1 Badanie zrealizowane zostało w dniach 8-13 listopada 2010 roku na 1000 osobowej reprezentatywnej próbie Polaków. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. Barometr Nastrojów Ekonomicznych Listopad 2010

2 Spis treści Nastroje ekonomiczne Polaków w listopadzie – podsumowanie4 Wskaźniki nastroju ekonomicznego5 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju8 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego14 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi16

3 Nastroje ekonomiczne Polaków w listopadzie [1/2] W listopadzie nastąpiła poprawa nastrojów polskich konsumentów. Indeks Penkon umocnił się wzrastając do minus 10 p., z minus 14,4 p. w październiku. Tym samym dołączyliśmy do licznej grupy krajów w których zaufanie konsumentów przed końcem roku wyraźnie rośnie [1]. Listopadowy pomiar nastrojów konsumenckich przeprowadzony został przez Pentor jeszcze przed wyborami samorządowymi. Zatem nie wyniki wyborów kształtowały nastroje; raczej przeciwnie – poprawiające się nastroje mobilizowały wyborcokonsumentów do uczestnictwa w wyborach i być może, do nieco zaskakujących ich wyników. Indeks Penkon najwyższe wzrosty in plus odnotował wśród sympatyków Platformy Obywatelskiej (z 8,9 na 15,6p) i Polskiego Stronnictwa Ludowego (wzrost z minus 23,2 na minus 4,6p). Poprawiła się większość wskaźników cząstkowych i niemal we wszystkich obserwowanych segmentach ludności. Wskaźnik bieżący (oceny stanu obecnego) wzrósł o 3,4 p., a wyprzedzający (oczekiwania wobec przyszłości) - o 4,8 p.. Korzystniejsze są zarówno opinie o ekonomice w skali makro (gospodarka kraju), o 6,3 p., jak i w wymiarze mikro (kondycja finansowa gospodarstw domowych) – o 3,1 p.. Odsetek pozytywnie oceniających stan gospodarki zwiększył się do 25 (z 21), a spodziewających się poprawy koniunktury gospodarczej w przyszłym roku do 34 (z 29). W opiniach o sytuacji finansowej gospodarstwach nie odnotowaliśmy wprawdzie wzrostu pozytywnych ocen i oczekiwań, ale zmniejszył się odsetek odczuć negatywnych. Liczba oceniających swą sytuację jako gorszą niż przed rokiem zmniejszyła się z 32 do 28 proc., a obawiających się pogorszenia swej kondycji materialnej w ciąg najbliższych 12 miesięcy spadła z 21 do 17 proc.. [1] Dla krajów starej unijnej 15-ki wskaźnik zaufania konsumentów wzrósł z minus 10,9 do minus 9,5p.,(w całej Unii – z minus 11,5 na minus 11,1), a w Stanach Zjednoczonych odczyt indexu uniwersytetu Michigan poszybował na 71,6 z 67,7 p. październiku br..

4 Nastroje ekonomiczne Polaków w listopadzie [2/2] Dodatni odczyt indexu Penkon, wskazujący na przewagę optymistów nad pesymistami, umocnił się wśród konsumentów młodych w wieku do 24 lat, legitymujących się wykształceniem wyższym, mieszkańców stolicy i regionu stołecznego, urzędników i menedżerów oraz reprezentantów typu psychograficznego zdobywcy. W listopadzie indeks uzyskał wartość dodatnią w trzech innych ważnych segmentach – w grupie osób w wieku lat, uzyskujących dochody gospodarstwa powyżej 4 tys. złotych oraz reprezentantów typu psychograficznego dojrzali. Dalsze pogorszenie zaufania odnotowano w czterech kategoriach konsumentów: wśród osób w wieku lat, mieszkańców regionu środkowego oraz miast średniej wielkości (20-99 tys.). Poprawie sentymentu konsumentów towarzyszą lepsze notowania złotego. Ponownie więcej Polaków uważa, że polska waluta zyskuje bądź nie traci na wartości niż odczuwającymi spadek siły nabywczej złotego (wzrost z 48 do 58 proc.). Utrzymuje się 40 p. przewaga zwolenników polskiej transformacji oraz 30p. zwolenników inwestycji zagranicznych nad przeciwnikami. Nie zmienia się również poziom przeświadczenia, że z naszymi problemami gospodarczymi możemy poradzimy sobie sami, bez korzystania z zagranicznej pomocy. Ma to niewątpliwie znaczenie w kontekście gospodarczych problemów takich krajów, jak Grecja i Irlandia. Wzrost zaufania konsumentów, potwierdzony tym razem dobrą dynamiką sprzedaży detalicznej (9 proc. w skali roku) dobrze rokuje okresowi świątecznych zakupów. Należy nawet oczekiwać, że w grudniu wzrastającą skłonność konsumentów do zakupów jeszcze bardziej wzrośnie.

