Zarys cybernetycznej teorii trwałego rozwoju (sustainable development) Wykład I 5 lutego 2014

Lesław Michnowski Wieloletni (1993-2011) członek Komitetu Prognoz “Polska 2000 Plus” przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk www.kte.psl.pl leslaw.michnowski@gmail.com

Uwagi do trybu wykładu: 1. Ograniczony do 14 godz Uwagi do trybu wykładu: 1. Ograniczony do 14 godz. czas wykładu – więc dyskusja e-mailowo: leslaw.michnowski@gmail.com , a ew. odpowiedzi na następnym wykładzie 2. Konieczność lektur uzupełniających, w tym dotyczących modelu System Życia 3. Potrzeba jednoznaczności języka, definicje pojęć podstawowych – J. W. Forrester 4. Heurystyczne wyniki badań systemowych, twierdzenia hipotezami. 6. W dyskusji należy ew. w pierwszym rzędzie kwestionować przesłanki lub logikę wnioskowania

Różnorodność ocen sytuacji globalnej: 1 Różnorodność ocen sytuacji globalnej: 1. Światowa społeczność w stanie rozwoju, wspaniały rozwój Chin, kryzys lokalny - jedynie w ramach cywilizacji euroatlantyckiej. 2. Kryzys globalny spowodowany: 2.1 – przeludnieniem Ziemi, albo 2.2. – moralnym zdegradowaniem się – w wyniku rozwoju, zwłaszcza, nauki i techniki – socjal-darwinistycznych form podtrzymywania życia przez silniejsze części światowej społeczności (ŚS).

Wpływ stanu środowiska na skutki procesu, w tym realizowanie jego funkcji celu

Konsekwencje rewolucji naukowo-technicznej XX wieku, w ramach egoistycznych/socjal-darwinistycznych stosunków społecznych i braku wiedzy o kompleksowych konsekwencjach działalności społeczno-gospodarczej: 1. radykalny wzrost organizacyjnej inercji i tempa zmian w uwarunkowaniach życia Człowieka; 2. wyczerpywanie źródeł aktualnie dostępnych zasobów naturalnych, bez zapewniania wystarczającego dostępu do alternatywnych ich źródeł; 3. bezwzględne degradowania środowiska przyrodniczego; 4. „eksplozja” demograficzna.

Kryzys globalny skutkiem patologicznego przekroczenia przez ŚS: 1 Kryzys globalny skutkiem patologicznego przekroczenia przez ŚS: 1. inercyjnej granicy wzrostu, oraz 2. środowiskowej granicy wzrostu.

Dwa sposoby eliminowania zagrożenia globalna katastrofą: 1 Dwa sposoby eliminowania zagrożenia globalna katastrofą: 1. metodą „zerowego wzrostu”, poprzedzoną zmniejszeniem zaludnienia Ziemi; 2. strategią „trwałego rozwoju”, w tym 2.1. – przemianą aksjologiczną od egoizmu do „dobra wspólnego”/win-win; 2.2. – upodmiotowieniem nie-elity; 2.3. - globalną współpracą, pomnażającą potencjały: intelektualny, etyczny, naukowo-techniczny, umożliwiającą eliminowanie deficytu zasobów życia: naturalnych i przyrodniczych, oraz gromadzenie rezerw zasobów „na wszelki wypadek”..

Dla uniknięcia globalnej katastrofy i ukształtowania zdolności trwałego rozwoju ŚS konieczność ULTRASTABILNOŚCI światowej społeczności

ULTRASTABILITY The ability of a system to change its internal organization or structure in response to environmental conditions that threaten to disturb a desired behavior (…). Web Dictionary of Cybernetics and Systems: http://pespmc1.vub.ac.be/ASC/ULTRASTABIL.html

Cybernetyka - ogólna teoria sterowania (przebiegiem różnorodnych procesów, w tym procesem życia i rozwoju społeczno-gospodarczego), - ogólna teoria informacji

Cybernetyka rozwoju trwałego (sustainable development), a nie „rozwoju zrównoważonego”!

