Zjawiska związane z pamięcią autobiograficzną w sesji genogramowej Bartosz Zalewski Uniwersytet SWPS Ośrodek Kontrakt 1 1 1 1 1

Pamięć autobiograficzna (Maruszewski, 2005) Pamięć autobiograficzna – to pamięć odpowiedzialna za przechowywanie materiału dotyczącego indywidualnej historii życia jednostki. Zawartość pamięci autobiograficznej to zapis zachowań swoich oraz innych ludzi: opisujący intencje nasze oraz innych osób pakowany w większe całości, zgodnie ze schematami narracyjnymi którym nadawany jest sens 2 2 2 2 2

Jak wcześnie pamiętamy: (Łukaszewski, 2015) Informacje dawne (z wczesnego dzieciństwa) ulegają licznym przetworzeniom: wzrost schematyzacji - modyfikacja treści wspomnienia w kierunku zgodności z standardowym schematem tego zdarzenia; osłabianie intensywności wspomnień modyfikacja znaku emocjonalnego – estetyzacja np. uwypuklanie groteskowych aspektów zdarzeń traumatycznych, pomijanie elementów dramatycznych (por. Lis-Turlejska, 1998) Jak wcześnie pamiętamy: ok. 4 roku życia pojedyncze obrazy ok. 5 roku życia pojedyncze sceny ok. 6 roku życia wydarzenia 3 3 3 3 3

Pamięć jest generatywna (Hyman i Loftus, 1998) Ludzie nie tyle przypominają sobie swoją przeszłość, co tworzą ją w trakcie wspominania – zależnie od aktualnego kontekstu wspominania (po co, w jakich okolicznościach, dla kogo) są także w stanie wytwarzać fałszywe wspomnienia, jednocześnie będąc w pełni przekonanymi o swojej prawdomówności (Loftus, 1997) podważenie kryterium prawdziwości wspomnień Czym są wspomnienia? Prawdopodobnie wspomnienia są rekonstrukcjami budowanymi chwilowo w konkretnym celu, przy użyciu aktualnych zniekształceń, które stale zmieniają kształt tych wspomnień w kolejnych odtworzeniach. Trudno stwierdzić, co wydarzyło się naprawdę możemy odpamiętać raczej intencje działań naszych i innych postaci w danej sytuacji a intencje te muszą subiektywnie mieć dla nas sens np. jeśli pamiętam, ze kogoś nie lubiłem w szkole to nie jest możliwe, żebym wykonał wobec niego większy gest przyjaźni w jakiejś sytuacji 4 4 4 4 4

Sesja genogramowa Wydobywanie materiału z uschematyzowanych elementów pamięci autobiograficznej silnie zależy od: celu odpamiętywania (po co?) - zmiana terapeutyczna kontekstu odpamiętywania (w jakich warunkach?) - kontrakt terapeutyczny audytorium (dla kogo?) - rodzina oraz terapeuci Kontekst odpamiętywania wyznacza ramy rozumienia wydobytego materiału: modyfikując kontekst odtwarzania można modyfikować elementy pamięciowe w sesji genogramowej dzieje się to poprzez wspólne działania klientów i terapeutów zawarte w kontrakcie terapeutycznym: poddawanie w wątpliwość zapisanych we wspomnieniu interpretacji przeszłych wydarzeń, zachowań poszczególnych osób, ich intencji, relacji między osobami, etc. gdy klienci są motywowani do tego, aby wspomnienia te reinterpretować (inaczej niż dotychczas rozumieć to co się działo) 5

Audytorium - rodzina Opowiadane wspomnienia są: W grupach pojawia się zjawisko ustalania wspólnych wspomnień - grupa negocjuje wspólnie jaki był obraz zdarzenia i ta wynegocjowana wersja uznawana jest za obowiązującą. grupa osób, odpamiętująca zdarzenie, w którym uczestniczyli, przywołuje mniejszą liczbę informacji niż posiadane przez każdą z osób osobno informacje pamiętane przez jedną osobę, ale nie pasujące do pamięci pozostałych, są ignorowane. Opowiadane wspomnienia są: uzgodnione z grupą przy wcześniejszych odtworzeniach – rodzina aktualna, rodzina pochodzenia „wystawiane” na uzgadnianie grupowe teraz (z systemem terapeutycznym) Opowiadający podlega szeregu zjawiskom psychologicznym, chroniącym dobry obraz siebie: wspomnienia opowiada zgodnie z przekonaniami o sobie zasady autoprezentacji, konformizmu, obserwacyjnej samokontroli, potrzeba aprobaty społecznej 6 6 6 6 6