5 PESK – wskaźnik percepcji ekonomicznej sytuacji kraju OGD – wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych Wskaźniki nastroju ekonomicznego *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na trzy pytania dotyczące kondycji ekonomicznej Polski: a) Jak ocenia Pan(i) ogólną sytuację ekonomiczną Polski? b) Czy obecna sytuacja ekonomiczna Polski jest lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? c) Czy za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie lepsza, gorsza, czy się nie zmieni? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny sytuacji ekonomicznej. *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na dwa pytania dotyczące postrzegania sytuacji ekonomiczne gospodarstwa domowego: a)Czy obecna sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego jest lepsze, gorsza czy też taka sama, jak rok temu? b) Czy za rok finansowa sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego poprawi się, pogorszy się, czy też nie ulegnie zmianie? Może przyjmować wartość od – 100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny kondycji finansowej gospodarstwa. Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych

6 PENKON– wskaźnik klimatu konsumenckiego* *Wskaźnik ten jest uśrednioną wartością indeksu percepcji sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) oraz indeksu oceny kondycji finansowej gospodarstwa (OGD). Może przyjmować wartość od –100 do Wskaźnik odnosi się do ogólnego nastroju ekonomicznego konsumentów wynikającego z percepcji ekonomicznej sytuacji kraju oraz kondycji finansowej gospodarstw. Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywny, optymistyczny jest klimat konsumencki. Wskaźniki nastroju ekonomicznego Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w listopadzie wyniósł -12,3pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego wzrosła o 5,7pkt.proc.. Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w tym miesiącu wyniósł -7,7pkt. Oznacza to, że w wypowiedziach na temat kondycji finansowej gospodarstw domowych, oceny negatywne przewyższają pozytywne. W porównaniu z ubiegłym miesiącem ocena sytuacji gospodarstwa domowego wzrosła o 3,1pkt. proc.. Wskaźnik klimatu konsumenckiego (Penkon) w tym miesiącu wyniósł -10pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego również wzrosła o 4,4pkt. proc.. Klimat pozytywny Klimat negatywny

7 PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] Wartość wskaźnika PENKON *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Wskaźniki nastroju ekonomicznego - Klimat konsumencki ściśle wiąże się z pozycją społeczno – demograficzną respondenta. Rośnie generalnie wraz ze wzrostem wykształcenia, dochodu gospodarstwa domowego, pozycją zawodową, a spada wraz z wiekiem. Zależności te dobrze obrazuje zmienna klasa społeczna, którą tworzymy na podstawie wykształcenia, pozycji zawodowej głowy gospodarstwa domowego oraz dochodu gospodarstwa domowego. Stosunkowo najlepszy klimat konsumencki obserwujemy wśród osób przynależących do najwyższej z klas społecznych a najgorszy wśród osób przynależących do najniższych klas społecznych.

8 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Ocena obecnej sytuacji dane w procentach Jak Pan(i) ocenia ogólną sytuację ekonomiczną Polski? Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia co czwarty ankietowany, natomiast co trzeci badany ma odmienne zdanie w tym względzie. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zmniejszyła się z 15do 8pkt. procentowych.

