1 Bilans płatniczy

Literatura: Bożyk P., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2008, str ; Budniokowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, Wyd.III, str ; Kosztowniak A., Finanse i rozliczenia międzynarodowe, Wyd.C.H.Beck, Warszawa 2009, str ; Kowalik P., Finanse Międzynarodowe.Zbiór zadań, PWN, Warszawa 2005, str Krugman P., Ekonomia Międzynarodowa, T2., PWN, Warszawa 2007, str.3-43 Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010, Wyd.II lub 2006 Wyd.I, str ; Świerkocki J., Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, PWE, Warszawa 2004, str ;

3 Pojęcie bilansu płatniczego Bilans płatniczy Systematyczny rejestr wszystkich transakcji ekonomicznych prowadzony w określonym czasie (zwykle jednym roku) między mieszkańcami (rezydentami - os.fiz. i prawnymi) państwa prowadzącego bilans a mieszkańcami (rezydentami) pozostałych państw. Bilans płatniczy jest zatem narzędziem, które stosując techniki księgowe, pozwala określić sytuację finansową kraju w odnoszeniu do otoczeni a zewnętrzn ego. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Transakcje międzynarodowe: debetowe (winien/aktywa; zapisywane ze znakiem ujemnym) – wymagające płatności na rzecz podmiotów zagranicznych ze strony danego kraju [np. import towarów na rzecz obcokrajowców, wywóz kapitału za granicę] kredytowe (ma/pasywa; zapisywane ze znakiem dodatnim) – powodujące otrzymanie płatności od podmiotów zagranicznych [np. eksport towarów, napływ kapitału zagranicznego]

Transakcje w BP : odpłatne – powiązane z osiąganiem korzyści majątkowych, np.: – Kupno i sprzedaż towarów lub usług w zamian za gotówkę, – Zamiana towarów lub usług na inne towary lub usługi, – Zakup zagranicznej obligacji za gotówkę z rachunku bieżącego w banku zagranicznym. nieodpłatne – wyróżnia się: – nieodpłatne nabycie albo dostarczenie towaru lub usługi np. wysłanie paczki rodzinie za granicę, – nieodpłatne otrzymanie lub przekazanie elementu finansowego np. zapłata składki na rzecz organizacji międzynarodowej Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Zasada podwójnego zapisu Każda transakcja księgowana jest w tej samej wartości po obu stronach: „Winien” (debetowej) i „Ma” (kredytowej). Każda transakcja ma dwie strony: jeśli kupuje się coś od zagranicznego rezydenta, trzeba mu w jakiś sposób zapłacić, a osoba ta musi w jakiś sposób taką płatność wydać lub zachować [zob. Gandolfo, 1995]. Nie zawsze istnieje idealna zgodność obu stron BP, gdyż oba zapisy są dokonywane oddzielnie, często w znacznym odstępie czasu  odbiciem tego jest pozycja „błędy i opuszczenia”

Struktura bilansu płatniczego (BP) 1.Bilans obrotów bieżących (BOB) 2.Bilans obrotów kapitałowych i finansowych (BOKF) 3.Bilans obrotów wyrównawczych (BOW)

Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący) zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych; transakcje księgowane w BOB nie powodują powstania przyszłych zobowiązań; Taiwan-nadwyżka którą kraj inwestuje budując bazę produkcyjną w Chinach, chroniąc konkurencyjność własną Rosja –ma nadwyżke inwestuje w zagraniczne bezpieczne papiery wartosciowe oraz nierucho mosci luksusowe (oligarchi, prywatyzacja, sprzedaż ropy-ukrycie majątków- Cypr banki ok..200 A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

9 Bilans obrotów bieżących a.Bilans handlowy (towarowy) – zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu towarów. b.Bilans usług – zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu usłu g. c.Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów) – zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagranicznej w kraju). Miejsce księgowania dywidend od inwestycji bezpośrednich, odsetek od uzyskanych/udzielonych kredytów, zarobków uzyskanych za granicą. d.Bilans transferów – zestawienie transakcji stanowiących przepływ dóbr, usług lub środków finansowych, którym nie towarzyszy przepływ dóbr, usług lub płatności w drugą stronę. Miejsce księgowania transferów rządowych i prywatnych. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

10 Bilans obrotów kapitałowych i finansowych Z estawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów dokonywanych zarówno przez sektor prywatny, jak i bank centralny (mogących powodować powstanie przyszłych zobowiązań). a.Rachunek kapitałowy transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (np. praw autorskich, gruntów pod budowę ambasad). b.Rachunek finansowy zestawienie inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych oraz pozostałych inwestycji (kredyty zagraniczne udzielone i uzyskane przez rezydentów danego kraju, inne należności i zobowiązania np. rachunki bieżące, lokaty w bankach). A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