Konstytucja RP Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

W ujęciu cybernetyki rozwoju warunkiem rozwoju jest nierównowaga przejawiająca się nadwyżką konstrukcji nad nieuchronnie postępującą destrukcją (fizyczną i moralną). Mądra ludzka praca to warunek trwałego utrzymywania tej nierównowagi, powodującego wzrost trwałości rozwijającej się społeczności oraz jakości życia tworzących ją osób.

Moralna destrukcja formy życia: utrata przez dotąd zdolną do podtrzymywania życia jego formę (aksjologię ekonomikę, technikę, itp.) zdolności podtrzymywania z jej pomocą życia stosującego ją podmiotu na skutek zmiany uwarunkowań jego życia. Np. fizycznie sprawny park maszynowy zasilany ropą naftową ulega moralnej destrukcji w wyniku wyczerpania jej źródeł. Podobnie lekarstwo wypracowane dla innego stanu środowiska pacjenta.

Humanity has the ability to MAKE DEVELOPMENT SUSTAINABLE to ensure that it meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs.”. Patrz: (Raport Brundtland, tekst ang., rozdz. I, p. 27). (Nie ma tu żadnego odniesienia do słowa "równowaga”, które stanowi podstawę polskiego przekładu tego pojęcia.)

Accordingly, we assume a collective responsibility to advance and strengthen the INTERDEPENDENT AND MUTUALLY REINFORCING PILLARS OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT – ECONOMIC DEVELOPMENT, SOCIAL DEVELOPMENT AND ENVIRONMENTAL PROTECTION – at local, national, regional and global levels. Patrz: (WSSD Johannesburg, 2002.

Traktat Lizboński, Artykuł 2 3 Traktat Lizboński, Artykuł 2 3. Unia (…) Działa na rzecz TRWAŁEGO ROZWOJU EUROPY, którego podstawą jest ZRÓWNOWAŻONY WZROST GOSPODARCZY oraz (…) SPOŁECZNA gospodarka rynkowa (…) Jest to zarazem zanegowanie koncepcji „zerowego wzrostu” http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2007:306:0010:0041:PL:PDF

Rio+20 (06 2012) Our common vision 1 Rio+20 (06 2012) Our common vision 1. (…) renew our COMMITMENT to SUSTAINABLE DEVELOPMENT and to ensuring the promotion of an ECONOMICALLY, SOCIALLY AND ENVIRONMENTALLY sustainable future. 1 1. (…) integrating economic, social and environmental aspects (…) TO ACHIEVE SUSTAINABLE DEVELOPMENT IN ALL ITS DIMENSIONS. 3. Poverty eradication (…) freeing humanity from poverty and hunger (…) http://rio20.net/en/iniciativas/the-future-we-wa-final-document-of-the-rio20-conference

TRWAŁY – czyli bezkryzysowy - ROZWÓJ światowej, w tym Unii Europejskiej i polskiej, społeczności, wymaga nie tylko zintegrowania rozwoju społecznego, z rozwojem gospodarczym i ochroną środowiska przyrodniczego, lecz ponadto opanowania zdolności właściwego (zgodnego z potrzebami życia Człowieka) kształtowania tego środowiska. F. Capra, Punkt zwrotny (The Turning Point) 1982. ,

Monitoring dynamiczny: przetwarzanie metodą symulacji komputerowej wiedzy oraz danych statystycznych odwzorowujących proces życia danej społeczności w prognozę dalszego przebiegu tego procesu, w tym potencjalnych zagrożeń – pod warunkiem, iż nie będzie interwencji w ten przebieg.

Kryzys społeczności ma miejsce wówczas, gdy dotychczasowa jego makrostruktura (orgware, stosunki społeczne) traci zdolność stymulowania jej rozwoju. O występowaniu kryzysu świadczy zmniejszanie jakości życia osób stanowiących tę społeczność. W trakcie kryzysu – odznaczającego się przewagą destrukcji nad konstrukcją - mogą mieć miejsce chwilowe stany pozornie rozwojowe pomimo ogólnie regresywnej tendencji.

