Od narratologii do narratywizmu Narratywizm w psychologii

„Narracja jest sposobem rozumienia świata przez ludzi „Narracja jest sposobem rozumienia świata przez ludzi. Ludzie bowiem mają tendencję do dostrzegania historii w strumieniu otaczających ich zdarzeń” (Jerzy Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, [w:] Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski, Kraków 2001).

Konstruktywizm kontra obiektywizm Poznanie polega na odtworzeniu istniejących niezależnie od sytuacji, w której przebiega proces poznawczy, stanów rzeczy. Poznanie polega na konstrukcji pewnych stanów rzeczy przez podmiot, jest więc od sytuacji poznania nieoddzielne. Konstruktywizm kontra obiektywizm

„Granice anarchizmu poznawczego” Biologiczna struktura organów sensorycznych; Kultura, której częścią pozostajemy. „Granice anarchizmu poznawczego”

Interpretacja „jest […] zawsze próbą odnalezienia i zdefiniowania sensu dzieła [lub czegokolwiek innego, co jest interpretowane], zakłada jednak, że sens ów ma charakter relacyjny, tzn. daje się opisywać w terminach stosunków między dziełem [lub czymkolwiek innym, co jest interpretowane] a układami względem niego zewnętrznymi” (J. Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego, [w:] tenże, Próby teoretycznoliterackie, Kraków 2000, s. 21). Interpretacja

„Schemat poznawczy to model pewnego elementu rzeczywistości pełniący wobec tej rzeczywistości dwie podstawowe, nierozdzielnie powiązane ze sobą funkcje: funkcje reprezentacji i funkcje reguł przetwarzania informacji o tej rzeczywistości”. Schemat poznawczy

Reprezentuje stałe cechy danego obiektu czy sytuacji; Stanowi zestaw reguł operowania poznawczego na tych obiektach czy sytuacjach Schemat poznawczy

Kobieta w lustrze czy czaszka?

Mężczyzna z rogiem czy twarz kobiety?

Gruszka?

Rodzaje schematów poznawczych Schematy obiektów przestrzennych – relacje łączące obiekty to relacje przestrzenne (np. nad, pod, z przodu, z tyłu); Schematy obiektów czasowych – np. schematy zjawisk przyrodniczych czy technicznych, prostych zjawisk ze świata społecznego Schematy oparte na relacjach przyczynowo-skutkowych i celowościowych – narracje. Rodzaje schematów poznawczych

Narracja jako schemat poznawczy Narracja to narzędzie poznania jednostkowej egzystencji ludzkiej rozpiętej w czasie; obdarzonej pewnymi intencjami i próbującej je realizować w pewnym środowisku Narracja jako schemat poznawczy

Jerzego Trzebińskiego definicja narracji „Narracje jako formy rozumienia rzeczywistości posiadają uniwersalną, podstawową strukturę: bohater z określonymi intencjami napotyka na trudności , które w wyniku zdarzeń toczących się wokół zagrożonych celów zostają bądź nie zostają przezwyciężone”. Jerzego Trzebińskiego definicja narracji

Pięć koniecznych elementów każdej narracji Bohaterowie. Wartości Intencje. Komplikacje i ich uwarunkowania. Przezwyciężenie lub niemożliwość przezwyciężenia komplikacji Pięć koniecznych elementów każdej narracji

Narracja a zdrowie psychiczne Jednym ze sposobów psychologicznego radzenia sobie ze stresem jest interpretowanie aktualnej klęski „z perspektywy możliwej do zaakceptowania przyszłości”. Np. poniosłem porażkę, ale dzięki temu nauczyłem się czegoś. Narracja a zdrowie psychiczne

Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 1 „- Niech mi pani opowie więcej o swoich rodzicach. – O nich? – Tak, o swoich rodzicach. – Zaraz, szawłowska wa, zamknij te, te mordy o! szawłowska wariatka jest. Więc tak: jak był tato w domu, to było mieszkaliśmy najpierw. Najpierw matka z ojcem jak się pobrali, to mieszkali raz u u matka u swojej mamy” Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 1

Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 2 Jakimi pani pamięta swoich rodziców? Nich pani opowie o swojej mamie, o swoim ojcu. No, tatuś, mój tatusiu broń boże niech cię bóg zachowa, nie rusz tego! Na co ci kłopotów, a co to ojciec? Robić mam? Podobnież podminowane wszystkie co tutej, na lubelszczyźnie domy podminowane, te kamienice, to wszystko, i to wszystko runie, po ojcu parter tam Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 2

Narracja podmiotu „zdrowego psychicznie” Opowiedz, proszę, o swoim ojcu. Mój ojciec to murarz. Całe swoje życie spędził w małym miasteczku, z którego musiał wyjechać za granicę, po to, by znaleźć tam pracę. Narracja podmiotu „zdrowego psychicznie”

Cechy narracji „zdrowej” Umiejętność: Ujęcia opowiadanej sytuacji jako niezależnej od momentu wypowiadania ujęcia opowiadanej sytuacji jako pewnej całości, która posiada początek i zakończenie; segregacji zdarzeń na ważne z punktu widzenia historii i nieważne; rozmieszczenia najważniejszych dla podmiotu zdarzeń na osi linearnie pojmowanego czasu: przedtem – potem; przypisania bohaterowi pewnej intencji; zachowania tożsamości na czas opowieści – skupienia, które pozwala pozbyć się myśli nie należących do narracji. Cechy narracji „zdrowej”

