(Panicum miliaceum L.) (panis – chleb, molere – mleć) PROSO ZWYCZAJNE (Panicum miliaceum L.) (panis – chleb, molere – mleć) xxx Grupa xx,ekonomia III

SPIS TREŚCI Systematyka gatunku Pochodzenie gatunku Rejonizacja uprawy Cechy morfologiczne Agrotechnika Wymagania klimatyczne i glebowe Skład chemiczny Odmiany hodowlane Znaczenie gospodarcze w Polsce Kierunki wykorzystywania Tradycyjne Alternatywne

SYSTEMATYKA Domena: eukarionty Królestwo: rośliny Klad: rośliny naczyniowe Klad: rośliny nasienne Klasa: okrytonasienne Klad: jednoliścienne Rząd: wiechlinowce Rodzina: trawy Rodzaj: proso Gatunek: proso zwyczajne

POCHODZENIE Pochodzi ze wschodniej Azji ; Jedna z najstarszych roślin uprawnych; (wysiewana przez cesarzy chińskich podczas specjalnych obrzędów związanych z wiosną); W Europie uprawiana od ok. 1700 lat p.n.e.; Powszechne w uprawie w starożytnej Mezopotamii, Grecji i Rzymie;

REJONIZACJA UPRAWY Obecnie uprawa prosa koncentruje się głównie w rejonach o ciepłym i suchym klimacie kontynentalnym Azji, południowej i wschodniej Europy oraz Afryki i Ameryki, gdzie zawodne są inne zboża.

CECHY MORFOLOGICZNE Korzenie: wiązkowe, silnie rozgałęzione, płytkie Źdźbło: silnie owłosione Kwiatostan: wiecha mniej lub bardziej rozpierzchła, stercząca ku górze lub zwisła Kłoski: jednokwiatowe, okryte trzema plewami Plewy: szerokie, jajowate, błoniaste, bezbarwne Plewki kwiatu górnego: twarde, kruche, gładkie, błyszczące, ściśle przylegają do ziarniaka

AGROTECHNIKA Proso ma dużą zdolność do pobierania pokarmów z gleby, dlatego mało zasobną glebę wyczerpie bardzo szybko. Należy proso umieszczać na glebie wcześniej nawożonej obornikiem (2 lata wcześniej) i zasilać nawozami mineralnymi. Ważne jest stanowisko w płodozmianie, najlepszymi przedplonami są rośliny motylkowe, strączkowe oraz okopowe na oborniku. Uprawa pod proso wymaga dużo staranności. Należy dokładnie odchwaścić glebę w okresie wiosennym, używając kultywatora i brony. Proso zakorzenia się płytko, dlatego najlepiej rozwija się w dobrze spulchnionej i osiadłej glebie, na wierzchu bez większych brył. Proso wymaga dwóch kompleksów uprawy: letnio- jesiennego (podorywka, tępienie chwastów, głęboka orka zimowa) oraz wiosennego (włókowanie, bronowanie, kultywatorowanie, bronowanie [wyróżnienie powierzchni]).

AGROTECHNIKA CD. Proso wysiewa się w II lub III dekadzie maja. Siać należy płytko, na 2 cm, w rzędy co 20 – 30 cm. W dobrych warunkach, proso wychodzi już po 6-7 dniach. Dojrzałość proso rozpoznaje się po żółknięciu wiechy i zabarwieniu ziarna. W warunkach stosowania prawidłowej agrotechniki osiągano plony w granicach 4 t/ha, przy średnich krajowych z ostatnich kilkunastu lat - 2,7 t/ha.

WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE Proso najlepiej rośnie na glebach bogatych w próchnicę, przewiewnych i szybko nagrzewających się. Mogą być także gleby lekkie, odpowiednio nawożone. Gleba powinna być odchwaszczona. Najwyższe plony można osiągnąć na glebach kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego. Uprawa na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i żytniego dobrego jest uzależniona od właściwego nawożenia mineralnego. Odczyn gleby powinien być zbliżony do obojętnego (pH 6 - 6,5). Proso kiełkuje przy 8- 10⁰C i nie toleruje wiosennych przymrozków. Najlepiej uprawiać go w klimacie ciepłym i umiarkowanie suchym.

SKŁAD CHEMICZNY Tab. 1 Zawartość % składników w suchej masie Źródło: Kołecki A., Jasińska Z. (red.), Szczegółowa uprawa roślin, tom 1., Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław 1999, s. 292. Wyszczególnienie Białko ogółem Bezazotowe związki wyciągowe Tłuszcz surowy Popił surowy Włókno surowe Ziarniak 13,5 72,5 4,2 3,4 9,4 Kasza jaglana polerowana 1,5 83,6 2,5 1,2 0,6

ODMIANY HODOWLANE W Polsce obecnie jest zarejestrowana tylko jedna odmiana hodowlana – GIERCZYCKIE o zielonej, krótkiej, rozpierzchłej wiesze i kremowych ziarniakach. Jest to odmiana wczesna, plenna i podatna na wyleganie.

ZNACZNIE GOSPODARCZE W POLSCE W okresie międzywojennym w Polsce proso zajmowało ok 120 tys. ha, a od 1970 r. powierzchnia jego uprawy wynosi jedynie 12 tys. ha. Przeciętne plony szacowane są na ok. 2,7t/ha, choć potencja jest dużo większy – 4,0t/ha (wynik uzyskany w wyniku doświadczeń IUNG)

ZNACZENIE GOSPODARCZE W POLSCE CD. Spadek produkcji prosa spowodowany jest przez: Zastępowanie kaszy jaglanej przez kaszę jęczmienną, ryż i płatki owsiane, mniejszą plenność w porównaniu z innymi zbożami, dużą wrażliwość na niskie temperatury i zachwaszczenie oraz skłonność do obsypywania nasion podczas zbioru.

KIERUNKI WYKORZYSTANIA

BIBLIOGRAFIA Prof. dr hab. Podbielkowski Z., Słownik roślin użytkowych., Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1989, s.298. Kołecki A., Jasińska Z., Szczegółowa uprawa roślin, tom 1., Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław 1999, s. 291-296. Podstawy rolnictwa, tom 2. Produkcja roślinna i jej organizacja, pod red. Mgr J. Kozakiewicz, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1956, s. 73- 74. http://www.wrp.pl/zapomniane-proso