11 Bilans obrotów wyrównawczych (pozycje finansujące; oficjalne aktywa rezerwowe) a.Zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w -walutach wymienialnych, -SDR-ach, -złocie. b.Kredyty otrzymane z MFW c.Transakcje finansowania wyjątkowego (exceptional financing) - zmiany stanu zaległości oraz zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006 Zestawienie obejmujące:

Czynniki determinujące sytuację w BP: A. czynniki krótkookresowe: wielkość produktu krajowego brutto (PKB), warunki wymiany towarów i usług (terms of trade), kurs walutowy B. czynniki długookresowe: wewnętrzne czynniki popytowe i podażowe związane ze wzrostem gospodarczym, wewnętrzne i zewnętrzne czynniki determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego C. zmiany wysokości stóp procentowych w kraju w stosunku do stóp za granicą, D. strukturalne zmiany w popycie zagranicznym na towary eksportowane przez dany kraj. Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Wewnętrzne czynniki popytowe i podażowe związane ze wzrostem gospodarczym: 1.czynniki po stronie popytu: stopa wzrostu gospodarczego stopa oszczędności stopa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny źródła wzrostu gospodarczego (inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport) sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych 2.czynniki po stronie podaży: relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny relacja pomiędzy stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej. Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego: zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych zmiany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji inwestycyjnych w świecie zmiany poziomu i struktury konkurencyjności kraju w skali międzynarodowej przy uwzględnieniu skutków postępu technicznego i długookresowych tendencji rozwojowych popytu światowego Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Równanie BP saldo BOB + saldo BOKF = zmiana BOW Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

16 Kiedy wzrost kursu walutowego (spadek wartości waluty krajowej) powoduje poprawę w BOB? Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

Zależności między kursem walutowym a popytem i podażą walut obcych Finanse międzynarodowe, B. Bernaś (red.), PWN, Warszawa 2006

18 Warunek Marshalla - Lernera Spadek wartości waluty krajowej poprawi BOB, gdy suma elastyczności eksportu i importu względem nominalnego kursu walutowego będzie większa od 1. S E X – S E IM > 1 S E X – elastyczność eksportu względem nominalnego kursu walutowego S E IM – elastyczność importu względem nominalnego kursu walutowego Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

Prawidłowości wynikające z warunku Marshalla-Lernera 1.Gdy suma S E X oraz S E IM jest równa jedności, spadek wartości waluty nie wpływa na poprawę bilansu handlowego. 2.Gdy suma S E X oraz S E IM jest mniejsza od jedności, spadek wartości waluty prowadzi do pogorszenia bilansu handlowego. Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

Spełnienie warunku Marshalla-Lernera Ponieważ wysoką elastycznością cenową popytu zarówno na eksport jak i na import charakteryzują się dobra przemysłowe, natomiast niską surowce, warunek Marshalla-Lernera ma wyższe szanse spełnienia w krajach rozwiniętych, w których obrotach handlowych dominują dobra przemysłowe, niż w państwach rozwijających się, w których obrotach handlowych dominują surowce. Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

21 Równowaga BP (ujęcie rachunkowe) Bilans płatniczy sporządzany jest zgodnie z ogólnymi zasadami rachunkowości – obowiązuje system podwójnego zapisu – każdej transakcji kredytowej towarzyszy równoległa transakcja debetowa. Transakcje kredytowe – transakcje, które pociągają za sobą otrzymanie płatności z zagranicy. Transakcje debetowe - transakcje, które pociągają za sobą płatność wobec rezydenta zagranicznego. Uwaga! System podwójnego zapisu nie gwarantuje idealnej zgodności obu stron BP, ponieważ oba zapisy (kredytowy i debetowy) dokonywane są oddzielnie, niejednokrotnie w znacznym odstępie czasu. Odbiciem braku tej zależności jest pozycja „błędy i opuszczenia” w BP każdego państwa. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006 Stosowanie metody podwójnego zapisu sprawia, że w ujęciu rachunkowym bilans płatniczy jest zawsze w równowadze.

22 Równowaga BP (ujęcie ekonomiczne) a.Transakcje autonomiczne – transakcje zawierane niezależnie od stanu BP; dokonywane wyłącznie z motywów ekonomicznych. 1.2 rodzaje transakcji (J.E. Meade) b.Transakcje wyrównawcze – transakcje, które dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu BP. 2.Równowaga BP w znaczeniu ekonomicznym ma miejsce wtedy, gdy transakcje autonomiczne równoważą się, a transakcje wyrównawcze nie występują. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006 Najczęściej do transakcji autonomicznych zalicza się transakcje wchodzące w skład BOB oraz przepływy kapitałów długoterminowych wchodzących w skład BOKF.