Cechy „narracji” schizofrenicznej Nieumiejętność: ujęcia opowiadanej sytuacji jako niezależnej od momentu wypowiadania: „- Jakimi pani pamięta swoich rodziców? Nich pani opowie o swojej mamie, o swoim ojcu. - No, tatuś, mój tatusiu broń boże niech cię bóg zachowa, nie rusz tego! Na co ci kłopotów” Cechy „narracji” schizofrenicznej

Doświadczenie i refleksja narracyjna Dokonuje się w trakcie „dziania się” pewnej sytuacji w dużej mierze niezależne od wolicjonalnych aspektów działania podmiotu Wiedza w nikłym stopniu zwerbalizowana Dokonuje się po fakcie Z reguły zależne od świadomości i woli podmiotu Wiedza w dużym stopniu zwerbalizowana Doświadczenie i refleksja narracyjna

„Rzucę cię” O jak, świetnie. W końcu! To straszne, nie rób tego! Doświadczenie narracyjne Refleksja narracyjna O jak, świetnie. W końcu! To straszne, nie rób tego! „Dziewczyna, z którą byłem, rzuciła mnie. Zupełnie dwa różne światy. Nie pasowaliśmy do siebie”. „Rzucę cię”

„Doświadczamy własnych uczuć, motywów, planów jako składników określonych historii, a więc i doświadczamy własnego życia jako historii, w której coś robiliśmy, czuliśmy, wyobrażaliśmy sobie. Można tu więc mówić o narracyjnej tożsamości człowieka” Autonarracje

To, co się wydarza Narracja ja

Pożytki z autonarracji 1 Usprawnienie działania: Pomaga poznać samego siebie („poznaj swoje własne pragnienia”) Pożytki z autonarracji 1

Pożytki z autonarracji 2 Usprawnienie działania: Likwidacja odnoszenia samego siebie do innych Pożytki z autonarracji 2

„Ksawery przeklinał, że nie możemy zniknąć, że musimy być wystawieni na widok, choć nie chcemy, chociaż nie możemy, że ktoś inny może nas wystawić i uczynić z nami to, co jest ponad siły nasze” (W. Gombrowicz, Bakakaj) „Piekło to inni”

Wstyd [...] pojawia się wówczas, gdy nie sposób wejść w przestrzeń wypełnioną przez spojrzenia innych i przez owe spojrzenia skonwencjonalizowaną. Pierwszym warunkiem uniknięcia wstydu jest akceptacja reguł społecznych wyrażonych w natrętnym spojrzeniu innych, albowiem wstyd to lęk przed brakiem społecznej akceptacji. Wstyd to lęk przed innymi. (M. P. Markowski, Czarny nurt. Gombrowicz, świat, literatura, Kraków 2004, s. 365) Wstyd

Pożytki z autonarracji 3 Usprawnienie działania: rezygnacja z „myślenia aksjologicznego” typu „jestem słaba(y), nie nadaję się” Pożytki z autonarracji 3

Taka, która myśli o sobie jako podmiocie działań (agensie) Osobowość proaktywna

Osobowość proaktywna - przykłady „Zarobić pieniądze na wakacje we Francji”, „Ułożyć sobie dobre relacje z ojcem” „Zostać prezydentem” Osobowość proaktywna - przykłady

•„Wyższy poziom proaktywności autonarracji u mieszkańców akademika wiązał się z większą liczbą poznanych kolegów w ciągu roku akademickiego, niższym poczuciem osamotnienia oraz niższym poziomem lęku przed oceną ze strony innych. Tendencja do konstruowania proaktywnych autonarracji u nauczycieli pozytywnie wiązała się z zaangażowaniem w pracę zawodową i ocenianym przez ich uczniów nowatorstwem wykazywanym w pracy” (J. Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, s. 120)

Myślenie o sobie jako przedmiocie cudzych działań (patiensie) Osobowość defensywna

Osobowość defensywna - przykłady „Nowy nauczyciel uwziął się na mnie”, „Nagle straciłam kolegów z pracy”, „Nie zostanę prezydentem, bo jestem zbyt głupi” Osobowość defensywna - przykłady

Osobowość proaktywna vs. Osobowość defensywna Skupienie na „ja” idealnym Lepszy model na zwykłe czasy? Skupienie na „ja” realnym Lepszy model na czasy „płynnej nowoczesności”? Osobowość proaktywna vs. Osobowość defensywna

Tożsamość nienarracyjna depresja i melancholia rozpacz schizofrenia „doświadczenie codziennej nieprzezroczystości własnej egzystencji” poetyckie doświadczanie własnej egzystencji: nienarracyjność epifanii Tożsamość nienarracyjna

Elementy przeszkadzające w kształtowaniu się tożsamości narracyjnej Myślenie aksjologiczne („jestem świetny”, „jestem słaby”) Myślenie emocjonalne Myślenie w kategoriach porównań z innymi ludźmi Elementy przeszkadzające w kształtowaniu się tożsamości narracyjnej

J. Bruner, Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 1990 nr 4. Narracja jako sposób rozumienia świata, red. J. Trzebiński, Gdańsk 2002. Psychologia narracyjna. Tożsamość – dialogowość – pogranicza, red. E. Dryll, A. Cierpka, Warszawa 2011. J. Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, [w:] Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski, Kraków 2001. T. Woźniak, Narracja w schizofrenii, Lublin 2005. …….. Dalsze lektury

Wnioski z narratywistycznej teorii tożsamości Konstruktywizm – stwarzamy samych siebie Myślenie metapozytywne vs. Myślenie metanegatywne Wnioski z narratywistycznej teorii tożsamości