Aktor i obserwator (Lewicka, 1993) Obserwator podaje alternatywne wobec aktora interpretacje tego co słyszy: o rodzinie, historii rodziny, wpływie rodziny na partnera, itd. dodaje elementy informacji o rodzinie partnera, które sam posiada U obserwatora uruchomiona jest gotowość percepcyjna dotycząca tego jak interpretować słowa aktora: obserwator aktywnie poszukuje informacji bezpośrednio potwierdzających swoje hipotezy gdy informacji takich nie znajduje, wytwarza je samodzielnie jednocześnie unika informacji zaprzeczających hipotezom np. za wcześnie robiony genogram – gotowość ta dotyczyć będzie negatywnych interpretacji słów aktora Zmiany zachodzą także w obserwatorze i w tym jak on odbiera to co słyszy o aktorze. 7 7 7 7 7

Audytorium – terapeuta Relacja terapeutyczna tworzy bazę, dzięki której klienci gotowi są poddawać w wątpliwość sensy i interpretacje zawarte we wspomnieniach opowiadanie historii podczas sesji wymaga wzięcia pod uwagę audytorium w postaci „umysłu terapeuty”: tzn. wyobrażonego przez klienta sposobu słuchania przez terapeutę i modyfikowania opowieści tak, aby wydobywane treści były sensowne dla terapeuty a więc i modyfikowanie znaczeń oraz elementów opowieści tak, by odnosiły się do kategorii używanych na terapii takich jak np. poszukiwanie emocjonalnego rozumienia znaczenia sytuacji Umysł terapeuty niejako wchodzi do środka pacjenta w trakcie tworzenia jego opowieści na użytek terapeuty - a odpamiętywana opowieść na bieżąco poddawana jest pro- zdrowotnej „obróbce” 8

Potencjał terapeutyczny: Audytorium - terapeuci Selekcja informacji przy odpamiętywaniu zachodzi także z powodu ograniczenia pojemności pamięci operacyjnej dostosowywanie opowieści do audytorium to wprowadzenie nowych informacji co pochłania zasoby pamięci operacyjnej i automatycznie nieco zniekształca odpamiętywaną historię. Potencjał terapeutyczny: W kolejnych odtworzeniach ludzie opowiadają poprzednio opowiedzianą historię, a nie oryginalne wydarzenia następuje modyfikacja wspomnień pod wpływem kolejnych odtworzeń. Historie zmieniają się pod wpływem opowiadania do danego audytorium oraz przez kontakt z inną perspektywą, z którą są uzgadniane a następnie ponownie „wkładane” do pamięci. 9 9 9 9 9

Zaburzenia pamięci autobiograficznej (Maruszewski, 2005, 2010) Proces poszukiwania i nadawania sensu pamiętanym zdarzeniom musi być zgodny z systemem poglądów jednostki w tym m.in. z indywidualną naiwną teorią świata która to teoria kieruje zasadami nadawania znaczeń aktualnie odpamiętanym treściom a która to teoria zmienia się w trakcie i pod wpływem terapii W przypadku genogramu: osoba posiada naiwne teorie opisujące jak powinien funkcjonować związek i do tych teorii dopasowywany jest odpamiętywany materiał (jego sens i po części treść) Odpamiętywąłem kiedyś jako ktoś mało wartościowy, a teraz odpamiętuje jako ktoś wartościowy. 10 10 10 10 10

„To tak jakby na nowo wymyślać przeszłość” Gregorio Kohon Zmieniając wspomnienia, zmieniamy siebie Powyższe zjawiska wskazują w jaki sposób odpamiętywane treści są zniekształcane i dostosowywane do sytuacji odpamiętywania: zniekształcenia te dają szanse na modyfikowanie wspomnień (ich znaczeń i interpretacji) na bardziej pro-zdrowotne a więc promują zmiany w osobie: jej przeżywaniu siebie i myśleniu o sobie „To tak jakby na nowo wymyślać przeszłość” Gregorio Kohon Gdyby nasze historie o przeszłości były cały czas takie same, nie opisywane na nowo, to zostalibyśmy złapani w pułapkę niezmiennej przeszłości, a więc i niezmiennej teraźniejszości – bylibyśmy w przymusie powtarzania, ubezwłasnowolnilibyśmy samych siebie (Kohon, 2015) Stała przeszłość to niezmienna przyszłość - a to iluzja stałości i kontroli. 11

Dziękuję za uwagę Literatura: Kahneman, D. (2012). Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym. Poznań: Media Rodzina. Lewicka, M. (1993). Aktor czy obserwator. Psychologiczne mechanizmy odchyleń od racjonalności w myśleniu potocznym. Warszawa: Pracownia Wydawnicza PTP. Łukaszewski, W. (2015). Wielkie i te nieco mniejsze pytania psychologii. Sopot: Smak Słowa. Maruszewski, T. (2001). Psychologia poznania. Gdańsk: GWP. Maruszewski, T. (2010). Pamięć autobiograficzna – nowe dane. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 5(3-4), 122-129. 12 12 12 12 12