Podsumowanie Pierwszego etapu poznania. dr Genowefa Janczewska-Korczagin www. wiktor.horyzont.net

Odkrywamy Już na I etapie poznania, że ono w znacznym stopniu zależy od natury rozumu człowieka. Nie tylko formy zmysłowej percepcji, to jest przestrzeń i czas typowe dla człowieka ale i sam materiał tych percepcji także jest uwarunkowany organizacją i cechami psychicznymi ludzi. Wrażenie widocznie wywoływane jest rzeczami znajdującymi się poza człowiekiem, ale jakie te rzeczy są same w sobie nie jest nam znane (jak powiedziano wyżej). Świat w którym my żyjemy to dostępna nam rzeczywistość- to nasze stworzenie; To świat stworzony z pomocą ludzkiego poznania, to jest ten świat idealny.

II stopień: rozsądne poznanie. Jego treść: pojęcie Jego forma: kategorie Uporządkowanie wrażeń zmysłowych przy pomocy –drogą obserwacji przestrzeni i czasu; to zestawienie tworzy wielki krok w drodze poznania ale jeszcze nie doprowadza do niego. Bo poznanie składa się z syntetycznych sądów a priori, a wszelkie sądzenie jest związkiem pojęć. I tak aby poznawać rzeczy, należy mieć przede wszystkim pojęcia. Dlatego, porzucając świat zmysłowy przechodzimy do obszaru rozsądku.

Pojęcie powstaje następnym sposobem: W całej grupie zmysłowych przedmiotów albo zjawisk, ustanawiają się ich główne albo istotne symptomy i całokształt, połączenie tych symptomów i znaków otrzymuje jakąś nazwę; najpierw oglądamy, rozpatrujemy różne stoły, czworokątne, okrągłe, o trzech, czterech i wielu nogach; uogólniamy, odrywamy od tych przedmiotów ich istotne znaki i tworzymy pojęcie o stole w ogóle.

Tworząc pojęcia Rozum człowieka działa bardziej niezależnie niż przy odbieraniu zmysłowych odczuć- reprodukując. W drugim przypadku on jest bierny, a w pierwszej sytuacji przy tworzeniu pojęć- jest bardziej aktywny, w roli działającej; przy tworzeniu pojęć, ludzka zdolność poznawcza przejawia już własną inicjatywę.

Zdolność do aktywnej inicjatywy Bardzo wyróżnia się od zdolności prostego przyswojenia i nazywa się rozsądkiem. Zmysłowość daje nam możliwość otrzymywania, odbierania wrażeń a rozsądek pozwala tworzyć pojęcia. W tym samym czasie i jedna i druga zdolność związane są ze sobą najbardziej ciasnym sposobem, przedstawiając sobą tylko dwa następujące po sobie stopnie poznania. Wg I.Kanta obserwacja jest ślepa, to znaczy nie doprowadza do żadnej wiedzy, a pojęcie bez obserwacji jest puste, bez zawartości treściowej (to pseudopojęcie wg Wygotskiego). Sądzenie składa się z dwu albo więcej pojęć. Jakiego rodzaju i skąd pochodzi ten związek ustanowiony w sądzeniu?

Oto przykład: Piorun wywołuje wstrząs powietrza. Pojęcia piorun i wstrząs powietrza są uogólnione od znanych zmysłowych zjawisk. Co to znaczy „tworzyć”? Czy ono, to pojęcie ma wiążący, łączący charakter, jak pozostałe wchodzące w dane sądzenie: czy pochodzenie jego ma zmysłowe źródła.

Jeżeliby tak było To istniałoby jedno z dwu albo to wiążące pojęcie; a)Odpowiadałoby jednostkowemu przedmiotowi zmysłowemu, albo b) Ono oznaczałoby wspólną cechę wielości przedmiotów znanego rodzaju. Pierwsze założenie jest błędne dlatego że nie ma takiego przedmiotu, który mógłby być oznaczony jako działanie. Ale czy nie od wielości przedmiotów to oderwane pojęcie w podobny sposób jak np.: z obserwacji zjawisk magnetycznych składa się pojęcie magnetyzmu?

Do I.Kanta W takim sensie był rozwiązywany ten problem. Rozsądzenie prowadzone było w następujący sposób; wiadomo np., że przy zapaleniu się prochu w strzelbie zachodzi wystrzał. To doświadczenie można przeprowadzić wielokrotnie, ile chcesz i za każdym razem daje tylko jeden i ten sam rezultat. W końcu, z tych obserwacji następuje wniosek, że z zapłonu prochu następuje wystrzał albo dwa te zjawiska- wystrzał i zapłon prochu- składają się z relacji stosunku: przyczyny i skutku. Ale już Dawid Hume wskazał w czym zawarta jest bezsilność takiego sądzenia. Angielski filozof powiedział, ze ile razy pod rząd nie obserwować zjawiska wystrzału, który jest następstwem zapłonu prochu, jednak z tego nie można ani zrobić ani dokonać wnioskowania o konieczności związku tych zjawisk; jedyne co można wywnioskować z podobnych obserwacji ograniczone jest założeniem, że przy dalszych rozładowaniach broni, kolejność zjawisk będzie zawsze taka sama- i zaledwie ; to znaczy przyjdzie cieszyć się założeniem. Między tym, gdy nowe dotyczy przyczyny i jej działania, przede wszystkim mamy na względzie konieczność ich związku, a nie tylko jego możliwości.