Czy faktycznie światowa społeczność (ŚS) znajduje się w stanie kryzysu globalnego? Jaka jest jego istota? Jak zatem przezwyciężać taki kryzys? Jak zapobiec globalnej katastrofie?

Społeczna Nauka Kościoła Katolickiego wobec współczesnych zagrożeń życia Człowieka

Jan Paweł II ostrzegał: „świat współczesny, łącznie ze światem EKONOMII, zamiast troszczyć się o PRAWDZIWY ROZWÓJ wiodący WSZYSTKICH ku życiu „bardziej ludzkiemu” (...) zdaje się prowadzić nas szybko KU ŚMIERCI. (SRS 1987) (Jest to w istocie stwierdzenie kryzysu globalnego oraz wskazanie głównego kierunku działań obronnych).

Benedykt XVI: „Z wielką precyzją, chociaż w sposób jednostronny i wybiórczy, Marks opisał sytuację swojego czasu i z wielkim talentem analitycznym przedstawił drogę do rewolucji – nie tylko teoretycznie: z partią komunistyczną, która zrodziła się z manifestu komunistycznego z 1848 roku, konkretnie ją zainicjował.” (SS, 2007)

Franciszek: A SAVAGE CAPITALISM HAS TAUGHT THE LOGIC OF PROFIT AT ANY COST (…) EXPLOITATION WITHOUT LOOKING AT PERSONS POPE VISITS MISSIONARIES OF CHARITY, REAFFIRMS VALUE OF SOLIDARITY Vatican City, 22 May 2013 (VIS)

(…) the financial crisis ( (…) the financial crisis (..) to be found in a PROFOUND HUMAN CRISIS (…) the DICTATORSHIP OF AN ECONOMY which (…) REDUCES men and women TO (…) CONSUMPTION (…) HUMAN BEINGS (…) are nowadays considered as consumer goods WHICH CAN BE USED AND THROWN AWAY (…) POPE TO NEW AMBASSADORS: FINANCIAL CRISIS ROOTED IN REJECTION OF ETHICS Vatican City, 16 May 2013 (VIS)

Antykryzysowe zalecenia SNK

Jan Paweł II: (…) budować RAZEM aby uniknąć zagłady wszystkich Jan Paweł II: (…) budować RAZEM aby uniknąć zagłady wszystkich. (…) dobro (…) i szczęście (…) nie dadzą się osiągnąć bez (…) WYRZECZENIA SIĘ własnego EGOIZMU (…) (SRS, 1987)

Franciszek: God calls us (…) TO LEAVE SELFISHNESS BEHIND (…) called Abraham to be the father of many; HE CHOSE THE PEOPLE OF ISRAEL TO FORGE A COVENANT THAT EMBRACES ALL PEOPLES (…). GENERAL AUDIENCE: THE CHURCH IS GOD'S CALL TO BE PART OF HIS FAMILY Vatican City, 29 May 2013 (VIS)

Franciszek: Let us never forget that authentic power is SERVICE (…) PROTECTING ALL CREATION (…) Inauguration Homily of Pope Francis, March 19, 2013.

Schaff, A., Medytacje, Warszawa 1997, s. 108. (…) potrafimy zgnieść (…) bunt jak robactwo (…) Współczesny (2013) rozwój nauki i techniki, w tym metod tajnej wojny, umożliwia zmniejszanie zaludnienia Ziemi w „białych rękawiczkach”

Mądrość: m.in.. zdolność wartościowania wypowiedzi: „nie ważne KTO mówi, lecz CO mówi”

Egoizm - aksjologiczna podstawa społecznego darwinizmu – istotną przyczyną globalnego kryzysu? Kryzys globalny kryzysem aksjologicznym? Czy dla trwałego rozwoju konieczność - w miejsce śmiercionośnej rywalizacji - kooperacji na rzecz dobra wspólnego/win-win poprzedzonej wzmocnieniem światowej elity?

