OPRACOWAŁA: mgr IWONA PACANA-CZECH LOGOPEDA Rozwój mowy dziecka OPRACOWAŁA: mgr IWONA PACANA-CZECH LOGOPEDA

Mowa jest podstawowym środkiem komunikacji i ma szczególne znaczenia w rozwoju dzieci. Znacząco wpływa na funkcjonowanie dziecka w rodzinie i grupie rówieśniczej. Rodzice często nie wiedzą czy ich dzieci mają wadę wymowy czy tylko rozwój mowy jest lekko opóźniony. Dlatego warto zapoznać się ze stadiami rozwoju mowy i porównać go do własnego dziecka. Ale pamiętajmy, że każde dziecko rozwija się w swoim indywidualnym tempie i jego rozwój zależy też od czynników środowiskowych. Książkowe stadia rozwoju są tylko pewnym wyznacznikiem i nie można dziecka rozwoju porównywać sztywno z książką. Musimy brać też ogólny rozwój dziecka pod uwagę.

STADIA ROZWOJU MOWY 1. Okres melodii od urodzenia do 12 miesiąca życia

W 2-3 miesiącu dziecko zaczyna głużyć, czyli wydawać pojedyncze, przypadkowe dźwięki. Pierwszym dźwiękiem w tym okresie jest płacz i krzyk dziecka, za pomocą którego komunikuje się ono z otoczeniem, zgłaszając swoje potrzeby Około 6-7 miesiąca głużenie przekształca się w gaworzenie. Dziecko wydaje dźwięki o charakterze sylab lub przypadkowo dobranych zbitek głosowych. Dziecko ćwiczy w ten sposób swój słuch, rozpoznaje własne dźwięki. Pod koniec tego okresu pojawiają się pierwsze wyrazy (mama, tata, da, am itd.), używane świadomie i adekwatnie do sytuacji.

W tym okresie niepokojący objaw to przedłużony okres głużenia oraz niewystąpienie gaworzenia. Może to sugerować niesprawność słuchu, ponieważ dzieci niedosłyszące i niesłyszące nie gaworzą, a głużenie zanika u nich około 18 miesiąca życia. Na pewno ważnym, dodatkowym czynnikiem jest długa choroba u dziecka lub hospitalizacja. W takiej sytuacji warto przebadać słuch u dziecka oraz udać się do lekarza laryngologa lub foniatry.

2. OKRES WYRAZU Okres wyrazu trwa mniej więcej od 1 do 2 roku życia

Dziecko w tym wieku powtarza proste słowa ( zjawisko echolalii) i uczy się kojarzyć dany wyraz z określonym znaczeniem. Stopniowo opanowuje coraz większą liczbę słów. Bardzo często dzieci w tym wieku zniekształcają wyrazy. A pod koniec tego okresu mogą pojawić się proste, pierwsze zdania.

Rozwój w tym okresie jest bardzo zróżnicowany, dlatego nie porównujmy naszego dziecka do innych dzieci. W tym okresie bardzo dużo dzieci może mało mówić i nie powinno być to powodem zmartwień. W tej fazie rozwoju należy zwrócić uwagę na poziom rozumienia mowy oraz reakcje dziecka na bodźce słuchowe. Jeżeli stwierdzimy, że dziecko nie rozumie poleceń lub nie słyszy prostych słów, to taka sytuacja powinna nas zaniepokoić

3. OKRES ZDANIA Okres zdania trwa średnio od 2 do 3 roku życia.

Mowa dziecka ulega dalszemu doskonaleniu Mowa dziecka ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko zaczyna operować zdaniami, na początku są to zdania pojedyncze i twierdzące. Potem zdania się wydłużają i wzbogacają o nowe części mowy - czasowniki, przymiotniki i zaimki. Pod koniec tego okresu pojawią się zdania złożone oraz zalążki mowy opowieściowej.

Dziecko w tym okresie zniekształca jeszcze artykulację wielu wyrazów oraz używa ich w niewłaściwej formie gramatycznej. Nie jest to jednak powodem do niepokoju. Należy pamiętać aby w tym okresie nasza wymowa była staranna i poprawna, ponieważ dziecko zaczyna utrwalać sobie zasady funkcjonowania języka. Jako rodzice powinniśmy celowo wzbogacać nasze słownictwo w nowe wyrazy i formy gramatyczne. Ogromnym błędem jest naśladowanie mowy dziecka oraz używania form spieszczonych. Utrwala to niewłaściwe wzorce i opóźnia opanowanie prawidłowej budowy wyrazów.

W okresie zdania wystąpić może u dziecka tzw. jąkanie fizjologiczne W okresie zdania wystąpić może u dziecka tzw. jąkanie fizjologiczne. Jest ono normalnym zjawiskiem rozwojowym i na ogół w krótkim czasie zanika samoczynnie. Może jednak ulec utrwaleniu wówczas przekształca się w trudną do usunięcia wadę wymowy. Może tak się stać na skutek niewłaściwej postawy rodziców, ich zbytniej wrażliwości i koncentracji na mowie dziecka i korygowania go. Zapewnijmy dziecku stabilizację emocjonalną, spokój oraz uregulowany tryb życia.

4. OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ Okres ten przypada na wiek od 3 do 7 lat.

Zasób słownictwa wzbogaca się, dziecko mówi płynnymi zdaniami Zasób słownictwa wzbogaca się, dziecko mówi płynnymi zdaniami. Zadaje mnóstwo pytań, dzięki czemu zaczyna się mowa dialogowa. W początkowym okresie można zaobserwować wiele neologizmów, które są jak najbardziej prawidłowym zjawiskiem i świadczą o dużych możliwościach słowotwórczych dziecka.

Około 5, 6 roku życia dziecko wymawia poprawnie wszystkie głoski Około 5, 6 roku życia dziecko wymawia poprawnie wszystkie głoski. Jeżeli dziecko w tym wieku nie wymawia co najmniej kilku głosek lub artykułuje je nieprawidłowo, konieczna jest konsultacja logopedyczna. Dziecko powinno opanować prawidłową wymowę wszystkich głosek przed podjęciem nauki szkolnej, gdyż wada wymowy może być przyczyną wielu poważnych problemów szkolnych, a w szczególności w prawidłowym opanowaniu przez dziecko nauki czytania i pisania. Pamiętajmy o tym, aby nie porównywać dzieci między sobą. Każde dziecko rozwija się indywidualnie i w swoim własnym tempie. Należy jednak obserwować nasze dzieci i móc zareagować kiedy zauważymy coś niepokojącego

CO POWINNO ZANIEPOKOIĆ W MOWIE DZIECKA dziecko podczas artykulacji wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę - jest to tendencja, która się nie wycofa samoistnie, a w przyszłości może spowodować seplenienie międzyzębowe; nawykowo mówi przez nos; niepokojące są zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy; istnieją wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy;

opóźnienia w nabywaniu poszczególnych sprawności językowych są większe niż 6 miesięcy; dziecko nie próbuje komunikować się z otoczeniem, nie rozumie mowy innych osób, nie reaguje na polecenia, nie jest zainteresowane kontaktem z rówieśnikami; dziecko zamienia głoski dźwięczna na bezdźwięczne: „d” na „t” (np. zamiast domek mówi tomek), „w” na „f” (zamiast woda mówi fota), „g” na „k” (zamiast głowa mówi kłowa), „b” na „p” (zamiast buda mówi puta); dziecko pod koniec 3 r.ż. nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych: a, o, u, e, i, y;

ETAPY ROZWOJU DZIECKA Szkoła Wiek od 3 do 5 lat Wiek od 6 do 8 lat   Wiek od 3 do 5 lat Okres przedszkolny Wiek od 6 do 8 lat Okres wczesnoszkolny Wiek od 9 do 12 lat Okres szkolny

ETAPY ROZWOJU DZIECKA Relacje społeczne Sposób myślenia Dziecko w wieku szkolnym Dziecko w wieku przedszkolnym Dziecko jest bardzo silne zależne od dorosłego – rodzice są punktem odniesienia Żyje w świecie przedmiotów – zabawa przedmiotami jest główną aktywnością Etap myślenia przedoperacyjnego – brak myślenia dedukcyjnego, nieodwracalność operacji Cechuje je myślenie magiczne i silna skłonność do fantazjowania Jest skupione na teraźniejszości – nie umie przyjmować szerszych ram czasowych Grupa rówieśnicza staje się grupą odniesienia – pojawia się konformizm wobec grupy Funkcjonuje w świecie relacji międzyludzkich Trening szkolny uczy dziecko zasad myślenia logicznego, myślenia przyczynowo-skutkowego Dziecko umie klasyfikować i grupować Operuje szerokimi ramami czasowymi Relacje społeczne   Sposób myślenia

ETAPY ROZWOJU DZIECKA Sposób działania Emocje, motywacje, potrzeby Dziecko w wieku szkolnym Dziecko w wieku przedszkolnym Szkoła uczy dziecko komunikatywności (rozwija się refleksyjność i umiejętność argumentowania) Dziecko umie już prowadzić monolog wewnętrzny (np. przemyśleć zadane pytanie i wyrobić sobie ocenę) Dziecko jest mocno zorientowane na eksplorowanie świata, ma silną ciekawość poznawczą Lubi nowości, bycie zaskakiwanym. Motywacją do działania może być chęć osiągnięcia jakiegoś celu, lubi uczestniczyć w czymś ważnym Bardzo słaby zakres słownictwa, tworzenie neologizmów Myślenie życzeniowe – ocenia obiekty zgodnie ze swoimi pragnieniami nie zaś faktycznymi odczuciami Trudność w skupieniu uwagi na wykonywanej czynności, słaba koncentracja na osiągniecie konkretnego celu Najważniejszą potrzebą jest potrzeba bezpieczeństwa – niezbędna jest znajomość osób, rzeczy oraz przewidywalność Sposób działania   Emocje, motywacje, potrzeby