Skąd u człowieka wzięło się wyobrażenie O konieczności związku dwu jakichś tam zjawisk? Jedyna możliwa odpowiedź na to pytanie będzie ta sama która dana była przy definiowanej istocie wyobrażeń o przestrzeni i czasie, to znaczy jest tak: pojęcie o przyczynowym związku rzeczy nie uogólnia się od przedmiotów albo zjawiska świata zewnętrznego, ale odrywa się od przedmiotów albo zjawisk świata zewnętrznego- ale należy to tylko do aktywności poznawczej zdolności człowieka i człowiek przenosi się za jej pomocą w świat rzeczy.

Podobnie jak przestrzeń i czas są tylko czystymi formami zmysłowości Ponieważ te łączące, powiązane pojęcia w sądach nazywane przez I.Kanta za przykładem Arystotelesa kategoriami, przedstawiają czyste formy rozsądku. Zrozumieć cokolwiek, znaczy ustanowić prawidłowy i trwały związek pojęć przy pomocy kategorii. Np. Przeanalizujmy wyjaśnienie takiego zjawiska; na ziemi leży kamień, w dotyku ciepły, a gałęzie drzew położone nad tym kamieniem tworzą nad nim prześwit w który przenikają promienie słoneczne padając na kamień. Obserwujący bez wątpliwości wypowiada następujący sąd: słoneczne promienie są przyczyną nagrzania kamienia. Oba zjawiska takim sposobem, są porządkiem określonym, ustalonym. Przy spostrzeganiu zmysłowym (percepcji zmysłowej) tych przedmiotów porządek był inny: -najpierw zauważony był ciepły kamień, -potem zwrócono uwagę na ciepłe promienie Ale ten porządek obserwacji był przypadkowym. Kategorie rozsądkowego związku przyczynowego ustanowiła między nimi trwałe prawdziwe relacje.

I. Kant stworzył tablicę kategorii W ilości 12, przy czym 4 główne kategorie z nich rozdzielają się, każda z nich na trzy drugorzędne. Ale lekko zauważyć, że te wszystkie kategorie sprowadzają się do jednej kategorii przyczynowości. Zresztą na równi z tą ostatnią kategorią – można postawić wg znaczenia i kategorii substancji i akcydencji: Kategorie substancji fil: -monizm,- -dualizm, -pluralizm Kategorie akcydencji-fil; Akcydencji to jest przynależności jednego pojęcia do drugiego wg oznaczenia, znaku, cech, objawów, przejawów. Ta kategoria stosuje się tam, gdzie sprawa odnosi się do relacji jakiegoś przedmiotu i jego cech albo jakości, np.; w zestawieniu, połączeniu (kojarzeniu ) pojęć: „drzewo”, „zielony kolor” w sądach: drzewo zielonego koloru. Niezależnie od ilości kategorii bez wątpliwości jest jedno: my nie abstrahujemy je od rzeczy a sami je wprowadzamy. One należą do naszej poznawczej zdolności i są czystymi formami za pomocą których rozsądek doprowadza do porządku naszą zmysłową percepcję. Ale forma i treść są niezmiennie powiązane razem, tylko drogą refleksji można je rozłączyć i dlatego kategorie mają sens zaledwie przy zastosowaniu do danego doświadczenia; tam gdzie zamyka się obszar obserwacji i badań.

Tam gdzie przedmioty są niedostępne badaniom- należy wykluczyć także stosowanie kategorii. Odwrotna zasada naukowa też prawidłowa, to znaczy wiedza z doświadczenia możliwa tylko za pomocą kategorii, dlatego że przyznać, dowiedzieć się cokolwiek nie znaczy tylko zdobywać wrażanie ale i doprowadzać je do uporządkowania w rozumnym powiązaniu. Całokształt oddzielnych wiadomości powiązanych ze sobą różnorodnymi relacjami tworzy różne systemy albo nauki. Te sądy, które wyróżniają się wielką ogólnością, otrzymują nazwę praw w formie: a) ustaw- b) zasad- c) reguł. Przecież całokształt poznawanej rzeczywistości, ponieważ ona podporządkowuje się regułom- nazywa się: przyroda. Wszelkie prawa przyrody- to sądzenia w których kategorie ogólne stosowane są z wiedzą ogólną, np.:” Wszystko co istnieje znajduje się w związku przyczynowym jedno z drugim”, albo: „ W zmianie zjawisk istnienia rzecz albo substancja powstaje bez zmian”. I tak, „twórcą przyrody jest człowiek albo inaczej mówiąc rozum ludzki”