9 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 39% ankietowanych ocenia ją jako gorszą. Połowa Polaków postrzega ją jako taką samą, natomiast 12% badanych ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w tym przypadku zmniejszyła się z 30 do 27pkt. procentowych. Czy sytuacja ekonomiczna kraju jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu?

10 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach O tym, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju będzie lepsza przeświadczonych jest 34% badanych, natomiast 36% obawia się jej pogorszenia. 31% ankietowany twierdzi, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju nie ulegnie zmianie Analiza sald odpowiedzi, różnicy odsetka osób oczekujących zmian pozytywnych i negatywnych, pokazuje znaczące różnice w percepcji przyszłości przez osoby należące do różnych grup socjodemograficznych. Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..?

11 [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA] [KLASA SPOLECZENA*] Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji ekonomicznej kraju wiążą się z szeregiem zmiennych socjo-demograficznych. Optymizm rośnie wraz z klasą społeczną, dochodami gospodarstwa domowego i wykształceniem.

12 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Porównując odpowiedzi na pytanie dotyczące obecnej sytuacji gospodarczej oraz oczekiwań na przyszłość stworzono typologię odzwierciedlającą nastawienie Polaków do sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację ekonomiczną Polski lecz oczekujące zmian na gorsze – stanowią 16,5% populacji Sfrustrowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i dodatkowo spodziewające się dalszego pogorszenia sytuacji – stanowią 19,2% populacji Zrezygnowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i nie liczące na żadne zmiany w przyszłości – ani na lepsze, ani na gorsze – stanowią 9,1% populacji – Optymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i spodziewające się dalszej poprawy w przyszłości – stanowią 29,4% populacji Twardzi Optymiści to osoby źle oceniające obecną sytuację, lecz pomimo to liczące na poprawę w przyszłości – stanowią 4,3% populacji Usatysfakcjonowani to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i nie liczące na większe zmiany w przyszłości – ani na gorsze ani na lepsze – stanowią 21,5% populacji Jak Pan(i) ocenia obecną ogólną sytuację ekonomiczną Polski? dobrze częściowo dobrze, częściowo źle źle Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie: lepsza15,5%13,9%4,3% gorsza3,6%12,9%19,2% wcale się nie zmieni 5,6%15,9%9,1% Segmentacja

13 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Stworzona przez Pentor RI typologia pokazuje, iż osoby o negatywnym ustosunkowaniu wobec obecnej sytuacji ekonomicznej Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 44,8% społeczeństwa. 55,2% Polaków pozytywnie odbiera sytuację ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani).

14 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Ocena obecnej sytuacji w porównaniu do sytuacji sprzed roku dane w procentach Czy obecna sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego, w porównaniu do sytuacji sprzed roku jest lepsza, gorsza, czy też taka sama? Oceniając obecną sytuację finansową własnego gospodarstwa domowego 28% ankietowanych postrzega ją jako gorszą niż rok temu, 59% badanych jako taką samą, a 13% za lepszą. W tym miesiącu przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zmniejszyła się z 20 do 15pkt. proc..

15 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Oczekiwania na przyszłość A za rok sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego…? Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 18% ankietowanych, 17% badanych oczekuje natomiast pogorszenia stanu budżetu domowego. 65% badanych nie przewiduje jej zmiany. dane w procentach

16 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi dane w procentach Opinię, że nasze problemy gospodarcze możemy rozwiązać sami podziela 55% ankietowanych. O tym, że niezbędna jest pomoc państw zachodnich przekonanych jest 45%. Przewaga ufających możliwościom polskiej gospodarki nad powątpiewającymi i oczekującymi pomocy państw zachodnich wyniosła 10 pkt. proc.. Jak Pan(i) sądzi, czy my Polacy możemy nasze problemy gospodarcze rozwiązać sami, czy tylko z pomocą państw zachodnich?

17 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi Czy Pan(i) jest osobiście za tym aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce? 52% Polaków opowiada się za tym, aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce. Odmiennego zdania jest 23% badanych. Dla 26% ankietowanych jest to zupełnie obojętne. dane w procentach

18