Chrześcijańskie pożycie małżeńskie wobec pożądliwości zranionej prawem grzechu (Rz 7, 23) w ujęciu św. Augustyna Fragmenty wyjęte z rozprawy doktorskiej Krzysztofa Broszkowskiego OP: Świętość sakramentu małżeństwa wobec konsekwencji grzechu pierworodnego w nauczaniu św. Augustyna z Hippony

Podstawowe daty 354 r. - Aureliusz Augustyn rodzi się w Tagaście w północnej Afryce 370 r. - rozpoczyna studia retoryki w Kartaginie (dziś Tunis) 373 r. - zaczyna interesować się manicheizmem, ma 19 lat 383 r. - wyjazd do Rzymu, gdzie decyduje się odejść od manicheizmu, jedzie do Mediolanu 384 r. - rozpoczyna katechumenat pod wpływem biskupa Ambrożego, rozmawia z Symplicjanem – ojcem duchowym biskupa św. Monika

386 r. - odesłanie konkubiny, matki Adeodata i oficjalne zaręczyny. Pewnego dnia słyszy «Tolle et lege (bierz i czytaj)». Natrafia na ten fragment: Żyjmy przyzwoicie jak w jasny dzień: nie w hulankach i pijatykach, nie w rozpuście i wyuzdaniu, nie w kłótni i zazdrości. Ale przyobleczcie się w Pana Jezusa Chrystusa i nie troszczcie się zbytnio o ciało, dogadzając żądzom. Rz 13,13n Do tego bowiem stopnia nawróciłeś mnie (Ps 51[50], 15), że już nie szukałem ani żony, ani żadnej w ogóle nadziei doczesnej, przyjmując tę regułę wiary, w której ukazałeś mnie mojej matce przed tylu laty w widzeniu. Smutek jej przemieniłeś w radość (Ps 30[29], 12) przewyższającą wszystkie jej pragnienia, [radość] o wiele droższą i czystszą od tej, której mogłaby się spodziewać po wnukach, pochodzących ode mnie cieleśnie. Wyznania VIII, Augustyn o tym doświadczeniu: Augustyn z Symplicjanem, słyszy „tolle et lege” i opowiada św. Monice

387 r. - Wielkanoc, w czasie liturgii paschalnej w wieku 33 lat przyjmuje chrzest razem ze swoim synem Adeodatem i Alipiuszem r. - przebywa w rodzinnej Tagaście w założonym przez siebie klasztorze 391 r. - zostaje kapłanem w Hipponie (dzisiejsza Annaba w Algierii) 396 r. - konsekrowany jako biskup Hippony, żyje we wspólnocie razem ze swymi prezbiterami 401 r. - pisze pierwszy traktat o małżeństwie De bono coniugali Po 419 r. - pisze Regułę 430 r. - umiera na rok przed Soborem Efeskim Chrzest Augustyna, czekają Alipiusz i Adeodat

Adam i Ewa w raju ● Erunt duo in carne una – będą dwoje w jednym ciele, oznacza dla Augustyna zjednoczenie męża jako głowy i żony, tworzących w ten sposób symbolicznie jedno ciało, jeden organizm. Dokonało się to na podobieństwo dwóch części umysłu, zjednoczonych w jednym ciele: rozumu poznającego prawdy intelektualne oraz rozumu praktycznego i woli. Małżeństwo przed upadkiem ● Stanowią sacramentum minimum – mały znak-sakrament sakramentu wielkiego Chrystusa Głowy i Kościoła – mistycznego Ciała Chrystusa (por. Ef 5,32) ● Doskonałe poznanie Boga, ich umysł był capax Dei – obcował intelektualnie z Bogiem ● Obraz Boga w umyśle, triada wewnętrzna: «memoria-intellegentia- voluntas sui» czyli pamięć + poznanie + wola [miłująca] siebie

● Intymne narządy człowieka nie musiały być skrywane, gdyż były całkowicie poddane woli człowieka, doskonale harmonizowały z innymi elementami osoby ludzkiej – mężczyzny i kobiety, świadczyły o pięknie Bożego stworzenia ● Akt płciowy był stworzony dla wypełnienia błogosławieństwa płodności (por. Rdz 1,28) i wyrażał doskonałą jedność duchową Adama-głowy z Ewą, będących dwoje w jednym ciele ● Każdy akt płciowy był płodny, m.in. dlatego, że ew. marnowanie nasienia byłoby przejawem niedoskonałości natury ● Jeśli istniało w raju – zmysłowe pożądanie seksualne całkowicie kierowane było przez wolę, podobnie jak same narządy płciowe Znaczenie aktu seksualnego w raju Hippona (Annaba w Algierii). U góry: rynek (forum). U dołu: widok ogólny.