23 Równowaga BP (ujęcie rzeczywiste) Równowaga rzeczywista Ma miejsce wtedy, gdy równowaga BP w ujęciu ekonomicznym jest utrzymywana przez dłuższy czas bez interwencji państwa. Innymi słowy, równowaga rzeczywista to równowaga BP utrzymywana wyłącznie w wyniku działania sił rynku. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Równowaga pozorna równowaga transakcji autonomicznych osiągana wskutek restrykcyjnej polityki ekonomicznej (np. ograniczenie importu przez wprowadzenie ceł lub kontyngentów). Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Bilans płatniczy w stanie nierównowagi Deficyt BP nie może utrzymywać się w nieskończoność, gdyż: 1.Nie może być pokrywany przez dłuższy okres czasu z rezerw walutowych (groźba wyczerpania rezerw); 2.Nie może być finansowany przez dłuższy okres czasu przez dopływ kapitału z zagranicy w postaci kredytów lub inwestycji bezpośrednich (utrzymujący się deficyt jest traktowany jako symptom zmniejszającego się zaufania kredytowego do danego kraju oraz niskiej konkurencyjności jego gospodarki, co prędzej, czy później doprowadzi do wstrzymania dopływu kredytów i inwestycji bezpośrednich). Musi zatem istnieć możliwość przywracania równowagi BP.

Automatyczny mechanizm dostosowawczy oraz polityka dostosowawcza Automatyczny mechanizm dostosowawczy mechanizm ekonomiczny przywracający BP do stanu równowagi w sposób automatyczny w wyniku działania sił rynkowych Polityka dostosowawcza przywracanie równowagi BP za pomocą narzędzi stosowanych przez państwo Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Mechanizmy przywracające równowagę w BP mechanizm cenowy (klasyczny, waluty złotej) mechanizm kursu walutowego (neoklasyczny, waluty papierowej) mechanizm dochodowy (keynesowski, waluty papierowej) mechanizm stopy procentowej (monetarny, współczesny) Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Klasyczny mechanizm wyrównywania deficytu BP Międzynarodowe stosunki gospodarcze, P.Bożyk, PWE, Warszawa 2008

Neoklasyczny mechanizm wyrównywania deficytu BP Międzynarodowe stosunki gospodarcze, P.Bożyk, PWE, Warszawa 2008

Keynesowski mechanizm wyrównywania deficytu BP Międzynarodowe stosunki gospodarcze, P.Bożyk, PWE, Warszawa 2008

Współczesny (monetarny) mechanizm wyrównywania deficytu BP Międzynarodowe stosunki gospodarcze, P.Bożyk, PWE, Warszawa 2008

Polityka dostosowawcza państwa narzędzia makroekonomiczne polityka monetarna (działalność banku centralnego) polityka fiskalna polityka dochodowa polityka cenowa narzędzia mikroekonomiczne (m.in. polityka rolna, ochrony środowiska, narzędzia taryfowe i pozataryfowe) Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Klasyfikacja polityk dostosowawczych I. POLITYKA ZMIANY WYDATKÓW 1.Polityka fiskalna -polityka podatkowa -polityka wydatków budżetowych 2.Polityka pieniężna -zwiększanie podaży pieniądza (spadek R) -zmniejszanie podaży pieniądza (wzrost R) II. POLITYKA PRZESUWANIA WYDATKÓW 1.Polityka kursowa -dewaluacja -rewaluacja 2.Polityka wybiórczego przesuwania wydatków - ograniczenia handlowe -ograniczenia dewizowe -ograniczenia przepływu kapitału

Skutki nierównowagi BP (przy kursach stałych i płynnych) Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Bilans płatniczy Polski (w mln Euro)

Literatura: Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009 Finanse międzynarodowe, B. Bernaś (red.), PWN, Warszawa 2006 Międzynarodowe stosunki gospodarcze, P. Bożyk, PWE, Warszawa 2008 Pieniądz a bilans płatniczy, K. Kalicki, PWE, Warszawa 1998 Handel i finanse międzynarodowe, R.E. Caves, J.A. Frankel, R.W. Jones, PWE, Warszawa 1998 Międzynarodowe stosunki gospodarcze, A.Budnikowski, PWE, Warszawa 2006 Bilans płatniczy Polski. Wyzwania i zagrożenia, U.Płowiec, W.M.Orłowski (red.), Bellona, Warszawa 1999

Dziękuję za uwagę.