Jakiego rodzaju, z jakim skutkiem i przez kogo – w sytuacji globalnego kryzysu – działania obronne mogą być podejmowane? Jak kształtować zdolność trwałego rozwoju światowej, w tym polskiej, społeczności?

Systemowa, w tym cybernetyczna wiedza, w wypracowywaniu strategii trwałego rozwoju ŚS.

Proces to ciąg zmian zachodzących zgodnie z jego logiką, określającą rodzaj i kolejność jego faz i etapów. Skutki procesu zależą nie tylko od struktury układu, w którym dany proces zachodzi, lecz także od stanu jego środowiska Bez znajomości tej logiki oraz środowiskowych oddziaływań nie można sterować procesem ukształtowania zdolności trwałego rozwoju ŚS.

W ramach cybernetyki rozwoju traktujemy modelowo różnej formy społeczności, organizacje, lub ekosystemy, w tym narody, przedsiębiorstwa, innej postaci organizacje (np naukowo-wytwórcze, finansowe), itp – jak również ekosystemy lokalne lub ekosystem globalny (Ziemię) - jako systemy życia (sż), w tym systemy: człowiek-technika (SCT). Również środowisko takich systemów ujmujemy jako system życia.

System życia (sż), w tym SCT, posiada homeostatyczną zdolność obrony życia i współpracy na jego rzecz.

Życie jako proces tworzenia informacji realnej w układzie: system życia–środowisko, lub przeciwstawiania się wzrostowi entropii w tym układzie.

Informacja – pojęcie używane w trzech ujęciach: 1) jako, przeciwstawna entropii (dezorganizacji),konceptualna miara jakości, w tym zorganizowania, sż; 2) jako informacja realna, zawarta w strukturze nadsystemu, czyli każdy czynnik, który przyczynia się do życia lub bardziej sprawnego funkcjonowania sż; 3) jako informacja odwzorowująca układ: system życia–środowisko, w tym wiedza dotycząca jego przyszłości.

Entropia Informacja (jako miara) Struktura bardziej sprawna i trwała – mniej prawdopodobna

Proces życia składa się z rozwoju i regresu Proces życia składa się z rozwoju i regresu. System życia (sż) w trakcie rozwoju zwiększa poziom informacji, a wraz z tym, swą trwałość i jakość w nim życia

Rozwój sż a tworzenie informacji Tworzenie informacji polega na dokonywaniu - w odpowiedniej kolejności i w ramach istniejących aktualnie ograniczeń różnorodności - właściwych zmian w czasoprzestrzennych konfiguracjach JUŻ ISTNIEJĄCYCH elementów układu: system życia–środowisko. A także na dokonywaniu zmian w tych ograniczeniach. W wyniku - kształtowana jest coraz mniej prawdopodobna, o większej ilości elementów i wyższej jakości, dynamiczna struktura tego układu

Warsztat rzemieślniczy a tworzenie informacji Budowniczowie katedr Moralna destrukcja a wzrost entropii

Wspomagane komputerowo tworzenie informacji: 1 Wspomagane komputerowo tworzenie informacji: 1. Zbiór wszystkich czasoprzestrzennych konfiguracji elementów danego systemu. 2. Zbiór ww konfiguracji realizujących jego funkcję celu. 3. Wybór konfiguracji w danych warunkach optymalnej. 4. Ew. rozbudowa systemu o wybrane elementy środowiska

A więc, w wyniku rozwoju system człowiek–technika (SCT): - zwiększa swą trwałości i jakość życia tworzących go osób, - zwiększa sprawność działania, w tym pomniejsza jednostkowe wewnętrzne i zewnętrzne koszty jego życia, a wraz z tym - zwiększa skuteczność swych działań rozwojowych, lecz także zwiększa swą inercję oraz tempo zmian środowiska.

W trakcie rozwoju SCT osiąga kolejne granice jego wzrostu oraz – posiadając zdolność ultrastabilności – rozwojowo je przekracza

Koniec wykładu I