Grzech Ewy i Adama ● Adam i Ewa jako ugruntowani w duchowej mądrości mieli wszelkie dane ku temu by nie daść się zwieść ● Dobra natura może stać się zła. Inaczej twierdzą manichejczycy: dobry pierwiastek duchowy i zła materia współistnieją ze sobą odwiecznie. Duch nie może stać się zły, materia nie może być uczyniona dobrą ● Kontemplując Boga oraz swoje wzajemne duchowe piękno, Adam i Ewa, pod wpływem kusiciela, nie pozostali wiernymi owej różnicy między wspaniałością Boga a pięknem samych siebie. Wobec wielkości Boga powinni byli uznać siebie za nicość ● Za podszeptem szatana pojawiły się postawy nierozumności (insipientia) oraz pychy, ukochania siebie (superbia). Przedtem pod wpływem kusiciela zmysły Ewy przyjęły korzeń zła (radicem mali humanus recipuit sensus)

● Adam jako głowa, miał doskonałe poznanie intelektualne prawdy, które go chroniło. Ewa, jako posługująca się z natury bardziej umysłem praktycznym i wolą, mogła być zwiedziona przez węża. Adam uległ Ewie z miłości do niej ● Podstawowym skutkiem grzechu, oprócz utraty więzi z Bogiem było: rozbicie jedności natury duchowo-cielesnej człowieka. Stało się to przez duchową pożądliwość woli nazwaną pożądliwością ciała ● Z wolitywnej pożądliwości ciała rodzą się pożądliwości zmysłowe: „W członkach spostrzegam prawo inne, które [także po chrzcie] toczy walkę z prawem mego umysłu ” (Rz 7, 23)

● Najsilniejsza z pożądliwości zmysłowych, pożądliwość seksualna, poruszając narządami intymnymi wbrew intencjom woli przypomina o jej nieposłuszeństwie wobec Boga ● Pożądliwość, synonim pragnienia przyjemności, nie jest zła ontycznie lecz moralnie – tak jak prostytutka nie jest zła sama z siebie. Jest ona złym człowiekem ze względu na swe złe zajęcie, ale może się nawrócić, jak św. Maria Magdalena. Pożądliwość uśmierzana jest przez ascezę i sakramentalne współżycie. Małżonkowie mogą osiągnąć cnotę powściągliwości, czyste przeżywanie przyjemności w małżeństwie, ale pożądliwość w pełni zostanie uzdrowiona dopiero w zmartwychwstaniu ● Odtąd człowiek wstydzi się narządów płciowych, gdyż są poza jego kontrolą – poruszane pożądliwością, będącą prawem grzechu, które chce wziąć w niewolę całą osobę (Rz 7, 23) Śmierć Adama

● Akt małżeński jest dobry, gdy jest zwrócony ku poczęciu dziecka. Taką naturę miał on pierwotnie w raju ● Negowanie współżycia jako z natury płodnego daru z siebie i podejmowanie go ze względu na zaspokojenie własnego pragnienia przyjemności jest grzechem, gdyż jest współpracą z prawem grzechu mieszkającym w członkach (Rz 7, 23). Jest postawą rozpustną. Wymaga pokuty ● Doświadczanie przyjemności seksualnej w małżeństwie jest dobre moralnie: – w służbie poczęcia dziecka – gdy małżonek pomaga niepościągliwemu współmałżonkowi w stopniowym dochodzeniu do czystego przeżywania aktu małżeńskiego (remedium concupiscentiae) Dobry akt seksualny przy pomocy pożądliwości zranionej prawem grzechu

Argumenty Augustyna za moralnym złem pożądliwości seksualnej ● Indifferenter appetit – pożądliwość dąży do zaspokojenia bez różnicy: zarówno poprzez prawowierne współżycie, jak i drogą cudzołóstwa ● Nie słucha się woli człowieka. Pożądliwość pojawia się wtedy kiedy człowiek nie chce, a czasem brak jej, gdy jest potrzebna do godziwego współżycia małżeńskiego ● U zwierząt nie można mówić o pożądliwości jako o prawie grzechu (Rz 7,23), gdyż nie mają one umysłu, przeciwko któremu buntuje się ona u ludzi ● Sprzeciwia się umiłowaniu mądrości. Pożądliwość zaciemnia umysł, sprawia, że zamiast dążyć do kontemplacji i kosztowania dóbr duchowych, lgnie on do rzeczywistości zmysłowej

Argumenty Augustyna przeciw twierdzeniom pelagianina Juliana z Eklanum ● Julian: pożądliwość seksualna była w raju, jest rzeczą męską Augustyn: posiadają ją także kobiety, jak w przypadku żony Potifara, która pożądała Józefa w Egipcie (por. Rdz 39) ● Julian: winna być dobrze używana – złe skutki nie wynikają z jej dążeń, to niemoralne posługiwanie się pożądliwością przez wolę powoduje grzech Augustyn: Jeśli jej dążenia są dobre i naturalne, nie należy się im przeciwstawiać, gdyż prowadzą ku czemuś dobremu. Tymczasem, poddając się poruszeniom pożądliwości najczęściej przekraczamy uprawnione granice moralności ● Przeciwieństwem poddawania się pożądliwości jest cnota powściągliwości, którą osiąga się jedynie z motywów wiary w Chrystusa

Bazylika katedralna Augustyna w Hipponie (dziś Annaba w Algierii) 37 m x 18,5 m Podziękowania W prezentacji wykorzystałem: ● Ilustracje ze strony augustinus.it augustinus.it ● Freski i obrazy: Masaccio i Piero della Francesca, Alberta Dürera i inn. ● Zdjęcie Ewy Tomaszewskiej oraz Mariusza Woźniaka OP ● Zdjęcia ze strony James'a J. O'Donnell'a James'a J. O'Donnell'a Źródło: Krzysztof Broszkowski OP osobista strona internetowa