WCZESNA FILOZOFIA NOWOŻYTNA XV-XVII wiek HISTORIA ETYKI (HISTORIA FILOZOFII)

Dezydery Erazm z Rotterdamu (1467?-1536)

Główne dzieła: Podręcznik żołnierza Chrystusowego [Euchiridion Militis Christiani], 1503 Pochwała głupoty, 1509 Skarga Pokoju, 1517 O wolnej woli, 1524

W Euchiridionie Erazm pod wpływem Orygenesa charakteryzuje trzyczęściową naturę ludzką. OrygenesErazm duchreligia duszaczłowieczeństwo ciałoniereligijność

Ujęcie natury ludzkiej optymistyczne. Łaska Boża jest konieczna do zbawienia. Cnota i doskonalenie się moralne są możliwe dzięki edukacji – współpraca z łaską Bożą. W edukacji istotne znaczenie ma znajomość autorów antycznych i pogłębione strucia nad Biblią, by nastąpiło uświadomienie sobie podstawowego znaczenia łaski bożej.

Z drugiej strony, u Erazma widoczne są pesymistyczne akcenty w ujęciu natury ludzkiej, co zbliżą go do stanowiska Lutra. Do pesymizmu skłaniają: wojny religijne w chrześcijańskiej Europie, kłótnie teologów katolickich i protestanckich, zaburzenia społeczne, wojny chłopskie ( ), gwałtowne wystąpienia tłumów w niemieckich miastach w celu wymuszenia zmian religijnych.

Mimo pewnych zbieżności swego stanowiska z poglądami Lutra (sola fide, fiducia) Erazm stopniowo uświadamiał sobie różnice między nimi. W jego pomniejszych pismach widoczne są jeszcze pewne zbieżności z Lutrem : utrata wiary w siłę rozumu, wspieranego przez edukację, wzmocnienie wiary w łaskę Bożą i rolę Chrystusa; bez ducha Chrystusowego rozum jest bezsilny, a unikanie grzechu jest niemożliwe.

Polemika Erazma z Lutrem, dotycząca kwestii wolnej woli, ujawnia zasadnicze różnice między obu myślicielami. Prawość moralna człowieka zależy od Bożej łaski, a tylko w niewielkim stopniu od woli i starań człowieka. W związku z tą tezą Luter oskarżał Erazma o pelagianizm, który głosi możliwość zbawienia dzięki własnemu wysiłkowi moralnemu.

Erazm w De libero arbitrio (1524) analizował problem wolnej woli w świetle poglądów Orygenesa, Jana Chryzostoma, św. Ambrożego, ś. Hieronima, św. Augustyna, św. Bernarda z Clairvaux, św. Tomasza i Dunsa Szkota. Luter odniósł się krytycznie do wywodów Erazma w De servo arbitrio (1525). Z kolei Erazm odpowiedział Lutrowi w Hyperaspites diatribae adversus servum arbitrium Martini Lutheri (t , t. 1527).

W polemice przeprowadzana była analiza i interpretacja tekstów Starego i Nowego Testamentu i listów św. Pawła dotyczących kwestii wolnej woli i łaski. Przy czym Luter stał na stanowisku, iż Pismo Św. jest oczywiste dla każdego czytelnika. Natomiast Erazm uważał, że wymaga interpretacji i uwzględnienia Magisterium Kościoła. Różnice miały zatem charakter zasadniczy i nie do przezwyciężenia.