Zasady ogólne postępowania podatkowego mgr Marta Damaz doktorantka w Katedrze Prawa Finansowego WPiA UŁ

Zasada praworządności (legalizmu) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2017 r., poz. 201; zw. dalej: O.p.) Art. 120 O.p. Organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa.

Art. 7. Konstytucji RP [Zasada praworządności] Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Art. 87. Konstytucji RP [Źródła prawa powszechnie obowiązującego] 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

Zasada prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie Art. 121 O.p. § 1. Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.

Naruszenie zasady zaufania w orzecznictwie „za godzące w art. 121 § 1 o.p. należy uznać dokonywanie różnych ustaleń odnoszących się do tego samego elementu stanu faktycznego sprawy w odrębnych co prawda sprawach podatkowych, niemniej bazujących na tych samych faktach” (zob. wyrok NSA z dnia 19 marca 2010 r., I FSK 158/09 ) z drugiej strony „określona w art. 121 § 1 o.p. zasada prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych nie może być rozumiana jako konieczność wydawania rozstrzygnięć sprzecznych z prawem i powielających błędy popełnione przez inne organy” (zob. wyrok NSA z dnia 12 marca 2010 r., II FSK 1776/08 )

Naruszenie zasady zaufania w orzecznictwie „W sytuacji, w której przeprowadzone dowody są ze sobą sprzeczne, organ podatkowy nie może ograniczyć się do wyboru jednego z nich, lecz musi wyczerpująco uzasadnić, dlaczego drugiemu dowodowi nie dał wiary. Brak przekonującej argumentacji w tym zakresie (zawartej w decyzji) spowoduje, że ustalenia organu zostaną uznane za dowolne i sprzeczne z zasadami określonymi w art. 121 § 1 , art. 122 , art. 187 § 1 i art. 191 o.p.” (zob. wyrok WSA w Gdańsku z dnia 14 lipca 2009 r., I SA/Gd 274/09 )

Zasada informowania Art. 121 O.p. § 2. Organy podatkowe w postępowaniu podatkowym obowiązane są udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania.

Zasada prawdy obiektywnej Art. 122. O.p. W toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym.

Konkretyzacja zasady prawdy obiektywnej Art. 187 O.p. § 1. Organ podatkowy jest obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy.

Zasada swobodnej oceny dowodów w O.p. Art. 191 O.p. Organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona.

Wybrane orzecznictwo „art. 122 nie oznacza obciążenia organu nieograniczonym obowiązkiem poszukiwania faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy” (wyrok NSA w Gdańsku z dnia 19 lutego 2003 r., I SA/Gd 1658/00, LEX nr 79312), oraz że „na podstawie prawa podatkowego także ma zastosowanie zasada, iż ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne” (wyrok NSA w Warszawie z dnia 17 sierpnia 2001 r., III SA 1826/00, LEX nr 656784).

Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu podatkowym Art. 123. O.p. § 1. Organy podatkowe obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. § 2. Organ podatkowy może odstąpić od zasady przewidzianej w § 1, jeżeli w wyniku postępowania wszczętego na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony, oraz w przypadkach, o których mowa w art. 200 § 2 pkt 2.

Konkretyzacja zasady czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania Art. 178 O.p. § 1. Strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, odpisów oraz sporządzania kopii przy wykorzystaniu własnych przenośnych urządzeń. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. § 3. Strona może żądać wydania jej kopii akt sprawy lub uwierzytelnionych odpisów akt sprawy albo uwierzytelnienia kopii akt sprawy.

Prawo do ostatniego słowa Art. 200 O.p. § 1. Przed wydaniem decyzji organ podatkowy wyznacza stronie siedmiodniowy termin do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. § 2. Przepisu § 1 nie stosuje się: 1) w przypadkach przewidzianych w art. 123 § 2 oraz w art. 165 § 5; 2) w sprawach zabezpieczenia i zastawu skarbowego; 3) w przypadku przewidzianym w art. 165 § 7, jeżeli decyzja ma zostać wydana wyłącznie na podstawie danych zawartych w złożonym zeznaniu, złożonej informacji lub deklaracji.

Zasada przekonywania Art. 124. O.p. Organy podatkowe powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, aby w miarę możliwości doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez stosowania środków przymusu.

Art. 210 O.p. § 4. Uzasadnienie faktyczne decyzji zawiera w szczególności wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, którym dał wiarę, oraz przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności, uzasadnienie prawne zaś zawiera wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji z przytoczeniem przepisów prawa.

