów dystans między dwoma typowanymi na zwycięzców ugrupowaniami malał. Przewidywana konsekwencja: wysoka frekwencja, gdyż potencjalny wyborca w takich okolicznościach może być przekonany o dużej wadze swojego głosu. Tak się jednak nie stało. Kolejna próba wyjaśnienia niskiej frekwencji: przekonanie Polaków (2005 r.), że bez względu na to, kto zwycięży w wyborach, rządy i tak obejmie tzw. koalicja POPiS. Poczucie, że nie ma się żadnego wpływu na skutki wyników wyborów mogło obniżyć frekwencję podczas wyborów.

Wnioski i rekomendacje

Wnioski i rekomendacje Można zauważyć, że ważne z punktu widzenia teorii czynniki wpływające na wielkość absencji wyborczej podczas empirycznej weryfikacji danych również okazywały się mieć istotny wpływ na poziom wskaźnika partycypacji wyborczej. Czynniki partycypacji, kolejno: deklarowana częstość uczestniczenia w wyborach, wiara w znaczenie pojedynczego głosu, preferencje co do wyniku wyborów związane z absencją zawinioną, tradycyjne zmienne społeczno-demograficzne skutkujące głównie wysokim wskaźnikiem absencji przymusowej.

Wnioski i rekomendacje Próby rozwiązania problemu zawinionej absencji wyborczej: duża rola kampanii informacyjnej mającej na celu aktywizację wyborczą oraz zwiększenie świadomości wyborców, co do znaczenia pojedynczego głosu oraz wagi współtworzenia systemu. Ponadto na oba typy absencji (zawinioną i przymusowa) korzystnie wpłynęłoby: ułatwienie procedur głosowania oraz stworzenie systemu umożliwiającego obniżenie kosztu oddania głosu w szczególności dla osób mało mobilnych (niepełnosprawnych, starszych, z dziećmi).

Wnioski i rekomendacje Istnieje wiele alternatywnych sposobów głosowania, stanowiących udogodnienie dla potencjalnych wyborców, np.: głosowanie przez pełnomocnika, za pomocą osoby upoważnionej, wędrująca urna wyborcza, głosowanie korespondencyjne, głosowanie przedterminowe lub też głosowanie elektroniczne. Polska posiada bardzo duży niewykorzystany potencjał w aspekcie frekwencji podczas wyborów. Rolą państwa pozostaje taki dobór narzędzi, który będzie skutkował zwiększeniem świadomości i aktywności wyborczej Polaków.

Wizualizacja frekwencji wyborczej Wybory: 2005, 2007, 2010

Frekwencja w wyborach w 2005 r.

Wybory do Sejmu z 25 IX 2005

Wybory do Senatu z 25 IX 2005

Wybory prezydenckie 9 X 2005

Wybory prezydenckie 23 X 2005

Frekwencja w wyborach w 2007 r.

Wybory do Sejmu 21 X 2007

Wybory do Senatu 21 X 2007

Frekwencja w wyborach w 2010 r.

Wybory prezydenckie z 20 VI 2010

Wybory prezydenckie z 4 VII 2010

Frekwencja w wyborach 21 XI 2010

Zakończenie Dziękuję za uwagę 