Zasada szybkości postępowania Art. 125. O.p. § 1. Organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. § 2. Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie.

Zasada formy pisemnej lub formy dokumentu elektronicznego Art. 126 O.p. Sprawy podatkowe załatwiane są w formie pisemnej lub w formie dokumentu elektronicznego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Zasada dwuinstancyjności postępowania Art. 127 O.p. Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne.

„Zasada dwuinstancyjności oznacza, że w wyniku złożenia zwyczajnego środka prawnego (odwołania, a w wypadkach wskazanych w ustawie także zażalenia) sprawa podatkowa będzie w całości przedmiotem postępowania przed organem drugiej instancji. Tworzy to obowiązek dwukrotnego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, dwukrotnego ustalenia stanu faktycznego i dwukrotnej wykładni przepisów prawa” (por. wyroki NSA w Warszawie: z dnia 25 września 2001 r., III SA 913/00, niepubl., oraz z dnia 19 marca 2002 r., III SA 1861/00, niepubl.)

„Obowiązkiem organu drugiej instancji jest ponowne merytoryczne załatwienie sprawy, a nie tylko kontrola zaskarżonej decyzji. Ograniczenie się organu odwoławczego do stwierdzenia, że ustalenia dokonane przez organ pierwszej instancji są prawidłowe, narusza zasadę dwuinstancyjności. Ten sposób procedowania pozbawia podatnika ukształtowanych przepisami prawa procesowego gwarancji ochrony jego interesu” (por. wyrok NSA w Warszawie z dnia 23 maja 2001 r., III SA 1602/00, niepubl.).

Zasada trwałości decyzji ostatecznych Art. 128 O.p. Decyzje, od których nie służy odwołanie w postępowaniu podatkowym, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana tych decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w niniejszej ustawie oraz w ustawach podatkowych.

Odstępstwa od zasady trwałości decyzji ostatecznych Ordynacja podatkowa przewiduje następujące odstępstwa od zasady trwałości ostatecznych decyzji: 1) wznowienie postępowania (art. 240-246), 2) stwierdzenie nieważności decyzji (art. 247-252), 3) uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej (art. 253-256), 4) wygaśnięcie decyzji (art. 258-259).

Wstrzymanie wykonania decyzji ostatecznej Art. 239f. O.p. § 1. Organ podatkowy pierwszej instancji wstrzymuje wykonanie decyzji ostatecznej w razie wniesienia skargi do sądu administracyjnego do momentu uprawomocnienia się orzeczenia sądu administracyjnego: 1) na wniosek - po przyjęciu zabezpieczenia wykonania zobowiązania wynikającego z decyzji wraz z odsetkami za zwłokę, o którym mowa w art. 33d § 2 - do wysokości zabezpieczenia i na czas jego trwania lub 2) z urzędu - po prawomocnym wpisie hipoteki przymusowej lub wpisie zastawu skarbowego korzystających z pierwszeństwa zaspokojenia, które zabezpieczają wykonanie zobowiązania wynikającego z decyzji wraz z odsetkami za zwłokę - do wysokości odpowiadającej wartości przedmiotu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego.

Zasada jawności postępowania Art. 129. O.p. Postępowanie podatkowe jest jawne wyłącznie dla stron.

„Naruszenie zasady jawności wewnętrznej oraz czynnego udziału strony w postępowaniu stanowi przesłankę wznowienia postępowania, bez względu na to, czy uchybienie to miało, czy też nie miało wpływu na wynik sprawy” (por. wyroki NSA z dnia 4 kwietnia 1997 r., III SA 1795/95; NSA z dnia 25 maja 1998 r., IV SA 1040/96; NSA z dnia 26 stycznia 1999 r., III SA 979/98, niepubl.) „Naruszenie to (...) stanowi przesłankę do wznowienia postępowania podatkowego niezależnie od tego, czy miało wpływ na wynik sprawy i treść rozstrzygnięcia, czy też nie, bowiem sam brak udziału strony bez jej winy w postępowaniu lub jego stadium stanowi dostateczną formalną podstawę do wznowienia postępowania” (por. wyrok WSA z dnia 22 października 2004 r., III SA 2865/03).

Zasada in dubio pro tributario Art. 2a. O.p. Niedające się usunąć wątpliwości co do treści przepisów prawa podatkowego rozstrzyga się na korzyść podatnika.

Dziękuję za uwagę!